સેલ્ફ ડિફેન્સમાં પેપર સ્પ્રેનો ઉપયોગ અયોગ્ય? કર્ણાટક હાઈકોર્ટે કેમ ગણાવ્યું ‘ખતરનાક હથિયાર’ ?
કર્ણાટકની હાઈકોર્ટે (The Karnataka High Court) એક ખાનગી કંપની ધરાવતા દંપતી સામેનો ફોજદારી કેસ પાછો ખેંચવાનો ઈન્કાર કરી દીધો. દંપતીએ કથિત રીતે સ્વબચાવમાં મરીના સ્પ્રેનો ઉપયોગ કર્યો હતો. અમેરિકાનો ઉલ્લેખ કરતા જજ એમ નાગપ્રસન્નાની બેન્ચે કહ્યું કે આ ત્યાંનું ખતરનાક રાસાયણિક હથિયાર છે. પરંતુ જો આપણે આપણા દેશની વાત કરીએ તો ઘણી મહિલાઓની બેગમાં મરીનો સ્પ્રે (Pepper Spry) હોય છે. દિલ્હી મેટ્રો મહિલા મુસાફરોને 100 મિલી સ્પ્રે બોટલ રાખવાની પણ મંજૂરી આપે છે જેથી તેઓ જરૂરિયાતના કિસ્સામાં સ્વ-બચાવ કરી શકે.
પીડિત ગાર્ડની ફરિયાદ પર મામલો કોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. દંપતીએ ત્યાં સ્વબચાવની દલીલ કરી હતી, જેને કોર્ટે ફગાવી દીધી હતી. કોર્ટે કહ્યું કે દંપતીના જીવને તાત્કાલિક કોઈ ખતરો ન હોવાથી તેમણે ખતરનાક મરીના સ્પ્રેનો (pepper spray) ઉપયોગ કરવાનું ટાળવું જોઈએ. કોર્ટે અમેરિકાને ટાંકીને કહ્યું કે સ્પ્રેને ખતરનાક હથિયાર ગણવું જોઈએ.
અમેરિકામાં પણ સ્વરક્ષણ માટે મરીનો સ્પ્રે કાયદેસર છે. તમામ 50 રાજ્યો તેને મંજૂરી આપે છે, પરંતુ અલગ અલગ શરતો છે. સ્પ્રે બોટલની સાઈઝ ચોક્કસ સાઈઝ કરતા મોટી ન હોવી જોઈએ. જો સગીરો સ્પ્રે લેવા માંગે છે, તો તેમની સાથે માતાપિતા અથવા વાલી હોવા જોઈએ.
મેસેચ્યુસેટ્સ જેવા ઘણા રાજ્યોમાં આ માટે લાયસન્સ જરૂરી છે. મરીનો સ્પ્રે ખાસ ફોર્મ્યુલામાંથી બનાવવામાં આવે છે, જેના કારણે તેની તાકાત બદલાય છે. સ્વ-બચાવ માટે વેચાતી સ્પ્રે હળવી અસરની હોય છે જેથી હુમલાખોર થોડા સમય માટે પરેશાન થઈ જાય. જ્યારે રમખાણો રોકવા અથવા ભીડ નિયંત્રણ માટે મજબૂત સ્પ્રેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
USના ઘણા રાજ્યોમાં, સ્વ-બચાવ માટે ટેઝર અને અગ્નિ હથિયારો રાખવાની પણ મંજૂરી છે. જો કે, આ મુક્તિ પર ઘણો વિવાદ થયો હતો કારણ કે સ્વ-રક્ષણના નામે લેવામાં આવેલા આ શસ્ત્રોનો ઉપયોગ અન્યને નુકસાન પહોંચાડવા માટે નહીં થાય તેની કોઈ ખાતરી નથી.
સ્વ-બચાવનો અર્થ એ છે કે કોઈપણ વ્યક્તિ પોતાને બચાવવા માટે વાજબી બળનો ઉપયોગ કરી શકે છે. IPC તમારી જાતને અથવા તમારી મિલકતને ખોટા લોકો અથવા હુમલાઓથી બચાવવા માટે સ્વતંત્રતા આપે છે.
IPCની કલમ 96માં આનો ઉલ્લેખ છે. અન્ય ઘણા વિભાગો છે જે આ વિશે વાત કરે છે. એકંદરે, કાયદો ભયના સમયે બળનો ઉપયોગ કરવાની પણ મંજૂરી આપે છે. પણ અહીં વ્યાજબી શબ્દમાં થોડો ટ્વિસ્ટ છે.
કાયદો કહે છે કે તમને લગભગ તેટલા જ બળનો ઉપયોગ કરવાની છૂટ છે જેટલો અન્ય પક્ષ ઉપયોગ કરે છે. એટલે કે એવું નથી કે જો કોઈ હુમલાખોર લાકડાની પાતળી લાકડીથી તમારા પર હુમલો કરે તો તમારે સ્વબચાવના નામે તેને ગોળી મારી દેવી જોઈએ.
