- અભિમન્યુ મોદી
વોલ્ટર પીટ
મોટા ભાગના માણસો ઠંડા બુઝાયેલા કોલસા જેવી જિંદગી જીવતા હોય છે. કાળો રંગ કરવા સિવાય કોઈ કામ નહીં. અમુક તાપણાં જેવી જિંદગી જીવે. દૂરથી જ પીળો પ્રકાશ દેખાય. ઠંડી ઉડાડવા કામ લાગે. જાનવરો દૂર રહે, પણ એની ઉપર કંઈ ખાસ રાંધી શકાય નહીં. બહુ ઓછાની જિંદગી ગેસની ભૂરી જ્યોત જેવી હોય, જેને કોઈ નોટિસ ન કરે પણ એમાં તાપ બહુ હોય અને એ અગ્નિ જ ભોજન આપે.
વોલ્ટર પીટ નામની એક વ્યક્તિ આવું જીવીને ગઈ. પોતે રાખ થઈ ગયા,પણ સમસ્ત દુનિયાને દુનિયાની તાકાત બતાવતા ગયા.
વોલ્ટર તેર વર્ષનો હશે જ્યારે ઘરેથી ભાગી ગયેલો. આમ પણ આવા ભેજાબાજ માણસો થોડા માથાફરેલ હોય અને એના જ જન્મદાતા એને સમજી ન શકતા હોય એવું બને. પૈસા નહીં, સામાન નહીં, માથે કોઈ છત નહિ, કોઈ બેક-અપ પ્લાન પણ નહીં. થોડું બીમાર શરીર અને તેજ દિમાગ – આટલી પૂંજી સાથે હતી પણ સામાન્યત: આનાથી બે ટંકના રોટલા મળતા હોતા નથી. શિકાગોના રસ્તા પર એક છોકરો ભટકી રહેલો. રાતે ઠંડી લાગે. રાતે ચોરચક્કાઓ ને પોલીસનો પણ ત્રાસ. એટલે એ છોકરો એવી જગ્યાએ છુપાતો જ્યાં ખાસ સિક્યોરિટી ન હોય અને ત્યાં કોઈ છુપાયું હશે એવું કોઈએ વિચાર્યું પણ ન હોય – એ જગ્યા એટલે લાઈબ્રેરી. સૂવા માટે અને વિચારવા માટેની આદર્શ જગ્યા.
જે ઉંમરે તેની હરોળના અમેરિકન છોકરાઓ ઘડિયા ગોખી રહ્યા હતા આ છોકરો પ્રિન્સીપીઆ મેથેમેટિકા નામનો ગણિતનો દળદાર ગ્રંથ વાંચી રહેલો. ભલભલા સિનિયર સ્કોલર પણ જે ગ્રંથ ઉઘાડતા ડરે એ ગ્રંથમાં આ છોકરાને મજા પડવા માંડે. આ સુપરમેન કે આર્ચી-વેરોનીકાની કલરફુલ કોમિક્સ તેને અપીલ ન કરતી. તે આવું બધું વાંચતો ગયો અને તેના પરિણામે એના દિમાગમાં કઈંક ભયંકર આકાર લઈ રહેલું. તેને સિમ્બોલની સમજ આવવા લાગી. કુદરતની અને માનવસર્જિત શોધોની પણ પેટર્ન એ સમજવા લાગ્યો. એનો તર્ક સમજવા લાગ્યા. રિધમ અને કલરની ગજબનાક ગાણિતિક સૂઝ તેનામાં આવતી ગઈ. એક ઘર વિનાનો છોકરો જાતે ગણિતશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરતો. એવો વિષય જે અમુક બૌદ્ધિકો માટે જ અનામત મનાતો.
