- સંજય છેલ
ટાઇટલ્સ:
કોઇ સાદ ના પાડે ત્યારે અવસાદ આવે (છેલવાણી)
થોડા વખત પહેલા જાપાનના એક માછલીઘરમાં રિનોવેશનનું કામ શરૂ થયું એટલે એને પબ્લિક માટે બંધ કરવામાં આવ્યું. એ માછલીઘરમાં એક ‘સનફિશ’ માછલી હતી જે માણસો વિના એકલતા, અવસાદ અનુભવવા લાગી. એકલતાના કારણે પછી એની ભૂખ પણ મરી ગઈ. માછલીઘરવાળાને માછલીની ચિંતા થઈ એટલે એ લોકોએ ફિશટેન્કની બહાર, રખેવાળોના યુનિફોર્મ લટકાવી દીધા અને માણસોના આકારનાં કટઆઉટ્ ગોઠવ્યા પછી ‘સનફિશ’ માછલી આ બધું જોઈને સ્હેજ ખુશ થઈ અને પછી માંડ ખાવાનું શરૂ કર્યું.
અવસાદ હવે પશુપંખી સૌમાં પ્રસરી ગયો છે.આજકાલ તો 100માંથી 110 માણસો ઉદાસ હોય તોયે નવાઇ નથી. ભલે તમે આંગળીના ટેરવે, માઇલો દૂરની વ્યક્તિ સાથે વાત કરી શકો છો ને મન બહેલાવવા ટીવી પર 350 ચેનલો છે, છતાં માણસ આજે વધુ ને વધુ અવસાદ અનુભવી રહ્યો છે. તમે અવસાદ કે એકલતાથી પીડાતા હો તો તમે ચેપ્લિન જેવા વિદૂષકને પણ ઉદાસ કરી શકો છો. તમે પોતે ભલે કિશોરકુમાર જેવા નાચતાં-ગાતાં હોવ પણ સામેનો માણસ જો બાળોતિયાંનો બળેલો સોગિયો હોય તો એ તમને ઉદાસ કરી શકે છે!
અવસાદના વરસાદમાં માણસ એટલો ભીંજાય, જેટલો ભીતરથી કોરો હોય. કોઇ મહારોગ જેવા વિશ્વવ્યાપી અવસાદના રોગનો ઉપાય શું? હવે તો મોબાઇલ ફોન પર મનને પણ શાંત પાડવા માઇંડફૂલનેસ નામની એપ આવી છે. તમારે એને દિવસમાં 20 મિનિટ વાપરવાની તો તમને એકલતા ઓછી લાગશે અને ડિપ્રશન નહીં સતાવે! હવે આગળ જતાં હાલરડા ગાઇને ઉંઘાડતી કે મોબાઇલમાંથી હાથ બહાર કાઢીને માથું દબાવી આપતી એપ આવશે તોયે નવાઇ નહીં!
હજી આપણાં દેશમાં એ હાલત આવતા વાર લાગશે પણ અત્યારે જાપાનમાં વૃદ્ધોની સંખ્યા વધી રહી છે. ઘરે-ઘરે વૃદ્ધો, ઉંમર ને એનાથી નિપજતી લાચારીને કારણે જન્મતી એકલતાથી સતત ને સખત પીડાય છે. કેટલીક વૃદ્ધ સ્ત્રીઓ એટલી હદે એકલતાની સમસ્યાથી પરેશાન છે કે જાણી જોઈએ નાના નાના ગુના આચરીને સામેથી જેલમાં જવાનું અને ત્યાં જ રહેવાનું પસંદ કરી રહી છે! અત્યાર સુધી માણસ, કેદથી છૂટવા ઘમ્મપછાડા કરતો પણ હવે તો પોતાને જ કેદમાં નાખવાનો કારસો કરી રહ્યો છે!
સરકારી આંકડા પ્રમાણે 2022માં જાપાનમાં 80%થી વધુ વૃદ્ધ મહિલા કેદીઓને, ચોરીના કેસમાં જેલ થયેલી. ખરેખર તો આ વૃદ્ધાઓ ઠંડી, ભૂખ, અને એકલતાથી બચવા માટે જાણીજોઈને જેલમાં જાય છે. જરા વિચારો કે એકલા એકલા ખુદથી જ કંટાળીને, ખુદ પર જ સજા વહોરી લેવી પડે એનાથી મોટી ખુદને સજા શું હોય શકે?
