- નરેશ શાહ
ભાવતી અને એમાંય ચટપટી વાનગી અવારનવાર ખાવી, ગમે તેમ મુંબઈના અંડરવર્લ્ડની વાતો પણ વાંચવી, જોવી ગમે… કંપની-શૂટ આઉટ એટ લોખંડવાલા- અબ તક છપ્પન- સરકાર…, વગેરે પર મુંબઈ દાઉદ ઈબ્રાહીમ અને મુંબઈ પોલીસ વિશે આવી અનેક સુપરહિટ ફિલ્મો બની ચૂકી છે. હવે તેમાં એક ઓથેન્ટિક ઉમેરો થયો છે. મુંબઈના અંડરવર્લ્ડ પર બનેલી ડોક્યુમેન્ટરી ‘નેટફ્લિક્સ’ પર સ્ટ્રીમ થઈ છે: ‘મુંબઈ માફિયા-પોલીસ વર્સિસ ધ અન્ડરવર્લ્ડ’
રાઘવ દર અને ફ્રાન્સિસ લોંગહર્સ્ટે બનાવેલી આ ડોક્યુમેન્ટરીમાં આમ જુઓ તો એકપણ વાત એવી નથી કે જે આપણે જાણતા નથી, છતાં મુંબઈના અન્ડરવર્લ્ડ પર બનેલી તમામ ફિલ્મો કરતાં તેનું વજન વધારે આંકવું પડે, કારણ કે એ હોર્સિસ માઉથ (લાગતા-વળગતાં લોકોના મોંએ) કહેવાયેલી વાતોનો દસ્તાવેજ છે. બેશક, આ ડોક્યુમેન્ટરીનું ફોક્સ માત્ર દાઉદ ઈબ્રાહીમ અને એની ગેંગ પર છે એટલે મુંબઈના બીજા ડોનનો ઉલ્લેખ સુદ્ધાં નથી. સચ્ચાઈ પણ એ છે કે મુંબઈનું માફિયા વર્લ્ડ દાઉદ ઈબ્રાહીમના કારણે જ વિશ્વભરમાં કુખ્યાત બન્યું છે.
1980ના દશકાના પૂર્વાર્ધમાં માથું ઊંચકીને પથરાઈ ગયેલાં દાઉદ ઈબ્રાહીમ અને એની ગેંગને નાથવા માટે મુંબઈ પોલીસે ચોપ વધારી ત્યારથી આ ડોક્યુમેન્ટરી શરૂ થાય છે. એ વખતે મુંબઈની ક્રાઈમ બ્રાંચના સીપી આફતાબ અહેમદ ખાન (એ.એ. ખાન, જેમનું 2022માં અવસાન થયું) હતું. તેમણે જ દાઉદ વિરુદ્ધ ઉપાડેલી ઝુંબેશમાં માયા ડોળસ (જેના એન્કાઉન્ટર પર ફિલ્મ બની), દિલીપ ભુવા વગેરેના એન્કાઉન્ટર થયા, પણ…
એ પછી આવેલા પોલીસ કમિશ્નર ત્યાગીએ માફિયાઓના સફાયા માટે એન્કાઉન્ટર સ્પેશિયાલિસ્ટ અફસરોને જન્મ આપ્યો અને લગભગ બારસો જેટલાં એન્કાઉન્ટર 1990થી 2000 વચ્ચે થયા. આ એન્કાઉન્ટર સ્પેશિયાલિસ્ટ પરાક્રમો એટલાં ચર્ચાસ્પદ થયા કે ‘ટાઈમ’ મેગેઝિન સુધી ચમકયા અને ત્યાર બાદ પ્રદીપ શર્મા, રવિન્દ્ર આંગ્રે (અને દયા નાયક) જેવા પોલીસ અફસર ઉપરાંત એસ. હુસૈન ઝૈદી, પૂજા ચાંગોઈવાલા, મીન્ટી તેજપાલ, એલૈક્સ પેરી (ટાઈમ મેગેઝિનના કોરસપોન્ડન્ટ)ના ઈન્ટરવ્યૂ પણ છે.
એલેક્સ પેરીએ જ ‘ટાઈમ’ મેગેઝિનમાં લખેલા રિપોર્ટ પછી ‘એકાઉન્ટર સ્કવોડ’ની કાર્યપદ્ધતિ પર ભીંસ વધી હતી. એલેક્સ ખુદ સ્વીકારે છે કે, ‘મને બહુ આશ્ચર્ય થયું હતું કે બારસો એન્કાઉન્ટર થયા છતાં એ એકાઉન્ટર કરનારાંને ક્યારેક કોઈ ઈજા નહોતી થઈ કે ગોળીનો ઘસરકો પણ થયો નહોતો!’
