કવર સ્ટોરી -વિજય વ્યાસ
અત્યાર સુધી ઈરાન-ઈઝરાયલ વચ્ચેનો જંગ પરોક્ષ હતો. હવે એ બન્ને સામસામા આવી ગયા છે. એકબીજાનાં લશ્કરી તથા અણુમથકોની સાથે નાગરિકોને ય લક્ષ્ય બનાવામાં આવી રહ્યા છે… જિદ્દે ચઢેલા આ બન્ને દેશ વચ્ચેનું યુદ્ધ લાંબું ખેંચાશે તો ઈરાન-ઈઝરાયલ બન્ને સાથે અચ્છા વેપારી સંબંધ ધરાવતા ભારતને પણ અન્ય દેશોની જેમ આર્થિક ફટકો પડી શકે…
ડોનલ્ડ ટ્રમ્પે અમેરિકાનું પ્રમુખપદ સંભાળતાં જ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ તથા ઈઝરાયલ -હમાસ યુદ્ધ ખતમ કરાવી દેવાની ફિશિયારી મારેલી. આ બંને યુદ્ધ પત્યાં નથી પણ ઉગ્ર બન્યાં છે ત્યાં ઈઝરાયલ અને ઈરાન વચ્ચે યુદ્ધ છેડાઈ જતાં નવો મોરચો ખૂલી ગયો છે.
ઈરાન અને ઈઝરાયલ વચ્ચે આમ તો લાંબા સમયથી જંગ ચાલે જ છે, પણ એ યુદ્ધ પરોક્ષ હતું મતલબ કે, બંને દેશ એકબીજાની સરહદમાં ઘૂસીને આક્રમણ નહોતાં કરતાં, પણ ગયા વરસે ઈઝરાયલમાં હમાસના હુમલા પછી ઈરાને ઈઝરાયલ પર સીરિયામાંથી હુમલા શરૂ કરી દીધેલા ને વળતા જવાબમાં ઈઝરાયલે દમાસ્કસમાં ઈરાનના કોન્સ્યુલેટને ઉડાવી દીધું હતું.
ઈરાને યમનના હુતી બળવાખોરો અને આતંકવાદી સંગઠન હિઝબોલ્લાહ મારફતે હુમલા કરાવ્યા હતા, પણ ઈઝરાયલ પર સીધું આક્રમણ નહોતું કર્યું. ઈઝરાયલ પણ સીરિયા, યમન વગેરે દેશોમાં ઈરાનની છાવણીઓને નિશાન બનાવતું રહ્યું, પણ સીધું ઈરાન પર આક્રમણ નહોતું કર્યું.
જોકે, ગયા અઠવાડિયે સિનારિયો પલટાયો. ઇરાનના પરમાણુ અને અન્ય લશ્કરી ઠેકાણાઓ પર ઇઝરાયલે હલ્લાબોલ કરીને આર્મી ચીફ સહિતના બે ટોચના ઈરાની લશ્કરી અધિકારીઓ અને બે પરમાણુ વૈજ્ઞાનિકોને ઉડાવી દીધા એ સાથે જ ભડકો થઈ ગયો ને બંને દેશ અત્યારે એકબીજાના વિસ્તારોમાં મિસાઈલો છોડી રહ્યા છે. આ જંગમાં નાગરિક વિસ્તારોને પણ ટાર્ગેટ કરવામાં આવી રહ્યા છે ને બંને દેશ એકબીજાને પતાવી દેવાના હુંકાર કરી રહ્યા છે એ જોતાં યુદ્ધ લાંબું ચાલે એવા ભણકારા છે.
