-ભરત ભારદ્વાજ
અમેરિકાએ ઇરાન પર આક્રમણ કરીને ઈરાનનાં પરમાણુ મથકોને ઉડાવી દીધાં તેનાથી ધૂંધવાયેલા ઈરાને હોરમુઝ ખાડી બંધ કરવાની ધમકી આપતાં અમેરિકા-ઈરાન યુદ્ધમાં નવો ટ્વિસ્ટ આવી ગયો છે. ઇરાનની સંસદે વિશ્વમાં ક્રૂડ ઓઈલના સપ્લાયમાં સૌથી મહત્ત્વની એવી હોરમુઝ સ્ટ્રેઈટ (ખાડી) બંધ કરી દેવાનો નિર્ણય લીધો છે. હવે ઇરાનમાં સુરક્ષાની બાબતોમાં નિર્ણય લેવા માટે સર્વોચ્ચ મનાતી નેશનલ સિક્યુરિટી કાઉન્સિલ તેના પર મંજૂરીની મહોર મારે એ સાથે જ હોરમુઝ ખાડી બંધ કરી દેવાશે.
ઈરાનના નિર્ણયથી અમેરિકા રઘવાયું થઈ ગયું છે.
એક તરફ અમેરિકાએ પોતે ડર્યું નથી એવું બતાવવા માટે ઈરાનને ચીમકી આપી છે કે, ઈરાન હોરમુઝ ખાડી બંધ કરશે તો તેના માટે પણ આ નિર્ણય આપઘાત સાબિત થશે કેમ કે અમેરિકા તેને નહીં છોડે. બીજી તરફ અમેરિકાએ ચીનને આજીજી કરી છે કે, ઈરાનને હોરમુઝ ખાડી બંધ ના કરવા સમજાવે.
અમેરિકાના વિદેશ મંત્રી માર્કો રુબિયોએ ચીનને જાહેરમાં અપીલ કરી છે કે, અમેરિકા દ્વારા ઈરાનનાં પરમાણુ સ્થળો પર હુમલા પછી ઈરાનને હોરમુઝ સ્ટ્રેઇટ બંધ ન કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે. રુબિયોના કહેવા પ્રમાણે ઈરાનનું આ પગલું આર્થિક આત્મહત્યા સાબિત થશે. ઈરાન વધારે ઉશ્કેરાય નહીં એટલા માટે અમેરિકાએ હાલ પૂરતા હુમલા પણ બંધ કરી દીધા છે.
ઈરાનની હોરમુઝ સ્ટ્રેઈટ બંધ કરવાની ધમકીથી અમેરિકા જ નહીં પણ આખી દુનિયા ફફડી ગઈ છે તેનું કારણ એ કે હોરમુઝ ખાડી બંધ થાય તો વિશ્વના મોટાભાગના દેશોના ક્રૂડ ઓઈલ સપ્લાય પર માઠી અસર થાય. અત્યારે દુનિયાભરમા વપરાશનું મોટા ભાગનું ક્રૂડ ઓઇલ સાઉદી અરેબિયા, ઇરાન, સંયુક્ત આરબ અમીરાત, કુવૈત, ઈરાન અને ઇરાકએ છ દેશોમાંથી નિકાસ થાય છે.
આ તમામ દેશો ક્રૂડ ઓઈલ બીજા દેશો સુધી પહોંચાડવા માટે હોરમુઝની ખાડીના રસ્તાનો ઉપયોગ કરે છે. આ જ રસ્તે પ્રવાહી કુદરતી ગેસ (લિક્વિડ નેચરલ ગેસ) પણ બીજા દેશોમાં જાય છે. હોરમુઝ ખાડી અત્યંત સાંકડી છે અને ઓમાનની ખાડીને અરબી સમુદ્ર સાથે જોડે છે. ઓમાન અને ઈરાન વચ્ચે આવેલી હોરમુઝ સ્ટ્રેઈટ ઈરાન ફારસના અખાતને દક્ષિણમાં ઓમાનના અખાત અને પેલે પાર અરબી સમુદ્ર સાથે જોડે છે.