ઇન્ટરવલ:
ઘર મેં ખુદ કો ખુદ કો કૈદ તો મૈંને આજ કિયા હૈ,
તબ ભી તન્હા થા જબ મહેફિલ મહેફિલ થા મૈં
(શારિક કૈફી)
જાપાનના ટોકિયો શહેરના ઉત્તરમાં આવેલી ‘તોચિગી મહિલા જેલ’ની એક અધિકારી તાકાયોશી શિરાનાગા કહે કે અમુક કેદીઓ તો જેલમાં રહેવા માટે 12000 થી -16000 રૂપિયા સામેથી આપે છે. તોચિગી જેલ, જાપાનની સૌથી મોટી લેડિઝ જેલ છે. ત્યાંની એક બૂઢી કેદીનું કહેવું છે કે, ‘બહારની દુનિયામાં એકલવાયું અને મુશ્કેલ જીવતર જીવવા કરતાં કરતા અહિં જેલનું જીવન ઘણું સારું છે. 81 વર્ષની મહિલા કેદી અકીયો કહે છે, ‘હું મારા દીકરા તરફથી મળતા તિરસ્કાર અને એકલવાયાપણાને લીધે ખૂબ હતાશ હતી. એકવાર દીકરાએ ઘરમાંથી નીકળી જવા કહ્યું. મારી લાચારી અને એકલતાએ મને ગુનો કરવા મજબૂર કરી.’ વળી એ જેલની મહિલા કર્મચારીઓ આવી વૃદ્ધ, લાચાર, નિસહાય સ્ત્રીઓને ન્હાવામાં, જમવામાં, ચાલવામાં કે દવા આપવામાં મદદ કરે છે.’ તોચિગી જેલ’માં દર પાંચમાંથી એક કેદી વૃદ્ધ છે!
અવસાદનો અન્ય ઉપાય છે: પેટ્સ, પાલતુ પ્રાણીઓ. સૌથી વધુ એકલતા અનુભવતો દક્ષિણ કોરિયા દેશ, હવે કૂતરાઓમાં સાથીદારી શોધી લે છે. ત્યાંના લોકો હવે એકલા, નિ:સંતાન અથવા બંને રહેવાનું પસંદ કરી રહ્યા છે. ત્યાંના ઘરોમાં 40%થી વધુ લોકો હવે ફક્ત એક જ વ્યક્તિ વસે છે. આજે દક્ષિણ કોરિયામાં દર ચોથા પરિવારમાં એક પાલતુ પ્રાણી છે અને તેમાંના મોટાભાગના પેટ્સ- કૂતરાઓ છે. ત્યાંના લોકો માને છે કે ‘અવિશ્વાસ અને એકલતાના આ યુગમાં, શ્વાન જ તમને અનુભૂતિ કરાવે છે કે બિનશરતી કે નિસ્વાર્થ પ્રેમ શું ચીજ છે.’
અહીં કિમ નામની પ્રૌઢ સ્ત્રી તેની પુત્રી સાથે રહે છે, પણ જુવાન પુત્રી પરણવા નથી માગતી. બસ, બે કૂતરા જોડે એણે જીવવું છે. હમણાં કિમ, એની દીકરી અને મિત્રો પોતપોતાના પાલતુ કૂતરાઓને મધ્ય દ. કોરિયાના બૌદ્ધ મંદિર મિરેઉક્સામાં પિકનિક પર લઈ ગયેલા. હવે, કેટલાંક મંદિરો પરિવારોને તેમના કૂતરાઓ સાથે લાવવા માટે આવકારે છે! ત્યાં માણસોની જેમ કૂતરાઓ પણ બૌદ્ધ ધર્મનો કમરપટ્ટો અને માળા પહેરે છે!
ઘરે ઘરે પાલતુ પ્રાણીઓને લીધે ત્યાંના શહેરોના રૂપરંગ, નકશા અને લેંડસ્કેપ જ બદલાઇ ગયા છે. પેટ્સ માટે કેટરિંગ કરતી હૉસ્પિટલો ને દુકાનો ઠેરઠેર વધી ગઈ છે,
જેની સરખામણીએ બાળકો માટેનાં દવાખાનાં કે મેટરનિટી હોમ લગભગ ત્યાંથી અદૃશ્ય થઈ રહ્યા છે! ઓનલાઈન શોપિંગ મોલ્સવાળા કહે છે કે એમને ત્યાં બાળકો કરતાં કૂતરાઓ માટેનાં પારણાંઓ વધુ વેંચાય છે. માર્ક ટ્વેન નામનાં વ્યંગકારે દાયકાઓ અગાઉ કહેલું: ‘જેમ જેમ માણસોને સમજવા માંડ્યો છું, તેમ તેમ મને કૂતરાઓ વધારે ગમવા લાગ્યા છે!’
ક્યાંક પોતાની આસપાસ પિંજર તો ક્યાંક પ્રાણીઓનો પ્રેમ, અવસાદના કેવા કેવા ઉપાયો હજૂ આવશે?
એંડ-ટાઇટલ્સ:
આદમ: તારી ઉદાસીનું કારણ?
ઈવ: સાચું કહીશ તો તું ઉદાસ થઇ જઇશ.
આપણ વાંચો: સુખનો પાસવર્ડ : આપણી પાસે શું નથી એના કરતાં શું છે એ જાણવું વધુ જરૂરી