વર્ષો પછી એ છોકરાએ દુનિયાના પ્રથમ ન્યુરલ નેટવર્કનું સહ-સર્જન કર્યું. અત્યારે જે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલીજન્સ બધે જ વપરાય છે તેનું પૂર્વજ એ મોડેલ હતું. આપણા સાદા ફોનનું ઓટો-કરેક્ટ, ગાડીના સેન્સર, આધુનિક ગાડીમાં આવી રહેલી અડાસ ટેકનોલોજી, કમ્પ્યુટર અને ઇન્સ્ટાગ્રામ જેવા સોશ્યલ મીડિયાના અલ્ગોરીધમ – આ બધાના પાયામાં વોલ્ટર પીટની થિયરીઓ છે. તેના કામ વિના આટલું જલદી અને આટલું સરળ રીતે ટેક્નોલોજીની દુનિયા શક્ય બની હોત કે કેમ તે સવાલ છે.
એમ-આઈ-ટી જેવી વિશ્વ પ્રતિષ્ઠિત શૈક્ષણિક સંસ્થામાં તે પ્રોફેસર બન્યો. અઢાર વર્ષની ઉંમરમાં પીએચડીની પદવી હાંસિલ કરનારા બીજા એક જીનિયસ માણસ નોબર્ટ વીનરને આ વોલ્ટરમાં ભારોભાર શક્તિ દેખાઈ. તેમના શબ્દોમાં કહીએ તો વોલ્ટરનું દિમાગ કોઈ ચર્ચ જેવું છે – વિશાળ, સુંદર અને ભારોભાર ક્ષમતા. તે બંને કોમ્પ્યુટેશનલ થોટ્સ, સાયબરનેટીક્સ, કોગ્નિશન જેવાં ક્ષેત્રોના પાયાના પથ્થર બન્યા. વોલ્ટર એવા પ્રોફેસર હતા જે આઠ ભાષા વાંચી શકતા હતા, મગજમાં અઘરાં સમીકરણો ઉકેલી શકતા હતા અને કોઈ ચેતના કે જાગૃતિ વિષે પૂછે તો ચોકથી માનવજાતનો સાર કોરિડોરમાં સમજાવી શકતા હતા.
આ પણ વાંચો…કેનવાસ : હેલોવીન ઉજવતા દેશો કરતાં વધુ ભૂતકથા ને ભૂતિયા સ્થળો તો ભારતમાં છે!
આટલું મોટું યોગદાન હોવા છતાં ભાગ્યે જ કોઈએ તેનું નામ સાંભળ્યું છે, પણ આપણો મુદ્દો અત્યારે એ નથી. ઘણા ય ભેજાબાજો ગુમનામીના અંધારામાં ધકેલાઈ જતા હોય છે. વાચક મિત્રો, આપણને એની જીનિયસમાં બહુ રસ નથી. રસ લઈએ એની અંગત લાઈફમાં. એ બ્રિલિયન્ટ માણસને એકલતા ખાઈ ગઈ. માણસની પ્રાથમિક જરૂરિયાત હોય – ટુ બી લવ્ડ. કોઈ પ્રેમ કરે તે. કોઈ સાંભળે તે. કોઈ સંભાળ લે તે. હોશિયાર માણસોને બહુ મિત્રો હોતા નથી અને જો હોય તો તે માણસ એની ઉપર બહુ ભાવનાત્મક આધાર રાખતો થઈ જાય છે. વોલ્ટરના સૌથી અંગત સાથીએ દગો દીધો કે તેમને છોડી દીધા. આ એક જ નાનીશી લાગતી ઘટનાએ તે માણસને ભાંગી નાખ્યો.
વ્યવસાયિક રાજકારણ કે વૈજ્ઞાનિક નિષ્ફળતા કે એવું કંઈ નહીં, પણ લાગણીઓએ તેમનો ભોગ લઇ લીધો. શિક્ષણજગતમાં ને બધાં ક્ષેત્રોમાં રાજકારણ અને ટપલીદાવ તો રહેવાનો, પણ એનાથી દિલનું તૂટવું કેટલું ભારે પડી શકે એના વિશે આપણે ક્યાં વિચારીએ જ છીએ.