એક સ્થળે માત્ર 33 કિમી પહોળી હોરમુઝ સ્ટ્રેઈટની શિપિંગ લેન ફક્ત ત્રણ કિમી પહોળી છે અને વિશ્વભરમાં સપ્લાય થતા ક્રૂડ ઓઈલનો 25 ટકા હિસ્સો આ હોરમુઝ ખાડીમાંથી પસાર થાય છે. મિડલ ઈસ્ટના પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદક દેશોનો સપ્લાય એશિયા, યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકાના બજારોમાં હોરમુઝ ખાડીના રસ્તેથી જાય છે તેથી આ ખાડી વ્યૂહાત્મક રીતે અત્યંત મહત્ત્વનો છે.
ઈરાન આ સમુદ્ર માર્ગને અવરોધે તો સાઉદી અરેબિયા સહિતના દેશોને બૂચ વાગી જાય. ઈરાનનો આ માર્ગ પર સીધો કબજો નથી પણ આ વિસ્તારમાં તેનું વર્ચસ્વ હોવાથી ઈરાન હોરમુઝની ખાડી બંધ કરાવીને ક્રૂડ ઓઈલનાં તોતિંગ ટેન્કરોને બંધ કરાવી શકે. ઈરાનની ધમકીને અવગણીને શિપિંગ ચાલુ રાખવાની કોશિશ થાય તો ઈરાન ક્રૂડ ઓઈલ લઈ જતાં ટેન્કરોને પણ ઉડાવી તો શકે જ.
ઈરાને ભૂતકાળમાં આ તાકાતનો પરચો પણ આપ્યો જ છે. 1980ના દાયકામાં ઇરાન-ઇરાક યુદ્ધ વખતે બંને દેશોએ ટેન્કર વોર છેડીને એકબીજાની પેટ્રોલિયમ નિકાસને અવરોધવાના પ્રયાસ કર્યા હતા. આ ટેન્કર વોરમાં ઈરાનનો હાથ ઉપર રહ્યો હતો. અમેરિકાએ તન,મન, ધનથી મદદ કરી હોવા છતાં સદ્દામ હુસૈન હાંફી ગયા તેનું કારણ ટેન્કર વોર હતી. હવે ઈરાન ફરીથી ટેન્કર વોર છેડીને આખી દુનિયાનું નાક દબાવી શકે છે.
આ પહેલાં અમેરિકાએ ઈરાન પર પ્રતિબંધો મૂક્યા ત્યારે પણ ઇરાને ખુલ્લી ધમકી આપી હતી કે, અમેરિકા પ્રતિબંધના બહાને ઇરાનના ક્રૂડ ઓઈલને બહાર જતું રોકવા માટે હોરમુઝ સ્ટ્રેઈટનો ઉપયોગ નહીં કરવા દે તો પોતે આ રસ્તો જ બંધ કરી દેશે. ઈરાનની ધમકીના કારણે ક્રૂડ ઓઈલના ઉત્પાદક આરબ દેશોની હાલત બગડી ગયેલી. તેમની આજીજી પછી અમેરિકાએ હોરમુઝ સ્ટ્રેઈટમાં પોતાનાં જહાજો મોકલવાનું માંડી વાળીને રસ્તો ખોલી દેતાં ઘીના ઠામમાં ઘી પડી રહેલું ને ઈરાને કોઈ આત્યંતિક પગલું નહોતું ભરવું પડ્યું. ઈરાન પ્રતિબંધો છતાં ક્રૂડ ઓઈલ વેચ્યા કરે છે તેથી તેનું અર્થતંત્ર ચાલે છે એટલે ઈરાને સમાધાનકારી વલણ અપનાવી લીધેલું.
