ગરમીની શરૂઆત સાથે જ માથું ઊંચકતા રોગો

સ્વાસ્થ્ય – રાજેશ યાજ્ઞિક

તમે આ લેખ વાંચી રહ્યા હશો ત્યારે હોળીને એક અઠવાડિયું બાકી હશે. આપણે ત્યાં મનાય છે, હોળી પ્રાકટ્ય પછી દેશમાં ધીમેધીમે ઉનાળાનો પ્રવેશ શરૂ થઇ જાય છે. જોકે, પૃથ્વીના જળવાયુ પરિવર્તનને કારણે આપણને ગરમીનો અહેસાસ પહેલેથી જ થવા લાગે છે. ગરમીની શરૂઆત સાથે આરોગ્યને લગતા અનેક પ્રશ્નો પણ ઊભા થાય છે. ગયા વર્ષે ઉત્તર પ્રદેશના બલિયામાં ચાર દિવસમાં 57 લોકો મૃત્યુ પામ્યાં હતાં અને 400 ને હોસ્પિટલમાં ભરતી કરવા પડ્યા હતા. એ જ સમયે બિહારમાં લૂ લાગવાથી 45 લોકોનાં મૃત્યુના સમાચાર સામે આવ્યા હતા. જો તમને લાગે કે તમે ફિટ અને સ્વસ્થ છો તો પણ તમારે ઉનાળાના રોગો સામે જરી નિવારક પગલાં લેવાં જોઈએ. માટે એ જાણવું જરૂરી છે કે ગરમીને કારણે કેવી બીમારીઓના શિકાર બનવું પડે છે.

હીટ સ્ટ્રોક
જો ઉનાળાના ગરમ દિવસે, તમને માથાનો દુખાવો, ત્વચા સૂકવી, ખેંચાણ, નબળાઇ, ઉલટી, હૃદયના ધબકારા વધવા અથવા ટૂંકા શ્વાસનો અનુભવ થાય છે, તો શક્ય છે કે તમે હીટ સ્ટ્રોકથી પીડાતા હો. હીટ સ્ટ્રોકની પ્રથમ નિશાની છે ચક્કર જે સામાન્ય રીતે ઉબકા, આંચકી વગેરે જેવી અન્ય સ્થિતિઓ તરફ દોરી જાય છે, પરંતુ જ્યારે તે ગંભીર બને છે, ત્યારે તે સામાન્ય રીતે કોમાની સ્થિતિ તરફ દોરી જાય છે. હીટ સ્ટ્રોકથી બચવા માટે, ડોકટરો સલાહ આપે છે કે વ્યક્તિએ એવા કપડાંનો વધુ પડતો ટાળવો જોઈએ, જે સામાન્ય રીતે શરીરની ગરમીને અંદર જ જાળવે છે અને સમસ્યાઓનું કારણ બને છે. વધુમાં, ઠંડા વિસ્તારોમાં રહેવાથી હીટ સ્ટ્રોકની સ્થિતિ ટાળવામાં મદદ મળે છે.

સન બર્ન્સ
શરીરમાં અલ્ટ્રા વાયોલેટ કિરણોના પ્રવેશને કારણે લાંબા સમય સુધી સૂર્યના સંપર્કમાં રહેવું મનુષ્યો અથવા પ્રાણીઓ માટે સ્વાસ્થ્યપ્રદ નથી. જે લોકોમાં મેલાનિનની રચના ધીમી અથવા ઓછી થાય છે તેઓ ચામડીના કેન્સરની સંભાવના પણ ધરાવે છે કારણ કે તે મેલાનોમાનું કારણ બને છે. ઉનાળાના ગરમ દિવસોમાં જ્યારે લોકો લાંબા સમય સુધી સૂર્યના સંપર્કમાં રહે છે, ત્યારે તેમની ત્વચા લાલ, શુષ્ક, ઉપરાંત ત્વચામાં ખંજવાળ અને ફાટી જવા જેવી સમસ્યા ઊભી થાય છે. પછીથી, પીડિતને સામાન્ય રીતે ઠંડી લાગે છે, ઉબકા આવે છે, ઊલટી થાય છે, તાવ આવે છે અને ક્યારેક ફલૂ જેવાં લક્ષણો જોવા મળે છે. જો ત્વચાના કોષો ખૂબ બળે, તો પછી ત્વચા પર ફોલ્લાઓ દેખાઈ શકે છે અને પછીના તબક્કે સૂકી/મૃત ત્વચાની છાલ આવી
શકે છે.