વોલ્ટર પીટ બદલાઇ ગયા. પહેલા એમણે લખવાનું બંધ કર્યું અને પછી વાંચવાનું. કોલેજ જવાનું બંધ કરી દીધું. ધીમે ધીમે બધા સાથે વાતો કરવાનું ઓછું કરી નાખ્યું. કાગળના ઢગલાથી ભરેલા તેના નાના ઘરમાં તે રહેવા લાગ્યા. અને એક દિવસ તે મરી ગયા. એના મગજમાં અનેક નવતર અને ઉપયોગી આઈડિયાઝ હશે જે આ દુનિયાને ન મળ્યા. એમણે આ દુનિયાને ઘણું આપ્યું પણ આ દુનિયાનો એક જ શખ્સ જે એમને જોઈતો હશે એ ન મળ્યો કે એમણે દગો આપ્યો – આ દુનિયા તેમને ન બચાવી શકી. બ્રહ્માંડ સમજાવી શકનારા માણસ એકલતા સામે બહુ ખરાબ રીતે હાર્યા. કોઈ ગણિત કામ ન આવ્યું કે ન કામ આવી તર્કશાસ્ત્રની સમજ કે ના તો હ્યુમન બીહેવીરની કોઈ પેટર્ન. મશીનની જેમ વિચારી શકતો માણસ અંતે જખમ બનીને રહી ગયો!
ઈન્ટરનેટના અલ્ગોરિધમ ઘડનાર માણસને મનુષ્યના હૃદયનું અલ્ગોરિધમ ખબર છે? સમજશક્તિ એક વાત છે અને સહનશક્તિ બીજી વાત છે. સુપરમેનમાં પણ જો આ બંને શક્તિ એકસાથે નથી હોતી. માણસ ગેલેક્સીનો નકશો બનાવી લેશે, ન દેખાતા અણુના બે ભાગ કરશે, મશીનને પોતાનું કામ કરતા શીખવાડી દેશે પણ પોતાના માણસ તરફથી આવતું એક વાક્ય કે એની ચુપકીદી તેને પછાડી નાખશે. દાયકાઓથી ભેગી કરેલી હિમ્મત ચકનાચૂર થઈ જાય છે. એક તૂટેલો સંબંધ અસીમ બ્રહ્માંડને એક નાનકડા ઓરડા પૂરતો સીમિત કરી નાખે છે. બુદ્ધિમાનનું દિલ વધુ નાજુક હોય છે. ગ્રીકો સાચું કહેતા હશે. પ્રથમ યુદ્ધભૂમિ દિલ હોય છે. અર્જુન પણ પહેલું યુદ્ધ કુરુક્ષેત્રમાં નહીં એના મનમાં લડ્યો હતો.
વોલ્ટર પીટની આ જીવનકથની દુનિયાનો અરીસો બતાવે છે. દુનિયા તો ઢંઢેરો પીટી શકે તેવી છે. ગ્લેમર અને કાવાદાવા જીતે છે. ચમકદમક નંબર લઈ આવે છે. હજુ પણ આ દુનિયામાં એવા કેટલાય ભેજાબાજો હશે, જેની અંદર રહેલી અપાર શક્યતાઓ આ દુનિયાને બદલી નાખવાની ક્ષમતા ધરાવતી હોય પણ તાળીઓ અને ફોલોઅર્સની સંખ્યામાં બધું દબાઈ જાય છે. દિમાગને કદાચ એવોર્ડ જોઈએ પણ દિલને રિવોર્ડ જોઈએ. માણસ પાસે પોતાનું માણસ નથી હોતું ને આ તકલીફ કોઈને કહી શકાતી નથી અને તેનો કોઈ ઉકેલ પણ નથી. સમય ક્રૂર છે. જીંદગી ક્રૂર છે. આપણું દિલ આપણું જ દુશ્મન છે. અમુક દુ:ખો સનાતન હોય છે. જ્યાં સુધી જેની પાસે સુખ અને પ્રેમ છે ત્યાં સુધી તેણે પોતાની જાતને સૌથી નસીબદાર ગણવી.
આ પણ વાંચો…કેનવાસ: હર પલ યહાં હર પલ જીઓ… કલ હો ના હો!
