એનિમિયા પણ ક્યારેક ઘાતક બની શકે છે

• આરોગ્ય એક્સપ્રેસ – રાજેશ યાજ્ઞિક

એનિમિયા એ એક તબીબી સ્થિતિ છે, જેમાં લોહીમાં સામાન્ય લાલ રક્તકણોનું પ્રમાણ ઓછું હોય છે. વિટામિન બી12ની આવી ઊણપનાં આવાં કારણોમાંનું એક, ઘાતક એનિમિયા, એક સ્વયંપ્રતિરક્ષા સ્થિતિ છે, જે તમારા શરીરને વિટામિન બી12 શોષી લેતા અટકાવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે તે વ્યક્તિને પેટમાં આંતરિક પરિબળ (ઇન્ટ્રિન્સીક ફેક્ટર) નામનો પદાર્થ ઉત્પન્ન કરવામાં અસમર્થ બનાવે છે. નાનાં આંતરડામાં ખોરાકમાંથી મળતા વિટામિન બી12 ને શોષવા માટે આ પદાર્થ જરૂરી છે. પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિન બી12 વિના, તમારા શરીરમાં ઓક્સિજન વહન કરતા લાલ રક્તકણો ઓછા હોય છે.

ઘાતક એનિમિયા એક દુર્લભ સ્થિતિ છે. ‘જર્નલ ઓફ બ્લડ મેડિસિન’ના એક છેલ્લાં અભ્યાસ મુજબ, તે સામાન્ય વસતિના 0.1 ટકા અને 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોમાં 1.9 ટકા લોકોમાં જોવા મળે છે. જોકે, પુખ્ત વયના લોકોમાં વિટામિન બી12ની ઊણપથી થતા એનિમિયામાંથી 50 ટકા સુધીનો ઘાતક એનિમિયાને કારણે થાય છે.

આ પ્રકારના એનિમિયાને ‘ઘાતક’ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે એક સમયે જીવલેણ રોગ માનવામાં આવતો હતો. આનું કારણ ઉપલબ્ધ સારવારનો અભાવ હતો. સારવાર ન કરવામાં આવે તો, ઘાતક એનિમિયા ગંભીર તબીબી સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે, જેમાં તમારા નર્વસ સિસ્ટમને બદલી ન શકાય તેવું નુકસાન પણ સામેલ છે.

તમારા શરીરમાં ફેરફારો દેખાવા લાગે તે પહેલાં તમને ઘણા વર્ષો સુધી ઘાતક એનિમિયા હોઈ શકે છે.

ઘાતક એનિમિયાનાં લક્ષણો શું છે?

સામાન્ય રીતે કહીએ તો, પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિન બી12 વગર જેટલો લાંબો સમય વ્યક્તિ રહે, લક્ષણો તેટલા ગંભીર બનશે. શરૂઆતમાં, લોકોમાં હળવા લક્ષણ હોઈ શકે છે, જે લાગે છે કે તે અન્ય સામાન્ય પરિસ્થિતિઓને કારણે છે. જેવા કે, ઝાડા કે કબજિયાત, ઊભા થવા પર કે શ્રમ કરતી વખતે ચક્કર આવવા, ભૂખ ન લાગવી, નિસ્તેજ ત્વચા (હળવો કમળો અથવા તમારી આંખો અથવા ત્વચા પીળી પડવી). શ્વાસ લેવામાં તકલીફ (મોટે ભાગે કસરત દરમિયાન), હાર્ટબર્ન, સોજો, લાલ જીભ અથવા પેઢામાંથી લોહી નીકળવું.

ઘાતક એનિમિયાને કારણે લાંબા ગાળાનું ઓછા વિટામિન બી12 સ્તર તમારા નર્વસ સિસ્ટમને અસર કરી શકે છે. સંભવિત નર્વસ સિસ્ટમ સમસ્યાઓનાં લક્ષણોમાં સામેલ છે : મૂંઝવણ, ટૂંકા ગાળાની યાદશક્તિ ગુમાવવી, હતાશા, સંતુલન ગુમાવવું, હાથ અને પગમાં નિષ્ક્રિયતા અને ઝણઝણાટ, ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં સમસ્યા, ચીડિયાપણું, ભ્રમ, તથા ઓપ્ટિક નર્વ ડિજનરેશન જે તમારી દૃષ્ટિને અસર કરે છે.