ત્વચા પર ચકામા
ઉનાળા દરમિયાન, ત્વચા પર ફોલ્લીઓ એ બાળકો અને પુખ્ત વયના લોકોમાં ત્વચાની સામાન્ય સમસ્યા છે. જેમને પુષ્કળ પરસેવો થતો હોય તેમનામાં આ સામાન્ય ફરિયાદ જોવા મળે છે. કપડાંમાં પરસેવો એકઠો થાય છે અને પરસેવાથી ભરેલા કપડા લાંબા સમય સુધી સતત ત્વચાના સંપર્કમાં રહેવાથી ખંજવાળ આવે છે અને પછી ફોલ્લીઓ થાય છે. ત્વચાની લાલાશ, શુષ્કતા, બળતરા એ ત્વચા પર ફોલ્લીઓના દેખાતા ચિહ્નો છે.

ચિકન પોક્સ
અછબડા ઉનાળાના સૌથી સામાન્ય રોગમાંથી એક છે. તે 102 ફેરનહીટ જેટલો તાવ સાથે પ્રવાહી યુક્ત, લાલ અને નાની ફોલ્લીઓના સ્વરૂપમાં શરૂ થાય છે અને અંતે તે પ્રવાહીથી ભરેલા ફોલ્લાઓમાં ફેરવાય છે જે ત્વચા પરના નિશાન છોડીને પોપડા થઈ જાય છે. ડાયાબિટીસ, કેન્સર, બ્લડ પ્રેશરની સમસ્યા, એચ.આય.વી, ટ્યુબરક્યુલોસિસ, ચોક્કસ સ્ટીરોઈડ લેનાર અથવા નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોને અછબડા થવાની સંભાવના રહે છે.

સામાન્ય રીતે, વાયરસ (વેરિસેલા-ઝોસ્ટર) ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિ દ્વારા છીંક અથવા ખાંસી દરમિયાન વાતાવરણમાં ફેલાય છે, જેથી બીજાને પણ તેનો ચેપ લાગે છે. જ્યાં સુધી તેને ફરીથી આગળ વધવા માટે ઝડપથી અનુકૂળ હવામાન પરિસ્થિતિઓ ન મળે ત્યાં સુધી આ વાયરસ શરીરમાં નિષ્ક્રિય રહે છે. ચિકનપોક્સનાં સામાન્ય લક્ષણોમાં ફોલ્લાઓ, ત્વચા પર ખંજવાળ, લાલાશ, ઉચ્ચ સ્તરનો તાવ, ભૂખ ન લાગવી અને માથાનો દુખાવોનો સમાવેશ થાય છે જે સામાન્ય રીતે એક કે બે અઠવાડિયાથી વધુ સમય સુધી રહે છે.

ઓરી
ઓરી, જેને બેલા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે પેરામિક્સો વાયરસથી થાય છે, જે ઉચ્ચ તાવ, ગળામાં દુખાવો, આંખમાં બળતરા વગેરે જેવાં લક્ષણોનું કારણ બની શકે છે. રસીકરણ એ એકમાત્ર નિવારણ છે. એ જ રીતે ઉનાળામાં શીતળા પણ વધે છે અને તેનાથી બચવા માટે તમારે તેની રસી લેવી જોઈએ. તેનો ફેલાવો પણ વધતેઓછે અંશે અછબડાની જેમ જ થાય છે.

