– અનિલ રાવલ
ક્ષણભરમાં માણસ જેવો માણસ અશ્મિ બની ગયો અને છાને ખૂણે સંભળાતા રહ્યાં આપ્તજનોના ડૂસ્કાં….
‘ક્યા હુઆ ચાચા…ક્યું રો રહે હો?’ સાદિયાએ અમ્મીની બૂમની પરવા કર્યા વિના પૂછ્યું. જાફરભાઈએ બહાર ધસી આવેલા ડૂમાને મહામુસીબતે અટકાવવાની કોશિશ કરી. એમણે બંને આંખો પર હથેળીઓ દાબી દીધી.
‘કૂછ નહીં બેટા….તૂમ ઘર જાઓ.’ એ બોલ્યા.
બિલ્ડીંગની બહાર આવીને અમ્મીએ સાદિયાનું બાવડું પકડીને પોતાની તરફ ખેંચતા કહ્યું: ‘છૂઆ તો નહીં ને તૂને. જાફરભાઈ, બચ્ચી હૈ…ઔર આપકે ઘરમેં કોરોના ઘૂસા હૈ.’ જાફરભાઈએ બાંયો વડે આંસુ લૂછ્યા.
‘જાફરભાઈ, ક્યા કોઇ બૂરી ખબર આઇ ઇલિયાસ કી….?’
‘બસ બેટા, દુઆ કરના.’ સાદિયા અને એની અમ્મી ધીમા પગલે ચાલી રહેલા જાફરભાઈને જોતી રહી.
‘ચાચા, આપ ઉસ તરફ કહાં જા રહે હો.?’ સાદિયાએ કહ્યું.
‘જહાં કિસી કો મુઝે છૂને કા ડર ના હો. જહાં મૈં બૈઠ કર રો સકું.’ જાફરભાઈએ કહ્યું.
થોડીવાર પછી જાફરભાઈ થોડે આગળ આવેલી દરગાહમાં બેસીને ચોધાર આંસુએ રડી રહ્યા હતા.
વહેલી સવારે લગભગ છ વાગ્યે ગોપાળ, હરિ અને રમેશ તાલીમી ડોક્ટરો સચિન તથા ઉમંગની સાથે મળીને મૃતકોને પગથી માથા સુધી કાળા પ્લાસ્ટિકમાં વીંટાળવાનું કામ કરી રહ્યા હતા. ત્યારબાદ એમને ઝપાટાભેર સ્ટ્રેચર પર બહાર લાવીને ઝાડ નીચે કતારબંધ ગોઠવી દેવા લાગ્યા. તાલીમી ડોક્ટર સચિને પ્લાસ્ટિક પર દરદીનું નામ અને નંબર લગાડેલી કાપલી ચેક કરીને પોતાની પાસેના પેડ પર લખેલા 18 મૃતદેહોના નામ-નંબર સામે એણે ટીક કર્યું.
થોડીવારમાં સાયરન વગાડતી ચાર એમ્બ્યુલન્સ ગેટ પર આવી પહોંચી. વોચમેન મિશ્રાએ ગેટ ખોલ્યો. મૃતદેહોને એમ્બ્યુલન્સમાં એકની ઉપર એક ખડકી દેવાયા. સોલંકી તમામ મૃતકોની ડિટેલ સાથેની મેડિકલ ફાઇલ સાથે બહાર આવીને પહેલા ચારેય એમ્બ્યુલન્સ પર અને પછી માસ્ક પહેરીને ઊભેલા ગોપાળ, હરિ અને રમેશની સામે જોયું.
‘રમેશ અને હરિ તમે મારી સાથે ચાલો.’ એણે કહ્યું.
‘સાહેબ, રમેશને નહીં લઇ જાવ… હું આવું છું એને બદલે..’
‘એણે આ બધું જોઇને ઉલ્ટી કરી છે.’ ગોપાળ બોલ્યો.
‘નહીં તું અહીં જ રે…એને મોતને વધુ નજીક જોવાની આદત પડવા દે.’
‘ચાલ રમેશ. હવે તને ઉલ્ટી ની થહે. તારો આત્મા અંદરથી રડહે, પણ કાળજું મજબૂત બની જવાનું.’ સોલંકીએ એમ્બ્યુલન્સનો દરવાજો ખોલ્યો. પહેલા હરિ અને પછી રમેશ મૃતદેહોની બાજુમાં બેઠા. સોલંકી સૌથી પહેલી એમ્બ્યુલન્સમાં બેઠો. હૈયાને હચમચાવી નાખતા સાયરન વાગ્યા. એક પછી એક એમ્બ્યુલન્સ બહાર નીકળી ત્યારે ડો. શાહ હોસ્પિટલને પગથિયે ઊભા હતા અને મિશ્રા હાથ જોડીને ઊભો હતો.
