આવનારા દાયકાઓમાં ભારતની વસ્તી ઘટશે, ફર્ટિલિટી રેટમાં સતત ઘટાડો: રિપોર્ટ
નવી દિલ્હી: વિશ્વના સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ ભારતનો પ્રજનન દર (fertility rate of India) સતત ઘટી રહ્યો છે. નિષ્ણાંતોનું માનવું છે કે જો આવું જ ચાલુ રહેશે તો ભવિષ્યમાં તે એક મોટી ચેલેન્જ બની શકે છે. વિખ્યાત લેસેન્ટ જર્નલમાં (Lacent Journal) પ્રકાશિત એક અહેવાલ અનુસાર, ભારતમાં પ્રજનન દર એટલે કે સ્ત્રી દીઠ જન્મ દર ધીમે ધીમે ઘટી રહ્યો છે. રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતમાં પ્રજનન દર વર્ષ 1950માં એટલે કે લગભગ 74 વર્ષ પહેલા 6.2 હતો, જે વર્ષ 2021 સુધીમાં ઘટીને 2થી પણ ઓછો થઈ ગયો છે.
વર્ષ 2050 સુધીમાં તેમાં વધુ ઘટાડો થવાની ધારણા છે, જે ભવિષ્યમાં પણ ચિંતાનો વિષય બની શકે છે. રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2050 સુધીમાં પ્રજનન દર 1.29 રહેશે અને વર્ષ 2100માં આ દર ઘટીને 1.04 થઈ શકે છે.
રિપોર્ટ અનુસાર ભારતમાં વર્ષ 1950માં 1.6 કરોડથી વધુ બાળકોનો જન્મ થયો હતો. વર્ષ 2021માં 2.2 કરોડથી વધુ બાળકોનો જન્મ થયો હતો, જે વર્ષ 2050 સુધીમાં ઘટીને 1.3 કરોડ થવાની ધારણા છે.
રિપોર્ટમાં આપવામાં આવેલા આંકડા વૈશ્વિક પ્રવાહોને અનુરૂપ છે. વૈશ્વિક સ્તરે, 1950 માં સ્ત્રી દીઠ પ્રજનન દર 4.8 બાળકો કરતાં વધુ હતો. વર્ષ 2021માં તે ઘટીને 2.2 બાળકો પ્રતિ વર્ષ થશે અને અનુમાન મુજબ વર્ષ 2050 સુધીમાં વૈશ્વિક પ્રજનન દર ઘટીને 1.8 અને વર્ષ 2100 સુધીમાં તે 1.6 પર પહોંચી જશે.
લેન્સેટ સ્ટડી રિપોર્ટ અનુસાર આવનારા દાયકાઓમાં ભારતની વસ્તીમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થઈ શકે છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે જો આ વાત સાચી હોય તો દેશને અનેક પડકારોનો સામનો કરવો પડી શકે છે. આ પડકારોમાં વૃદ્ધ વસ્તી, શ્રમની તંગી અને લિંગ ભેદભાવના કારણે સામાજિક અસંતુલનનો સમાવેશ થાય છે.
પોપ્યુલેશન ફાઉન્ડેશન ઓફ ઈન્ડિયાના એક્ઝિક્યુટિવ ડાયરેક્ટર પૂનમ મુર્તઝાના જણાવ્યા અનુસાર, જ્યારે દેશો આર્થિક રીતે વિકાસ કરે છે ત્યારે ત્યાંના પરિવારો માટે બાળકોના ઉછેરનો ખર્ચ વધી જાય છે. આ કારણે પરિવારો ઓછા બાળકો પેદા કરવાનું નક્કી કરે છે. તે જ સમયે, વિકાસશીલ દેશોમાં વધતા શિક્ષણ અને મહિલાઓના સશક્તિકરણ સાથે, તેમની સારી કારકિર્દીની ઇચ્છા પણ વધે છે.
તે લગ્ન અને સંતાનને પણ અસર કરે છે. આ કારણે TFR (કુલ પ્રજનન દર) વધુ ઘટે છે. આ સિવાય શહેરીકરણ, કુટુંબ નિયોજન, ગર્ભનિરોધકના વધુ સારા માધ્યમોની સરળ પહોંચ પણ ટીએફઆર ઓછા થવાના કારણો હોઈ શકે છે.
પૂનમ મુર્તઝાએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે આ પડકારોનો સામનો કરવા માટે ભારત પાસે હજુ થોડા દાયકા બાકી છે. પરંતુ તેમ છતાં, ભવિષ્ય માટે વ્યાપક વ્યૂહરચના સાથે આના પર કામ હવેથી શરૂ કરવું પડશે.