ડોક્યુમેન્ટરીમાં જે તે સમયના વીડિયો-ફૂટેજ પણ દેખાડવામાં આવ્યા છે, જેમાં દાઉદ ઈબ્રાહીમ પણ છે તો પત્રકાર શેખર ગુપ્તાને પ્રદીપ શર્મા (112 એન્કાઉન્ટર એમના ચોપડે નોંધાયા છે) ઈન્ટરવ્યૂ આપે છે ત્યારે એમની સાથે ઊભેલા પોલીસ ઓફિસર વિજય સાલસકર પણ નજરે ચઢે છે, જે પાછળથી 2008ના મુંબઈ પર ત્રાટકેલા પાકિસ્તાની આતંકવાદીઓના હાથે શહીદ થયા હતા.
આ ડોક્યુમેન્ટરીની હાઈલાઈટસ એ છે કે તેમાં દાઉદ ઈબ્રાહીમના પડોશી ઉપરાંત દાઉદ ગેંગમાં કામ કરી ચૂકેલાં શ્યામ કિશોરનો ઈન્ટરવ્યૂ પણ છે. મુંબઈ પોલીસ જ્યારે ‘ગુંડો દેખાય, ગુંડો મારું’ની તીવ્ર ઈચ્છા સાથે કામ કરતી હતી ત્યારે સલામત રહેવા માટે શ્યામ કિશોર મુંબઈ છોડીને ખોટા નામે ગોવા શિફટ થઈ ગયો હતો. દસ વરસ પછી એણે મુંબઈમાં ફરી પગ મૂકેલો અને પોતાના ગુના સબબ બે વરસની જેલ સજા પણ એણે ભોગવી હતી.
મજા તો એ હતી કે એન્કાઉન્ટર સ્પેશિયલ સ્કવોડ જ્યારે માફિયાઓનો સફાયો કરતી હતી ત્યારે દાઉદ ઈબ્રાહીમ તો દુબઈ ભાગી ગયો હતો. આરોપ તો એવા પણ થતા હતા કે દાઉદ યા છોટારાજન કે છોટા શકીલ કે અબુ સાલેમને ખટકતાં લોકોના જ મુંબઈમાં એન્કાઉન્ટર થતા હતા. સાચું ખોટું રામ જાણે. આદર્શ માની ગોઠવાતી દરેક વ્યવસ્થાના લૂ-પોલ હોવાના જ, તેના એડવાન્ટેજ લેવાવાળા પણ હોવાના…
‘મુંબઈ માફિયા’ ડોક્યુમેન્ટરીને ઝીણવટ તેમ જ અભ્યાસપૂર્ણ રીતે જુઓ તો આ ડોક્યુમેન્ટરીમાં બે વાતની નોંધ છે. એક, આખી ડોક્યુમેન્ટરીમાં ક્યાંય દયા નાયકનો નામ પૂરતો પણ ઉલ્લેખ થયો નથી. બીજી વાત એ કે દાઉદ ગેંગ સામે પડીને માયા ડોળસ, દિલીપ બુવા જેવા ગેંગસ્ટોરોનો ખાતમો કરનારા એ.એ. ખાન નામના પોલીસ અધિકારીએ એન્કાઉન્ટરથી થતી સાફસૂફીનો સખત વિરોધ દર્શાવવા રાજીનામું આપીને પોલીસ ખાતામાંથી વહેલી નિવૃત્તિ લઈ લીધી હતી.
આફતાબ અહેમદ ખાન કદાચ, દાઉદ ગેંગ માટે કામ કરતાં યા એક ચોક્કસ લોકોના એન્કાઉન્ટર કરવામાં વિશ્વાસ ધરાવતા નહોતાં એવું આપણે માનવું રહ્યું, કારણ કે માયા ડોળસ કે દિલીપ બુવા (દાઉદના ટોપ-ટેન ખાસ ગણનારામાંનો એક હતો)ના એન્કાઉન્ટર કરનારાં એ.એ. ખાન પછી માનવતા દુહાઈ દેવા લાગ્યા હતા.
આમ ‘મુંબઈ માફિયા’ ડોક્યુમેન્ટરી ઓવર ઓલ એક નોંધનીય દસ્તાવેજ તો છે જ…
આપણ વાંચો: સૂરજ ગરમ જરૂર થાય, પણ એ ન હોય તો અંધારું…