ઇમર્જન્સી વોર્ડમાં ઑક્સિજન પર રખાયેલો ઇલિયાસ આંખો બંધ કરીને પડ્યો હતો. રાઉન્ડ પર નીકળેલા ડો. ત્રિવેદી અને નર્સ જ્યોતિ એના પલંગ પાસે ઊભા હતાં.
‘ઇલિયાસભાઇ જરા હાથ ઉપર કરો બીપી ચેક કરના હૈ.’ બંધ આંખે ઇલિયાસે હાથ સહેજ ઉપર કર્યો. જ્યોતિએ બાવડું પકડીને બીપી મશીનનો પટ્ટો એની ફરતે વીંટાળ્યો. સ્વીચ ઓન કરી. સતત વધતા આંકડા પર ડો. ત્રિવેદીની નજર ફરતી રહી.
‘બીપી હજી હાઇ છે.’ ડો.ત્રિવેદીના બોલતાની સાથે જ જ્યોતિએ પટ્ટો ખોલીને પેડ પર આંકડા નોંધી લીધા. પછી પહેલી આંગળીમાં ઓક્ઝિમીટર ભરાવ્યું.
’થોડું સુધારા પર છે. કદાચ ઑકિસજનને લીધે હશે.’ આંકડો નોંધાય એ દરમિયાન ડો. ત્રિવેદીએ કહ્યું: ‘ઑકિસજન ચાલુ રાખજે અને રોજ સવાર સાંજ બીપીની દવા ચાલુ છે ને?’
‘સર,’ જ્યોતિએ ઇલિયાસની છાતીનો તાજો એક્સરે બતાવ્યો.
‘હમ… હજી લંગ્સ ઇન્ફેક્શન છે… ક્ધજેશન પણ હજી છે. દવાઓ ચાલુ રાખજે. ધીરે ધીરે બેટર થશે.’
‘જી સર,’ જ્યોતિ બોલી.
‘નિર્મલ પરીખને જોઇ લઇએ.’ ડો. ત્રિવેદીએ કહ્યું.
નિર્મલનું નામ સાંભળતા જ ઇલિયાસે આંખો ખોલી. એ ઊભો થવા ગયો.
‘અરે અરે…યહ આપ ક્યા કર રહે હો?’ જ્યોતિ અકળાઇ ગઇ.
‘નિર્મલ, મેરા દોસ્ત ઇસ હી વોર્ડ મેં હૈ?’
‘હા’ જ્યોતિએ આગળ નીકળી ગયેલા ડો. ત્રિવેદી સાથે કદમ મિલાવવા પગ ઉપાડતા કહ્યું.
ઇલિયાસે સહેજ બેઠા થઇને જોયું. બંનેના બેડ વચ્ચે થોડું અંતર હતું, પણ બેઉના અંતરમન વચ્ચે કોઇ અંતર નહતું !
ડો. ત્રિવેદીએ નિર્મલનું રૂટીન ચેક-અપ શરૂ કર્યું. જ્યોતિ પાછળ આવીને કહેવા લાગી: ‘સર, નિર્મલભાઇ વારેવારે સીપીએપીનું માસ્ક કાઢી નાખે છે. મને ખબર પડે પછી…પીપીઇ પહેરવામાં મને સહેજેય પાંચેક મિનિટ લાગી જાય..પછી અહીં પહોંચતા બીજી પાંચ મિનિટ…આમ માસ્ક કાઢી નાખશે તો એમને ક્ધટીન્યુઝ એર પ્રેશર નહીં મળે તો ક્યારેક મુશ્કેલી થઇ જશે. એમની પર સતત વોચ કેમ રાખવી?’
‘કંઇ વાંધો નહીં. આપણી પાસે એનો પણ રસ્તો છે. એને અર્ધબેભાન અવસ્થામાં રાખીને વેન્ટિલેટર પર રાખીશું.’ એમણે નિર્મલને અર્ધ- બેભાનાવસ્થામાં રાખવા માટેના ઇન્જેક્શન લખી આપ્યા. ‘આનાથી એ હાથપગ નહીં હલાવે અને આપણું કામ થઇ જશે.’
