- હેન્રી શાસ્ત્રી
આવતી કાલે પહેલી ડિસેમ્બર. ઉજવણીના શોખીન માટે ક્રિસમસ અને થર્ટી ફર્સ્ટ (ડિસેમ્બર)નો મહિનો. કેલેન્ડરમાં 12મો – બારમો મહિનો. બાર શબ્દ ભાષામાં અત્યંત મજેદાર સ્થાન ધરાવે છે. ખાસ ધ્યાન એ વાતનું રાખવાનું કે એ કયા સંદર્ભમાં બોલાય છે અને કયા સંદર્ભમાં સમજાય છે. નહીંતર ગેરસમજ થવાની પૂરી સંભાવના રહેલી છે. ‘લક્ષણ સારાં નથી’ કે ’ભાઈ બગડી ગયા છે’ જેવી પ્રતિક્રિયા આવી શકે છે. અને હા, જો ગુજરાત રાજ્યમાં બોલાય તો સમજવામાં ભૂલ તમને જેલના સળિયા પાછળ પણ ધકેલી દઈ શકે છે.
શબ્દકોશ અનુસાર બારના ત્રણ પ્રચલિત અર્થ છે. બાર સંખ્યા છે. 10 + 2 = 12. એક ડઝન પણ કહેવાય છે. બાર ગાઉએ બોલી બદલાય એ અત્યંત પ્રચલિત કહેવત છે. મુંબઈમાં પૂરણપોળી તો ગુજરાતમાં વેડમી. બારનો બીજો જાણીતો અર્થ છે બારણું, દરવાજો, દ્વાર કે ડેલી. બાર ઉઘાડવા એટલે દરવાજા ખોલવા. બાર બંધ કરવા એટલે દરવાજા બંધ કરવા ઉપરાંત સહાય ન કરવી એ અર્થ પણ પ્રચલિત છે. હવે ત્રીજો પ્રચલિત અર્થ સમજવા જેવો છે. ભગવદગોમંડલ અનુસાર બાર કાયદાશાસ્ત્રની ઊંચી પદવી માટે વપરાતો શબ્દ છે.
કાયદાની કોર્ટમાં એક ભાગથી બીજા ભાગને જુદો પાડતો કઠેડો અથવા રેલિંગ ઉપરથી આ નામ આપવામાં આવ્યું. હાઉસ ઓફ કોમન્સ (લોકોએ ચૂંટી કાઢેલા ઉમેદવારોનું સંસદનું ગૃહ – આપણી લોકસભાને સમકક્ષ)માં પણ આ જાતનો બાર એટલે આડચ કે આડશ હોય છે જેની બીજી તરફ ફક્ત સભ્યો જ જઈ શકે. બેરિસ્ટરોનું મંડળ બાર કહેવાય છે, જેને આડશની અંદર આવવાનો હક્ક હોય છે. હવે ધારી લો કે તમે ગુજરાતમાં છો, શરાબથી આભડછેટ રાખતા પરિવારને મળવા અને એક મોટો બિઝનેસનો સોદો કરવા આવ્યા છો. હાઈ પ્રોફાઈલ ક્ષેત્રમાં હોવા છતાં તમે ક્યારેય શરાબનું સેવન નથી કર્યું એનું બધાને ગૌરવ છે અને આ બિઝનેસ ડીલ મળવામાં એ મુદ્દાએ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો હોય છે.
આ પરિસ્થિતિમાં જો તમને મળવા આવેલી વ્યક્તિ આવીને બધાની હાજરીમાં તમને કહે કે બધી વાત થઈ ગઈ છે. કાલે તમને બારમાં બોલાવ્યા છે. સમયસર પહોંચી જજો. છેલ્લી બે વાર મોડું કર્યું એવું નહીં કરતા અને હા, ભાભીને સાથે લાવવાનું ભૂલતા નહીં. તમે તો કામ થઈ ગયું એમ સમજી એ ભાઈનો આભાર માનો છો અને 15 મિનિટ વહેલો પહોંચી જઈશ એવી હૈયાધારણ આપો છો. જોકે, આ વાર્તાલાપ સાંભળી હાજર રહેલા લોકોના ચહેરા પર રોષ, અણગમો કે વિસ્મયના ભાવ નજરે પડે છે. કેમ? કારણ કે એ લોકો એવું સમજી બેઠા છે કે તમે શરાબ પીવાની જગ્યા બારમાં જવાના છો. હકીકતમાં તો તમારે વકીલને મળવા બારમાં જવાનું હોય છે.
