ઉડાન મુગ્ધાવસ્થાથી મધ્યાવસ્થા સુધી : ઉછળતી લાગણીના સમુદ્ર વચ્ચે એક શાંત-સ્થિર તરુણીનો મિજાજ પલટાય ત્યારે…

• શ્વેતા જોષી-અંતાણી

ગ્રીવા…. નામ તો સરસ હતું એનું, પણ સ્કૂલમાં સહુ એને `રોબોટ’ કહી બોલાવતા. કોઈ એને સામે આવીને તો આવું ના કહેતા, કારણ કે તણોમાં એવી હિંમત મોટાભાગે હોતી નથી. હા, પણ પાછળથી બદબોઈ કરવાનો એક પણ મોકો ચૂકતા નહીં. જોકે ગ્રીવાને એનાથી કંઈ ફરક પણ ના પડતો. એ ક્યારેય કોઈ રીએકશન ના આપતી. મોટાભાગે ક્લાસમાં સાવ ઠંડીગાર, બરફ સમાન એ મૂર્તિવંત બેસી રહેતી.

ગ્રીવા એમ કંઈ પથ્થર નહોતી. એ બધું જ અનુભવી શકતી. બસ, એ થોડી વધુ પડતી શાંત હતી. એકદમ સ્થિર. નાનપણમાં ચારેકોર એના વખાણ થતાં. કેટલી શાંત છે, કોઈ તોફાન મસ્તી નહીં, કોઈ કજિયા નહીં. ઘરમાં લોકો એનાં ઓવારણા લેતાં:

`અરે, અમારે તો ગ્રીવા ઘરમાં છે કે નહીં એ પણ ખ્યાલ ના આવે. એટલી બધી ડાહી. ભગવાન સહુને આવી દીકરી આપે… ‘.

જોકે, આ જ અતિ ડાહી છોકરી પંદરેક વર્ષની થતાં હવે ક્યારેક ભાવહીન લાગવા માંડી હતી. ટીનએજમાં ગ્રીવાની આસપાસ લાગણીઓને ખુલ્લેઆમ પ્રદર્શિત કરતાં તણોનો તોટો નહોતો. એ ઉછળતાં સમુદ્ર જેવા ટીનએજર્સ વચ્ચે ગ્રીવા શાંત-સ્થિર સરોવર સમાન હતી એટલે એનું મૌન લોકોને કનડવા લાગેલું. એ કનડગતના પરિણામ સ્વરૂપ એના પર અજીબ હોવાના લેબલ્સ લાગવાના શરૂ થયા હતા.

એવામાં બળતામાં ઘી હોમવાનું કામ કર્યું એના દાદીના અકાળે થયેલા અવસાને. દાદી ગ્રીવાના પ્રાણપ્રિય. ઘરમાં ગ્રીવાનો પક્ષ લેનારાં ને બહાર ગર્વથી પૌત્રીના વખાણ કરનારાં, પણ દાદી પાછળ ગ્રીવા રોઈ ના શકી. બીજા બધાં ભાઈ-બહેનોએ રીતસર પોક મૂકેલી, ત્યારે ગ્રીવા સૂનમૂન દીવાલને ટેકો દઈ બે હાથ ખોળામાં રાખી બેસી રહી. સગા-સંબંધીઓએ આ વર્તન બરાબર નોંધ્યું. એ સમય બોલવાનો તો હતો નહીં, પણ એમની નજરો ગ્રીવાને વીંધતી હતી. એ જોઈ માસીએ એકાદ વાર પ્રેમથી પીઠ પસવારી કહ્યું, `બેટા, તું રોઈ શકે છે. એમ મનમાં ધરબી નહીં રાખવાનું દુ:ખને…’ પણ ગ્રીવા જડવત્‌‍ બેસી રહી.

એ રાત્રે, રૂમમાં ઓશીકા પર મોં દબાવી ગ્રીવા છૂટ્ટા મોંએ રોઈ પડી. આમ ચૂપચાપ આંસુ સારી લેવા એના માટે સરળ હતા. દુનિયા સામે મન હળવું કરવું એને બહુ અઘં લાગતું.

બસ પછી તો શું? ધીમે-ધીમે જેમ સ્કૂલમાં એનું નામ પડી ગયેલું રોબોટ. એમ પરિવારમાં પણ એના પર ટેગ લાગ્યો હતો `ઈમોશનલેસ’. એકાદવાર નાનીમા મેણું મારી ગયેલાં:

`તારી દાદી પાછળ ના રોઈ, અમારા માટે તો તને શું લાગણી હોવાની’. મમ્મીને પણ અચાનક એ ઘટના યાદ આવી ગઈ, જ્યારે પોતાને સખ્ત ઉલ્ટીઓ થતી જોઈને પણ ગ્રીવા કંઈ ખાસ પરેશાન નહોતી થઈ.