‘પણ સર, આ જોખમી નથી?’ જ્યોતિએ પૂછ્યું.
‘જ્યોતિ, એમને સાજા કરવા જે જરૂરી છે એ તો કરવું જ પડશે. અત્યારે એમના માટે સીપીએપી ટ્રીટમેન્ટ જરૂરી છે.’ ડો. ત્રિવેદી બોલ્યા.
એમ્બ્યુલન્સનો કાફલો શાંતિધામ સ્મશાને પહોંચ્યો. સોલંકીએ ઊતરીને જોયું ત્યાં પહેલેથી જ મૃતદેહોની લાંબી લાઇન હતી અને સગાવ્હાલાઓ…આપ્તજનો ત્રણ-ત્રણ, ચાર-ચારના ટોળામાં ગમગીન ચહેરે દૂર ઊભા હતા.
સ્મશાનમાં ખરા અર્થમાં સ્મશાનવત્ શાંતિ હતી. હવામાં લાશોના બળવાથી ઉત્પન્ન થતી તીવ્ર વાસ તરતી હતી. સ્મશાન એક અજંપો ઓઢીને બેઠું હતું. અંતિમ અંજલિ આપવા કોઇના હાથમાં ફૂલ નહતા, સુખડના હાર નહતા…મૃતદેહને ઓઢાડવા શાલ નહતી….દરેક જણ ખાલી હાથે અને ભારે હૈયે ઊભો હતો. દરેકના ચહેરા પર ઘેરો વિષાદ હતો… ક્યાંક હૈયાફાટ રુદન હતું…પોતાના આપ્તજનનું મોં સુધ્ધાં જોવા નહીં મળ્યાનો વસવસો હતો. તો ક્યાંક હૈયે પેસી ગયેલો ફફડાટ હતો.
બીએમસીના કર્મચારીઓ અને શાંતિધામના સ્વયંસેવકો મેડિકલ ફાઇલ ચેક કરીને આપેલા નંબર મુજબ અગ્નિસંસ્કાર વિધિ કરાવતા હતા. સોલંકીએ મૃતદેહોને શાંતિધામના સ્વયંસેવકોને સુપરત કર્યા….બીએમસીના કર્મચારીઓને કાગળિયા સોંપ્યા. એમના સંબંધિત સગાઓને જાણ કરી. નિયમ મુજબ કોઇ પણ વ્યક્તિને મૃતદેહની નજીક જવાની મનાઇ હતી. માનવીના જીવનમાં મૃત્યુ દ્વારા મળેલી આ સૌથી કપરી પળ હતી.
લાલચોળ વિદ્યુત ભઠ્ઠીના દરવાજા ખુલતા ગયા…પટરી પર મૂકેલા મૃતદેહો અંદર ધકેલાતા ગયા….ક્ષણભરમાં માણસ જેવો માણસ અશ્મિ બની ગયો અને છાને ખૂણે સંભળાતા રહ્યાં આપ્તજનોના ડૂસ્કાં…. વિદ્યુત ભઠ્ઠીની સામે ઊભા રહીને માનવીના જીવનની સૌથી કમનસીબ અંતિમ ક્ષણો જોઇ રહેલા રમેશનું આખું શરીર તપતું હતું.
સોલંકીએ એના ખભા પર હાથ મૂક્યો. રમેશની આંખો વિદ્યુત ભઠ્ઠીમાં ધકેલાવા માટે તૈયાર નનામી પર હતી. પાછળ જોયા વિના જ એ બોલ્યો: ‘સાહેબ, મેં કેટલાય સગાસંબંધીઓને વળાવ્યા છે, પણ આજે સાવ અજાણ્યા લોકોને આવી કરુણ વિદાય પહેલીવાર આપી. ભગવાન પાસે એટલું જ માગું છું કે આવું મોત કોઇને ન આપે. ચાલો સાહેબ….’ એ આગળ નીકળીને એમ્બ્યુલન્સમાં બેસી ગયો. ચારેય એમ્બ્યુલન્સ શોકમગ્ન હોય એમ સાયરન વગાડ્યા વિના સૂમસામ રસ્તા પર દોડવા લાગી. એમ્બ્યુલન્સ હોસ્પિટલ પહોંચી ત્યારે એટુઝેડ ચેનલની વેન બહાર જ ઊભી હતી.