આ વખતે સ્થિતિ અલગ છે કેમ કે અમેરિકાએ સીધું ઈરાન પર આક્રમણ કર્યું છે અને તેનાં પરમાણુ મથકોને ઉડાવી દીધાં છે. અમેરિકાના ઈશારે ઈઝરાયલ પણ સતત હુમલા કર્યા કરે છે તેથી ઈરાનને મોટો ફટકો પડ્યો છે. દુનિયાના એક માત્ર શિયા દેશ એવા ઈરાનને કટ્ટરવાદી સુન્ની દેશો અને યહૂદી ઈઝરાયલ સામે ટકવા માટે પરમાણુ શોની જરૂર છે પણ અમેરિકા પરમાણુ શો બનાવવા નથી દેતું.
અમેરિકાએ ઈરાન પર કરેલા હુમલામાં તેનાં ત્રણ પરમાણુ મથકોને ઉડાવી દેવાયાં હોવાનો દાવો કરાયો છે. ઈરાન શાંતિથી બેઠું છે એ જોતાં ટ્રમ્પનો આ દાવો વાસ્તવિકતા ઓછી ને ફિશિયારી વધારે લાગે છે. ઈરાન વરસોથી પરમાણુ કાર્યક્રમ ચલાવે છે અને એકદમ ગુપ્ત રીતે ચલાવે છે તેથી અમેરિકા કે દુનિયાના કોઈ પણ દેશને ખબર ના હોય એ રીતે ગુપ્ત પરમાણુ મથકો બનાવ્યાં હોય એવું બને. ઈરાનમાં પશ્ચિમી મીડિયા કે બીજા દેશોના પત્રકારોને પણ જવાની છૂટ નથી તેથી ખરેખર ઈરાનમાં શું બન્યું એ કળવું મુશ્કેલ છે પણ અમેરિકાએ ખરેખર ઈરાનનાં તમામ પરમાણુ મથકોને ઉડાવી દીધાં હોવાની વાત સાચી હોય તો ઈરાનની વરસોની મહેનત પર પાણી ફરી વળ્યું કહેવાય. એ સંજોગોમાં ઈરાન પણ વળતો ફટકો મારવા હોરમુઝ ખાડી બંધ કરી શકે.
ઈરાન હોરમુઝ ખાડી બંધ કરે તો અમેરિકા પણ ચૂપ નહીં બેસે કેમ કે અમેરિકા માટે વટ અને નાણાં બંનેનો સવાલ છે. આરબ દેશોથી જહાજોની આવનજાવન રોકાય તો અમેરિકાના અર્થતંત્રને મોટો ફટકો પડે. ટ્રમ્પના માથે ઈરાનને પાઠ ભણાવવાનું ભૂત સવાર છે તેથી સીરિયામાં જે રીતે અસદ અલ-બશરને ઠેકાણે પાડી દીધો એ રીતે ઈરાનમાં ખામેનેઇને ઠેકાણે પાડી દેવા અમેરિકા પૂરી તાકાત લગાવી દે એ શક્ય છે. ટ્રમ્પ હોરમુઝની ખાડીમાં અમેરિકન લશ્કરને ઉતારી શકે ને આ કારણે ઈરાન-અમેરિકા યુદ્ધ ભીષણ રૂપ ધારણ કરી શકે.
ભારત માટે આ સારા સંકેત નથી. ભારતમાં ક્રૂડ ઓઇલની કુલ જરૂરિયાતમાંથી 80 ટકા ક્રૂડ આયાત કરવામાં આવે છે ને તેમાંથી અડધું ક્રૂડ ઓઈલ ઇરાક, સાઉદી અરબ, યુએઇ, કુવૈત વગેરે મિડલ ઈસ્ટના દેશોમાંથી આવે છે. આ સપ્લાય હોરમુઝની ખાડીમાંથી આવે છે તેથી ઇરાન આ રસ્તો બંધ કરી દે તો ભારત આવતા ક્રૂડ ઓઇલ પુરવઠા પર અસર થાય ને ભારતમાં ભાવ ભડકે બળે એવું બને.
આપણ વાંચો :એકસ્ટ્રા અફેર : ટ્રમ્પ છે ત્યાં સુધી ભારતીયોએ અપમાનિત થવું પડશે…
