નવી દિલ્હીઃ ભારતના મહાન કૃષિ વૈજ્ઞાનિક ડૉ.એમ.એસ.સ્વામીનાથન કમનસીબે આપણી વચ્ચે નથી. તેમણે 98 વર્ષની વયે દુનિયાને અલવિદા કહી દીધું. 28 સપ્ટેમ્બર 2023 ના રોજ તેમનું અવસાન થયું. હવે કેન્દ્ર સરકારે તેમને ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવાની જાહેરાત કરી છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પોતે ‘X’ પર પોસ્ટ કરીને આ માહિતી આપી હતી. ભારતમાં હરિયાળી ક્રાંતિના જનક કહેવાતા ડૉ. માનકોમ્બુ સાંબાસિવન સ્વામીનાથનને પદ્મ ભૂષણ પુરસ્કારથી સન્માનિત થઈ ચૂક્યા છે. દેશના કૃષિ વિકાસમાં તેમનો ફાળો અમૂલ્ય છે.
ત્યારે આવો જાણીએ ભારતના કૃષિવિકાસના જનકને.
એમએસ સ્વામીનાથનનો જન્મ 7 ઓગસ્ટ 1925ના રોજ થયો હતો. એમએસ સ્વામીનાથનનું પૂરું નામ માનકોમ્બુ સાંબાસિવન સ્વામીનાથન હતું. તેમનો જન્મ 7 ઓગસ્ટ 1925ના રોજ તમિલનાડુના કુમ્બકોનમમાં થયો હતો. સ્વામીનાથને પ્રારંભિક શિક્ષણ ત્યાંથી મેળવ્યું હતું. તેમના પિતા એમકે સાંબાસિવન એક ડૉક્ટર હતા અને તેમની માતા પાર્વતી થંગમ્મલ હતા. તે 11 વર્ષના હતો ત્યારે તેના પિતાનું અવસાન થયું. તેમના મોટા ભાઈએ તેમને શીખવ્યું. તેમણે યુનિવર્સિટી કોલેજ, તિરુવનંતપુરમ અને બાદમાં કોલેજ ઓફ એગ્રીકલ્ચર (તમિલનાડુ એગ્રીકલ્ચર યુનિવર્સિટી), કોઈમ્બતુરમાંથી ગ્રેજ્યુએશન કર્યું. તેમણે 1949માં ઇન્ડિયન એગ્રીકલ્ચરલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (IARI) માંથી કૃષિ વિજ્ઞાન (જિનેટિક્સ અને પ્લાન્ટ બ્રીડિંગમાં વિશેષતા)માં એમએસસી કર્યું અને 1952માં યુકેની કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચડી કર્યું.
સ્વામીનાથને બે કૃષિ મંત્રીઓ સી સુબ્રમણ્યમ અને જગજીવન રામ સાથે મળીને દેશમાં હરિયાળી ક્રાંતિ લાવવા માટે કામ કર્યું હતું. હરિયાળી ક્રાંતિ એ એક એવો કાર્યક્રમ હતો જેણે રાસાયણિક-જૈવિક તકનીકોના ઉપયોગ દ્વારા ડાંગર અને ઘઉંના ઉત્પાદનમાં જંગી વધારો કરવાનો માર્ગ મોકળો કર્યો હતો. તેમને ભારતમાં હરિયાળી ક્રાંતિના પિતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
વર્ષ 2004માં જ્યારે કોંગ્રેસની યુપીએ સરકાર હતી. તે સમયે ખેડૂતોની સ્થિતિ જાણવા માટે એક કમિશનની રચના કરવામાં આવી હતી, જેનું નામ નેશનલ કમિશન ઓન ફાર્મર્સ (NCF) હતું. એમએસ સ્વામીનાથનને આ કમિશનના વડા બનાવવામાં આવ્યા હતા. પંચે બે વર્ષમાં સરકારને 5 અહેવાલો સુપરત કર્યા, જેને સ્વામીનાથન રિપોર્ટ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ રિપોર્ટમાં સરકારને ઘણા સૂચનો આપવામાં આવ્યા છે, જેથી ખેડૂતોની સ્થિતિ સુધારી શકાય. રિપોર્ટમાં સૌથી મોટું અને સૌથી વધુ ચર્ચિત સૂચન MSPનું હતું. એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે ખેડૂતોને પાકની કિંમત પર 50 ટકા નફો સહિત MSP (લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ) મળવો જોઈએ.
સ્વામીનાથનને 1987માં કૃષિ ક્ષેત્રે નોબેલ પુરસ્કાર તરીકે ઓળખાતો પ્રથમ ફૂડ એવોર્ડ મળ્યો હતો. તેમને પદ્મશ્રી, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ વિભૂષણથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા. સ્વામીનાથનને કૃષિ ક્ષેત્રે 40 થી વધુ એવોર્ડ મળ્યા હતા. ડૉ. એમ.એસ. સ્વામીનાથનને વિશ્વભરની યુનિવર્સિટીઓમાંથી 81 ડોક્ટરલ ડિગ્રીઓ પ્રાપ્ત થઈ છે. ડૉ. સ્વામીનાથન 2007 થી 2013 સુધી રાજ્યસભાના સભ્ય પણ હતા અને અહીં પણ તેમણે ખેતીને લગતા ઘણા મુદ્દા ઉઠાવ્યા હતા. સ્વામીનાથન તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન ઘણા મુખ્ય હોદ્દા પર હતા. તેઓ ભારતીય કૃષિ સંશોધન સંસ્થા (1961–1972)ના નિયામક, ICRના મહાનિર્દેશક અને કૃષિ સંશોધન અને શિક્ષણ વિભાગના સચિવ (1972–79), કૃષિ મંત્રાલયના અગ્ર સચિવ (1979–80) તરીકે નિયુક્ત થયા હતા.
