- જૂઈ પાથ
‘મેં ગીતા પે હાથ રખ કે કહેતા હું કી જો કહુંગા સચ કહુંગા, ઔર સચ કે સિવા કુછ નહીં કહુંગા.’
આ ડાયલોગ સાંભળતા જ યાદ આવે 70-80નાં દાયકાની બોલિવૂડ ફિલ્મ જેમાં આરોપી કોર્ટનાં કઠેરામાં ઊભો હોય અને તેની સાથે પ્રશ્નોત્તરી શરૂ થવાની હોય.
-પણ આ કેવું? એક તો એ ગુનામાં પકડાયેલી વ્યક્તિ અને તેની પાસેથી સાચું બોલાવવા માટે એક ધાર્મિક ગ્રંથનો સહારો લેવો પડે. તો શું એને પોતાને સાચું નહિ બોલવું હોય કે પછી સાચું બોલવાથી તેને વધુ ઊંડે ફસાઈ જવાનો ડર હશે?! ચાલો, માની લઈએ કે એ તો ગુનાહિત માનસ ધરાવતી વ્યક્તિ હોઈ શકે, પણ મારા- તમારા કે આપણા જેવા સામાન્ય માણસો? સાચું બોલતાં ખચકાટ કેમ અનુભવાય છે? અસત્ય જીવનશૈલીનું અવિભાજ્ય અંગ બની ગયું છે જાણે.
બીનાબહેન સાથે પણ આવું જ કંઈક થયું. એમણે ખાસ બહેનપણી સાથે ખરીદી કરવા જવાનો કાર્યક્રમ બનાવ્યો હતો. એ ઘેરથી નીકળતાં જ હતા ત્યારે એક સગાનો ફોન આવ્યો કે એ મળવા ઘેર આવે છે. બીનાબહેને બહાનું કાઢ્યું કે એમને કોઈની ખબર કાઢવા હૉસ્પિટલ જવાનું છે. સગાએ ‘પછી કોઈવાર આવીશ’ કહીને ફોન મૂક્યો. અહીં બીનાબહેનને શાંતિ થઈ કે એક જૂઠું બોલ્યા એમાં સંબંધ પણ સચવાઈ ગયો અને ધાર્યું હતું એમ મજાથી શોપિંગ પણ કરાશે, પણ કહે છે ને પાપ છાપરે ચડીને પોકારે, ત્યારે આ તો એક નાનું અમથું જૂઠાણું હતું. બીનાબહેન બહેનપણી સાથે મોલમાં ફરતા હતાં એ વખતે ફોન આવ્યા હતો એ જ સગા મળી ગયાં. આમ અચાનક સામસામે મળી જવાથી બીનાબહેન કંઈ બોલી ના શક્યા. સંબંધ સચવાવાને બદલે બીનાબહેનને ભોંઠા પડવાનો વારો આવ્યો. એમનું જૂઠાણું પકડાઈ ગયું અને એકબીજાને અનાયાસે મળ્યાનો હરખ પણ ના કરી શક્યા.
આ એકલાં બીનાબહેનની વાત નથી. ‘બેટા આન્ટીને કહી દે જે હું ઘેર નથી’…, ‘અરે હોય કંઈ… હું રસ્તામાં જ છું પાંચ મિનિટમાં પહોંચું’…. ‘સર, કામ થઈ જ ગયું છે બસ સબમીટ જ કરું છું’… ‘ભાભી, મારી તબિયત નથી સારી હું આજે કામ પર નહિ આવું’ આવાં જાતજાતનાં અનેક જૂઠાણાં અને બહાના આપણી જીભ પર સહજતાથી રમતાં જ હોય છે. કેટલી નજીવી વાતમાં, કદાચ જ્યાં જરૂર ના હોય તેવી જગ્યાએ પણ આપણે ખોટું બોલીએ છીએ.
જાણતા- અજાણતા, જે કંઈ આપણે બોલીએ તેની જવાબદારી પણ સંપૂર્ણપણે આપણી જ બને, તે પછી સત્ય હોય કે અસત્ય.
માણસે અસત્ય તરફ કેમ નમવું પડતું હશે? ધંધામાં નજીવા નફા માટે, પરિવારમાં અણબનાવ ટાળવા, સંબંધો ટકાવી રાખવા, કંઈક છુપાવવા, મનપસંદ છબી ઊભી કરવા, મોટાઈ બતાવવા અસત્ય બોલવાનાં કે એનાં આચરણનાં કેટલા બધાં કારણ હોઈ શકે!
બીજી તરફ, સત્ય બોલવાનાં કે આચરણનાં આંગળીનાં વેઢે ગણાય એટલાં કારણ પણ માંડ મળશે. આવું કેમ? અસત્યનો માર્ગ સત્યનાં માર્ગ કરતાં સરળ છે, ટૂંકો છે તેમ લાગે છે, પરંતુ અંતે તો સત્ય સરળ છે કેમકે તેનું અસ્તિત્વ છે, વિના કોઈ પ્રયત્ન કે સાબિતી.
આમ છતાં, માણસને દેખીતા ટૂંકા અને સરળ રસ્તા લેવાની આદત પડી ગઈ છે. કોઈને કંઈ પણ શિખવાડવું હોય તો ધર્મનો આશરો લેવો એ સૌથી પ્રચલિત માર્ગ છે. આમ સત્ય અસત્યને આપણે ધર્મ સાથે જોડી પુણ્ય અને પાપની દ્રષ્ટિએ મૂલવીએ છીએ. અસત્ય બોલવું કે સત્ય છુપાવવું કે પછી સત્યને સ્વીકૃત સ્વરૂપે રજૂ કરવું, આ બધું જ સત્યની વિરુદ્ધ દિશામાં છે. કહે છે કે યુધિષ્ઠિર હંમેશાં સત્ય બોલતાં. રાજા હરિશ્ર્ચંદ્ર તો સત્યવાદી તરીકે જ ઓળખાયા.
સૂર્યવંશનો મુખ્ય ગુણ છે સત્યનું પાલન. આમ સત્યને વળગી રહેનારા રાજાઓનો ઈતિહાસ ભારતવર્ષે જોયેલો છે. ખોટું બોલનારા ત્યારે પણ હતાં અને અત્યારે પણ છે.
સત્યનાં માર્ગનું પ્રથમ સોપાન છે સત્ય વચન, એટલે કે સાચું બોલવું. સત્યને શોધવું, સત્યને સાબિત કરવું, સત્યને વળગી રહેવું… આ બધું જ આજે નિરર્થક લાગે છે, પણ જે સત્ય હતું તે છે અને સદાય રહેશે. સત્યનો સાક્ષાત્કાર થાય કે ન થાય પરંતુ તે અડગ- અફર છે.
એક વાત સમજી લઈએ કે સત્ય ઈશ્વર છે – સત્ય બ્રહ્મ છે. નાની મોટી વાતે ખોટું બોલવું આપણને ઈશ્વરથી દૂર રાખે છે, આપણને પોતાની જાતથી દૂર રાખે છે તો સત્ય તરફ વળવાનો કેમ પ્રયત્ન ન કરીએ…
બોલો, તમે શું કહો છો?
આપણ વાંચો: મિજાજ મસ્તી : અવસાદનો વરસાદ…મને કેદ કરો કોઇ!