बारा वर्षांनी उचलला करा, माय म्हणते माझा कुसवा बरा
મરાઠીમાં પણ બાર શબ્દ પર આધારિત ઘણી કહેવતો છે. આ કહેવતોમાં ભાષાના માધુર્ય સાથે માનસિકતાનું પ્રતિબિંબ જોવા મળે છે. રામાયણ અને બારની સંખ્યાનો સંબંધ ધરાવતી કહેવત જાણવા જેવી છે. बारा वर्षै रामायण ऐकून रामाची सीता कोण हें माहीत नसणें. બાર બાર વર્ષ સુધી રામાયણની કથા સાંભળી, એનું રસપાન કર્યા પછી પણ જો રામની સીતા કોણ એવો સવાલ થાય તો? પહેલા તો હસવું કે રડવું એ જ ખબર ન પડે.
પછી કપાળ કૂટવાનું મન થાય અને અંતે અજ્ઞાન સ્વીકારી મન વાળી લેવાનું. બીજું શું કરી શકાય? આ કહેવતનો ભાવાર્થ એમ છે કે किती हि सांगितलें तरीं कांहीं एक न समजतां. पूर्वीप्रमाणेच अज्ञानी राहणारा. ગમે એટલું સમજાવ્યા છતાં, ફોડ પાડીને કહ્યું હોવા છતાં કશું જ સમજાયું ન હોય એમ બુદ્ધુની જેમ કાયમ અજ્ઞાની રહેતી વ્યક્તિ માટે આ કહેવત વપરાય છે. ગુજરાતીમાં પણ આવો ભાવાર્થ દર્શાવતી પ્રસંગ કથા છે. એ અનુસાર ગામના એક વડીલ દરરોજ રામાયણની કથા સાંભળવા જતા. કથાની પૂર્ણાહુતિ થઈ ત્યારે તેમણે સહજ ભાવે કથાકારને સવાલ કર્યો કે ‘હે મહારાજ, આ સીતાનું હરણ થયું તો પછી હરણની સીતા થઈ કે નહીં એ કહેશો તો આપનો ઉપકાર.’ આ સાંભળી કથાકારને સીતા મૈયા જેવી ‘ધરતી મારગ આપે તો સમાઈ જાઉં’ એવી ઈચ્છા થઈ કે હરણનું સ્વરૂપ મળે તો નાસી જવાની ઈચ્છા થઈ એ આપણે નથી જાણતા.
અસલના વખતમાં ઘરની દીકરી મોટી થાય એટલે એ ક્યારે ઘરનું કામ કરતા શીખી જાય એ માતાની પ્રાથમિકતા રહેતી. मुलगी शिकली प्रगती झाली – શિક્ષિત દીકરી પ્રગતિનું નિશાન છે એ 21મી સદીનું સ્લોગન છે. જૂનવાણી વિચારધારા પ્રતિબિંબિત કરતી એક જાણવા જેવી મરાઠી કહેવત છે કે बारा वर्षानीं उचलला करा, माय म्हणते माझा कुसवा बरा. बारा वर्षाची मुलगी भांडें घेऊन जेव्हां निघते तेव्हां तिची आई तिच्या या वागणुकीकडे साभिमानानें पाहात असते. मुलगी बारा वर्षाची झाल्या बरोबर काम करुं लागलेली पाहून आईस आपली कूस धन्य वाटते.
આ પણ વાંચો…ઝબાન સંભાલ કે: ગરજે ગધેડાને બાપ કહેવો પડે अडला हरी गाढवाचे पाय धरी !