ઈરાન પર ઈઝરાયલનું આક્રમણ અમેરિકાના ઈશારે છે એ નાના છોકરાને પણ સમજાય એવી વાત છે. ઇરાન ગુપ્ત રીતે પરમાણુ હથિયાર બનાવી રહ્યું છે. ઈરાન પાસે ગણતરીના દિવસોમાં 15 પરમાણુ બોમ્બ તૈયાર કરી નખાય તેટલી સામગ્રી છે એવા ઈન્ટેલિજન્સ રિપોર્ટથી અમેરિકા ફફડ્યું છે. સાથે સાથે ઈઝરાયલ અને બીજા આરબ રાષ્ટ્રો પણ ફફડેલાં છે કેમ કે ઈરાન શિયાઓની બહુમતી ધરાવતો દેશ છે, જ્યારે આરબ રાષ્ટ્રો સુન્ની છે. ઈરાન પાસે પરમાણુ શસ્ત્રો હશે તો એ પોતાને જરાય નહીં ગાંઠે એવો અમેરિકાને પણ ડર છે તેથી ઈરાન પરમાણુ હુમલો કરાવીને પરમાણુ મથકોનો સફાયો કરાવી નાખવાનો દાવ અમેરિકાએ ખેલ્યો છે. ઈઝરાયલ માટે પણ ઈરાન પાસે પરમાણુ શસ્ત્રો હોય તો ખતરો વધે તેથી એક પંથ દો કાજ કરીને ઈઝરાયલ પણ અમેરિકાની મનસા પૂરી કરી રહ્યું છે.
ઈરાન ઈઝરાયલના આ યુદ્ધે વિશ્વમાં મુસ્લિમો એક છે એવી માન્યતાનો ભાંગીને ભુક્કો કરી નાખ્યો છે. ઈરાન પર ઈઝરાયલના હુમલા પછી કોઈ મુસ્લિમ દેશ ઈરાનના પડખે નથી ઊભો રહ્યો. બલકે સાઉદી સહિતના દેશો તો આડકતરી રીતે ઈઝરાયલને મદદ કરી રહ્યાં છે કેમ કે ઈરાન શિયાઓની બહુમતી ધરાવતો દેશ છે. વિશ્વમાં ઈરાન અને ઈરાક એમ બે જ શિયાઓની બહુમતી ધરાવતા દેશો છે, જ્યારે બાકીના મુસ્લિમ દેશોમાં સુન્ની બહુમતી છે.
ઈરાન શિયાઓના કબજામાં છે, પણ ઈરાક નથી. ઈરાન સર્વોચ્ચ ધાર્મિક વડા આયાતોલ્લાહ ખોમની ઈરાન અને ઈરાકને એક કરીને વિશાળ શિયા રાષ્ટ્ર બનાવવાનાં સપનાં જોઈ રહ્યા છે તેથી ઈરાક પર પણ કબજો કરવા ઈરાન મથે છે. ઈરાન જો ઈઝરાયલ પર હાવી થઈ જાય તો તેના માટે ઈરાક પર કબજો કરવાનું સરળ થઈ જાય તેથી સુન્ની મુસ્લિમ રાષ્ટ્રો ઈરાનને બદલે ઈઝરાયલની તરફેણમાં છે.
‘હમાસ’ અને ઈઝરાયેલ યુદ્ધ વખતે ઈરાને તમામ મુસ્લિમ રાષ્ટ્રોને હમાસની મદદે આવવા હાકલ કરી હતી, પણ કોઈ મુસ્લિમ દેશે ઈઝરાયલ પર આક્રમણમાં રસ બતાવ્યો નહોતો. દુનિયાના 57 મુસ્લિમ દેશોના સંગઠન ‘ઓર્ગેનાઈઝેશન ઓફ ઈસ્લામિક કો-ઓપરેશન’ (ઓઆઈસી)એ ઈઝરાયલને યુદ્ધખોર ગણાવીને ગાઝા સ્ટ્રીપના હુમલા રોકવા કહ્યું પણ હમાસને મદદ નહોતી કરી.
ઈરાન તેના કારણે ગિન્નાયેલું હતું જ ત્યાં ઈઝરાયલે સીધું ઈરાન પર આક્રમણ કર્યું ત્યારે પણ મુસ્લિમ રાષ્ટ્રો તેની પડખે નથી. આ સંજોગોમાં ઈરાન સાઉદી અરેબિયા સહિતનાં બીજાં મુસ્લિમ રાષ્ટ્રો પર હુમલા કરીને આખા મિડલ ઈસ્ટમાં ભડકો કરી નાખે. ઈરાને એવી ધમકી આપી પણ છે. ઈરાન તથા તેની મદદથી ચાલતાં સંગઠનો પર હુમલા કરવા ઈઝરાયલ સાઉદી સહિતના દેશોની એરસ્પેસનો ઉપયોગ કરે છે. ઈરાન પર બોમ્બમારો કરી રહેલાં ઈઝરાયલનાં ફાઈટર જેટ સાઉદી સહિતના દેશોના આકાશમાંથી પસાર થાય છે તેથી ભડકેલા ઈરાનના વિદેશ પ્રધાન અબ્બાસ અરાઘચીએ સાઉદી સરકારને ખુલ્લી ધમકી આપી જ છે કે જો ઈઝરાયેલને હુમલા માટે તેની એરસ્પેસનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપવાનું બંધ નહીં કરે તો અમારે સાઉદી તથા તેના સાથી દેશો પર પણ હુમલો કરવા પડશે.