સોલંકીએ મિશ્રા પાસેની પાણીની બોટલ લઇને મોં ધોયું.
‘સાહબ, મૈંને ટીવીવાલોં કો કૂછ નહીં બતાયા.’ મિશ્રાએ વેનની સામે જોતા કહ્યું. સોલંકીએ એની વાત અવગણી. બચેલા પાણીની બોટલ રમેશને આપીને અંદર ગયો. ડો. શાહની કેબિનમાં રિપોર્ટર સંજુ અને કેમેરામેન હેગડે બેઠા હતા.
‘સાહેબ, તમે મોટા ડોક્ટર સાહેબને સમજાવોને…એકવાર પેલી બાઇનું શૂટ કરવા દે.’
‘એ તો ની બને….એને બદલે ડો. શાહ સનસનાટી મચાવી દેનારું સ્ટેટમેન્ટ આપહે…એ લઇ લો…’ સોલંકી બોલ્યો.
સંજુએ હેગડેની સામે જોયું. બંનેએ પછી ડો. શાહની સામે જોઇને કહ્યું.
‘ચાલશે સાહેબ, હેગડે કેમેરા ઓન કર.’ હેગડે તૈયાર જ હતો. ડો. શાહે લેન્ડલાઇનનું રિસિવર નીચે મૂક્યું. કેબિન પર ટકોરા પડ્યા. સોલંકીએ જોયું ડો. સાળુંખે હતાં.
‘એની થિંગ અરજન્ટ?’ ડો. શાહે પૂછ્યું.
‘થોડા રિપોર્ટસ વિશે વાત કરવી છે.’ ડો. સાળુંખે બોલ્યાં.
‘સર, અમે થોડીવાર બહાર જતા રહીએ. તમે અરજન્ટ મીટિંગ પતાવી લો.’ સંજુ અને હેગડે બહાર ગયા કે તરત જ ડો. સાળુંખે બોલ્યા: ‘સર, આઇસોલેશનમાં રખાયેલાં કોરોનાના દરદીઓની બીજીવાર ટેસ્ટ કરવામાં આવી. જેના રિપોર્ટસ આવી ગયા છે જેમાંથી દસ જણ સાજા થયા છે… અને એમાં એક મિસ એક્સ છે.’
‘સારવારની અસર થઇ એ સારા સમાચાર છે, પણ મિસ એક્સ ક્યાં જશે.?’ ડો. શાહે કહ્યું.
‘એનું આપણે પછી જોઇ લેવા…..હાલ જે સાજા થયા એમને ઘરે મોકલવાની શરૂઆત કરી દો.’ સોલંકી બોલ્યો.
‘પણ આપણે ચેનલવાળાને શું કહેશું?’ ડો. શાહે પૂછ્યું.
‘એને આપણે નક્કી કયરું એ સનસનાટી મચાવનારું સ્ટેટમેન્ટ આપી દો, સાહેબ.’
‘હું જાઉં સર…?’ ડો. સાળુંખે બહાર ગયાં ને સંજુ અને હેગડે અંદર આવ્યા.
કેમેરા ઓન થયો. ડો. શાહે બોલવાનું શરૂ કર્યું.
‘અમે એટુઝેડ ચેનલના માધ્યમથી ફરી એકવાર જાહેર અપીલ કરીએ છીએ કે અમારી હોસ્પિટલમાં સારવાર હેઠળની મૂક-બધીર યુવતી સહીસલામત છે, પરંતુ ગઇ રાતે કોઇ અજાણ્યા માણસે બુરખો પહેરીને એ યુવતીની સલામતી જોખમમાં મૂકવાની કોશિશ કરી. એ શખસ એનો પતિ હતો તો બુરખો પહેરીને શા માટે આવ્યો? અમારી એ ભાઇને વિનંતી છે કે જો એ એનો પતિ હોય તો માનસન્માન સાથે પત્ની અને બુરખો લઇ જાય. અને જો એ એનો પતિ નથી તો અમારે ન છુટકે પોલીસમાં ફરિયાદ કરવી પડશે.’
‘ટીવીમાં ન્યૂઝ જોઇ રહેલા હરેશના હાથ-પગ ઢીલાં પડી ગયા. એણે ટીવીની સ્વીચ ઓફ કરીને પાછળ જોયું તો બચીબાઇ ઊભી હતી.
(ક્રમશ:)
આ પણ વાંચો…કટ ઑંફ જિંદગી – પ્રકરણ-16