બાર વર્ષની ઉંમરે દીકરી વાસણ કૂસણ લઈને નીકળે (વીંછળવા અથવા કૂવેથી પાણી ભરવા) એટલે માની આંખોમાં દીકરી માટે ગર્વ છલકાઈ જાય. ઘરકામમાં ઉપયોગી થતી દીકરી જોઈ માને દીકરી બરાબર ઘડાઈ ગઈ છે એવી લાગણી થાય.
A Dime a Dozen थोक के भाव में
અંગ્રેજી અને હિન્દીમાં સામ્ય ધરાવતી કહેવતોમાં 12 – બાર કેવી રીતે વણાઈ ગયા છે એ જોઈએ. 1582માં અમલમાં આવેલા ગ્રેગોરિયન કેલેન્ડર અનુસાર આવતી કાલથી વર્ષનો બારમો મહિનો શરુ થઈ રહ્યો છે. Twelfth Month begins from tomorrow. हिन्दी में कहते हैं बारहवां महीना कल से शुरू हो रहा है. અંગ્રેજીની બહુ જાણીતી કહેવત છે કે A Dime a Dozen. આ કહેવતમાં અંગ્રેજી શબ્દ ‘ડાઈમ’ મહત્ત્વ ધરાવે છે. ‘ડાઈમ’ એ વિદેશી ચલણ ડોલરનો નાનકડો હિસ્સો છે. ડાઈમ એટલે સેન્ટ અને 100 સેન્ટનો એક ડોલર થાય.આપણા નવા પૈસાને સમકક્ષ ગણાય.
The idiom A Dime a Dozen means something is common, easily found, or not valuable. It suggests that the thing being described is common place, similar to how an item that costs 10 cents (or a dime) would be considered cheap or easy to come by. સાવ સામાન્ય કિંમતની અને આસાનીથી મળી જતી વસ્તુ માટે આ પ્રયોગ વપરાય છે. Those glasswares are pretty, but they’re a dime a dozen. પેલી કાચની વસ્તુઓ સુંદર અને આકર્ષક છે, પણ એ સસ્તા દામની અને બધે મળે છે.
यह कहावत हिन्दी में थोक के भाव में स्वरुप में मौजूद है. आजकल कई डिग्री थोक के भाव में मिलती है. અંગ્રેજી શબ્દ Ruin means પડતી, પતન, વિનાશ, પાયમાલી, ધ્વસ્ત, ખંડેર એવા અર્થ છે. A ruined city lies in the mountains. વિનાશ થયેલું શહેર પર્વત નીચે ધરબાઈ ગયું છે. The kingdom was ruined by the enemy. દુશ્મનના હુમલામાં રાજ્યની પાયમાલી થઈ. આવો જ ભાવાર્થ ધરાવતી કહેવત હિન્દીમાં છે.’
बारह बाट’ एक प्रसिद्ध हिंदी कहावत है, जिसका अर्थ होता है अव्यवस्था या बिखराव। इस कहावत का इस्तेमाल तब किया जाता है जब कोई चीज़ या स्थिति बिल्कुल अस्त-व्यस्त हो गई हो या एकजुटता खत्म हो गई हो। કોઈ વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ અસ્તવ્યસ્ત કે ખેદાન મેદાન થઈ હોય ત્યારે આ કહેવત વાપરવામાં આવે છે. इसके पीछे एक दिलचस्प कहानी जुड़ी है। कहानी के अनुसार पुराने समय में जब राजा-महाराजाओं का दौर था, कुछ राज्य आपस में विभाजित हो गए थे। बारह अलग-अलग दिशाओं में जाने के कारण इन राज्यों में आपस में एकजुट नहीं रही, और उनकी शक्तियां बिखर गईं। इसी से “बारह बाट” कहावत का जन्म हुआ.
આ પણ વાંચો…ઝબાન સંભાલ કે: ઠોઠ નિશાળિયો ને વતરણાં ઝાઝા