કમળો
કમળો એક સામાન્ય પાણીજન્ય રોગ છે. તે હેપેટાઇટિસ એનું પરિણામ હોઈ શકે છે અને તે મુખ્યત્વે દૂષિત ખોરાક અને પાણીના વપરાશને કારણે થાય છે. હેપેટાઇટિસ એ ને કારણે ફેલાતો કમળો મળ-મૌખિક માર્ગ દ્વારા ફેલાય છે. તે ત્યારે થાય છે જ્યારે કોઈ ચેપમુક્ત વ્યક્તિ ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિના દૂષિત ખોરાક અથવા પાણીનું સેવન કરે છે. તે કાં તો ખોરાકજન્ય અથવા પાણીજન્ય હોઈ શકે છે. જો સમયસર સારવાર ન કરવામાં આવે તો આ રોગ યકૃતની કાર્યક્ષમતાને અસર કરી શકે છે જે પિત્તના વધુ ઉત્પાદન તરફ દોરી જાય છે.

દેખાતાં લક્ષણોમાં ત્વચાનો પીળો રંગ, મ્યુકોસ મેમ્બ્રેન અને આંખોની સફેદી, હળવા રંગનો મળ, ઘેરા રંગનો પેશાબ અને ત્વચાની ખંજવાળનો સમાવેશ થાય છે.

ટાઇફોઇડ
ટાઈફોઈડ પણ ઉનાળામાં સૌથી ઝડપથી ફેલાતો રોગ છે. આ રોગ દૂષિત ખોરાક અને પાણીના સેવનથી થાય છે. ટાઈફોઈડના કેટલાંક સામાન્ય લક્ષણોમાં તાવ, તાપમાનમાં વધઘટ, થાક, નિંદ્રા અને ઝાડાનો સમાવેશ થાય છે. ટાઇફોઇડને સમયસર અટકાવવા માટે, તાત્કાલિક સારવાર મેળવવી મહત્ત્વપૂર્ણ છે. જ્યારે સેલ્મોનેલા ટાઈફી બેક્ટેરિયા મૌખિક-ફેકલ માર્ગમાંથી પસાર થાય છે ત્યારે તે
ફેલાય છે.

ગાલપચોળિયાં
ઉનાળાના તમામ રોગોમાં ગાલપચોળિયાં એ બીજો અત્યંત ચેપી વાયરલ રોગ છે. અત્યારે તેનો ખાસ ઉલ્લેખ એટલે પણ કરવો જરૂરી છે, કેમકે જિલ્લામાં મોટી સંખ્યામાં ગાલપચોળિયાંના કેસ નોંધાયા બાદ કાસરગોડમાં આરોગ્ય વિભાગે જાહેર ચેતવણી જારી કરી છે. જિલ્લા તબીબી અધિકારી (ડીએમઓ) એ.વી. રામદાસે જણાવ્યું હતું કે માત્ર એક મહિનામાં જિલ્લામાં 200થી વધુ કેસ મળી આવ્યા છે.

ભારતમાં તે મુખ્યત્વે ઉનાળાના સમય દરમિયાન બાળકોમાં જોવા મળે છે. તે પ્રકૃતિમાં ચેપી છે અને જ્યારે ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિ ખાંસી કે છીંક ખાય છે ત્યારે તે ફેલાય છે. કેટલાંક દેખાતાં લક્ષણો છે: લાળ ગ્રંથિ પર સોજો, સ્નાયુમાં દુખાવો, તાવ, માથાનો દુખાવો, ભૂખ ન લાગવી અને નબળાઇ અટકાવવા માટે ડોક્ટર સારવાર દરમિયાન એમએમઆર (ઓરી, ગાલપચોળિયાં અને રૂબેલા) રસીની ભલામણ કરે છે.