ઘાતક એનિમિયાનાં અનેકવિધ કારણ:

ખોરાકમાં વિટામિન બી12ની ઊણપથી એનિમિયા થઈ શકે છે, જ્યારે ઘાતક એનિમિયા વિટામિન બી12ને શોષવામાં અસમર્થતાને કારણે થાય છે. તમને વિટામિન બી12 ની ઊણપ પણ થઈ શકે છે, જો તમારા પેટનો આંશિક અથવા આખો ભાગ દૂર કરવા માટે શસ્ત્રક્રિયા કરાવવી પડી હોય, જે વિટામિન બી12 શોષણને સક્ષમ કરતા કોષોને દૂર કરે છે. સ્થૂળતાની સારવાર માટે ગેસ્ટ્રિક બાયપાસ સર્જરી કરાવતા લગભગ અડધા લોકો વિટામિન બી12 શોષણને સક્ષમ કરતા કોષો ગુમાવે છે.

તમારાં નાનાં આંતરડાનો આંશિક અથવા આખો ભાગ શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા દૂર કરવામાં આવ્યો હોય, જેનાથી તમારા નાનાં આંતરડાની વિટામિન બી12 શોષવાની ક્ષમતા ઓછી થઈ જાય છે.

આ જ રીતે, તમે સ્મોલ ઇન્ટેસ્ટાઇન બેક્ટેરિયલ ઓવરગ્રોથ (સીબો)થી પીડાતા હો. સીબો ત્યારે થાય છે જ્યારે તમારા નાનાં આંતરડામાં ખોટા પ્રકારના બેક્ટેરિયા ખૂબ વધારે હોય. આ બેક્ટેરિયા ઘણીવાર તમારા નાનાં આંતરડા વિટામિન શોષી શકે તે પહેલાં વિટામિન બી12નો ઉપયોગ કરી લે છે. ઉપરાંત તમે કેટલીક એન્ટિબાયોટિક્સ અને ડાયાબિટીસ અને હુમલા માટેની દવાઓ વિટામિન બી12 ના સ્તરને અસર કરે છે. તમે વેગન ડાયટનું પાલન કરતા હો જેમાં પૂરતું વિટામિન બી12 ન હોય.

કેટલાક પાચન શક્તિને અસર કરતા રોગ અને ઓટોઇમ્યુન રોગોના કારણે પણ આ પરિસ્થિતિ ઉદ્ભવી શકે છે.

ઘાતક એનિમિયાનું નિદાન કરવા માટે તમારા ડોક્ટરને સામાન્ય રીતે ઘણાં પરીક્ષણ કરવાની જરૂર પડશે, જેમ કે: સંપૂર્ણ રક્ત પરીક્ષણ, તેમાં વિટામિન બી12નું પરીક્ષણ પણ સામેલ છે અને આંતરિક પરિબળ તથા પેરિએટલ સેલ એન્ટિબોડીઝ માટે લોહીનું પણ પરીક્ષણ કરવામાં આવે છે.

ઘાતક એનિમિયાની સારવારમાં સામાન્ય રીતે વિટામિન બી12 ઇન્જેક્શન, ઉપચાર દરમિયાન વિટામિન બી12 ના લોહીના સ્તરનું નિરીક્ષણ કરવું અને વિટામિન બી12ની માત્રામાં તે મુજબ ગોઠવણો કરવી સામેલ હોય છે. ઘાતક એનિમિયા ધરાવતા ઘણા લોકોને લાંબા ગાળાની સારવાર અને દેખરેખની જરૂર પડે છે. આનાથી શરીરની વિવિધ પ્રણાલીઓમાં થતા નુકસાનને રોકવામાં મદદ મળી શકે છે.

આપણ વાંચો:  પ્રજનન તંત્ર માટે જરૂરી આર્જિનીન…