હવે ગ્રુપ પ્રોજેક્ટ્સમાં એને કોઈ પૂછતું નહોતું કે તને શું લાગે છે?' ઘરમાં પણ કોઈ નિર્ણયો લેવામાં એને સામેલ કરવામાં આવતી નહીં. ગ્રીવાની મરજી-નામરજીનું હવે કોઈ મહત્ત્વ જ ના રહ્યું.તને તો બધું ચાલશે…’ એવું કહી વાત ટાળી દેવાની એની આસપાસના લગભગ તમામ લોકોને આદત પડવા લાગી. ફ્રેન્ડ્સના ગ્રુપમાં પણ પાર્ટીઓનાં આમંત્રણ મળવું ઓછું થઈ ગયું, કારણ કે, એમ એ ક્યારેય પ્રસંગોપાત કોઈ જગ્યાએ જવા-આવવાની ના પાડતી નહીં, પણ ત્યાં ગયા પછી એ બેસી રહેતી એટલે સાથે જનારા કંટાળી જતાં અને કંટાળામાંથી જન્મ લેતો અણગમો.

એવાં જ અણગમાવશ એક વખત બાયોલોજી ક્લાસમાં સજીવો વિશે ભણતાં એની ફ્રેન્ડે કમેન્ટ મારી ગયેલી:
`ગ્રીવુડી, તું ક્યાં સજીવ છો?’ ક્લાસમાં હાસ્યનું મોજું ફરી વળેલું, પણ એણે કોઈ જવાબ ના આપ્યો. ક્યારેક એ વિચારતી કે બીજા સાચા હશે. મારામાં જ કંઈક કમી છે. કદાચ મને જ કોઈ ભાવનાઓ મહેસૂસ નથી થતી. જેમ બીજા લોકો લાગણીઓ વ્યક્ત કરી શકે છે એમ હું કેમ નથી કરી શકતી. એ પરીક્ષામાં સારા ગ્રેડ આવવાથી ના તો ખુશીમાં ઝૂમી ઉઠતી ને ઓછા માર્ક્સથી ના આંસુઓ સારી શકતી.

હવે, ગ્રીવાએ પોતાના મૌનથી પીડાવાનું શરૂ કર્યું. પ્રાણ ને પ્રકૃતિ સાથે જાય એવો ખ્યાલ તો આ કાચી ઉંમરે એને હતો નહીં એટલે એ જાતને બદલવાની કોશિશમાં મચી પડી. એમાં પ્રથમ જ પ્રયાસમાં ઊંધે કાંધ પછડાય. થયું એવું કે, એના જ ક્લાસમાં ભણતી ગ્રીવા કરતાં તદ્દન વિદ્ધ સ્વભાવની, ભયંકર આખા બોલી લીલા આજે ઉદાસ બેસેલી. ગ્રીવાને થયું કે જાતને બદલવાનો આ સારો મોકો છે. એ પોતાની જગ્યાએથી ઊઠી ધીમા પગલે લીલા પાસે પહોંચી, પાંચેક મિનિટ પછી માંડ એટલું બોલી શકી, આર યુ ઓકે? ત્યાં તો લીલા તાડૂકી.તું દેખાડો કરમાં…’

આપણ વાંચો:  ભારતની વીરાંગનાઓ : ભારતસુંદરી બની વિશ્વસુંદરી લીલા નાયડૂ

મહામહેનતે ગ્રીવાએ જવાબ આપ્યો, દેખાડો નથી કરતી, પણ....' ગ્રીવા હજુ કંઈ આગળ બોલે એ પહેલા લીલા તો વીફરી:ખોટાડી ના થા. તને કોઈના દુ:ખથી શું ફેર પડે. રોબોટ નહીં તો!’. એમ કહી ગ્રીવાને એવો ધક્કો માર્યો કે એ લગભગ બેન્ચ પરથી ગબડતા માંડ બચી. આવું દ્રશ્ય જોઈ ત્યાં બેસેલા બધા ખડખડાટ હસી પડ્યા. એ હસવાના ખખડાટે ગ્રીવા ના મગજને ઠનકાવી દીધો. જિંદગીમાં પહેલીવાર એ બરાડી: `તમે લોકો સમજો છો શું હું નથી બોલતી એનો મતલબ હું કાંઈ અનુભવી નથી શકતી એમ? હું તમારા કરતાં વધારે અનુભવી શકું છું. ખબરદાર, આજ પછી મને રોબોટ કહી છે તો. અને હા, તમારી જેમ જાહેરમાં લાગણીઓના નામે તાયફાઓ કરવાનો મારો સ્વભાવ નથી, પણ આજની જેમ મજબૂર કરશો તો હવે કોઈને નહીં છોડીશ… એવી વલે કરીશ કે સહુને નાની યાદ આવી જશે!’ આટલું કહી એ સડસડાટ ત્યાંથી નીકળી ગઈ. ગરીબડી ગાય જેવી ગ્રીવાએ આજે ફૂંફાડો માર્યો એ વાત વાયુવેગે પ્રસરી ગઈ.

ધીરે-ધીરે એના વિશેની વાતો થોડી ઓછી થઈ ગઈ. સાર્વજનિક રૂપથી તો આજે પણ ગ્રીવા શાંત જ છે. ના એ ખુશીમાં ઉછળે છે ને ના ગુસ્સામાં ઘાંટા પાડે છે. અને હા, હજુ પણ અમુક લોકો એને ઠંડી સમજે છે, પરંતુ જે લોકો એને જાણે છે એ હવે એના વિશે વાત કરતાં પહેલા સો વાર વિચાર જરૂર કરે છે.