ઈરાકમાં રહીને કામ કરતા કતૈબ હિઝબોલ્લાહ સહિતના ઈરાની સમર્થિત આતંકવાદીઓ અને યમનનું હુથી મિલિટિયા સાઉદી અરેબિયા સામે મેદાનમાં ઊતરીને તેને ખેદાનમેદાન કરી નાખશે. ઈરાન ઝનૂની અને કટ્ટરવાદી છે એ જોતાં તેની ધમકીને સરળતાથી ના લેવાય તેથી બીજા દેશોમાં પણ યુદ્ધ ફેલાઈ શકે. મિડલ ઈસ્ટ વિશ્વમાં ક્રૂડ ઓઈલના સપ્લાયમાં કેન્દ્રસ્થાને હોવાથી થોડીક પણ અસ્થિરતા સર્જાય તો ક્રૂડ ઓઈલના ભાવ ભડકે બળવા માંડે. યુદ્ધના કારણે ક્રૂડ ઓઈલનો સપ્લાય પણ અવરોધાય તેથી આખી દુનિયાના અર્થતંત્ર પર અસર પડે. દુનિયાના બધા દેશોમાં ટ્રાન્સપોર્ટેશન હજુય પેટ્રોલ-ડિઝલ આધારિત હોવાથી ચીજોના ભાવ આસમાને પહોંચે ને સામાન્ય લોકોનો મરો થઈ જાય.
ભારતને પણ આની અસર પડે કેમ કે ભારતનાં આર્થિક હિતો ઈઝરાયલ અને ઈરાન બંને સાથે જોડાયેલાં છે. ભારતને સૌથી મોટો ડર ઈરાનના ચાબહાર બંદરનો છે. ઈરાને ચાબહાર બંદરનો વહીવટ ભારતને આપ્યો છે. તેના કારણે ભારતને સીધાં તો નાણાં મળે જ છે, પણ રશિયા, મિડલ ઈસ્ટના દેશોમાં વ્યાપાર માટે પણ ચાબહાર મહત્ત્વનું છે. ઈઝરાયલે હજુ સુધી ઈરાનનાં બંદરોને ટાર્ગેટ કર્યાં નથી પણ યુદ્ધ વકરે તો બંદરો પર પણ હુમલા થઈ શકે. આ હુમલામાં ચાબહાર બંદરને નુકસાન થાય તો ભારતને મોટો ફટકો પડી જાય.
ભારતની બાસમતી ચોખાની કુલ નિકાસમાં 14 ટકા નિકાસ ઈરાન અને ઈઝરાયલમાં થાય છે. ચોખાની જરૂરીયાત તો રહેવાની છે તેથી નિકાસ બંધ ના થાય કે ઓછી પણ ના થાય પણ પેમેન્ટમાં વિલંબ સહિતની સમસ્યાઓના કારણે આર્થિક નુકસાન થઈ શકે. ભારત ઈઝરાયલથી મોટા પ્રમાણમાં મ્યુરિએટ ઓફ પોટાશ (એમઓપી) મગાવે છે. એમઓપી ફર્ટિલાઈઝર બનાવવામાં વપરાય છે તેથી તેના પુરવઠામાં વિઘ્ન આવે તો ખેતીને અસર પડી શકે.
બીજી તરફ, ભારત અને ઈઝરાયલ વચ્ચે ડાયમંડનો પણ મોટો વેપાર છે. ભારતના કટ અને પોલિશ્ડ ડાયમંડની કુલ નિકાસમાં 4 ટકા હિસ્સો ઈઝરાયલનો છે. યુદ્ધ વકરે તો આ નિકાસ બંધ થવાનો ખતરો છે. એ જ રીતે ક્રૂડના ભાવ વધે તો પેટ્રોલ-ડિઝલ પર અસર પડે. તેના ભાવ વધે તો બધી ચીજો મોંઘી થાય કેમ કે ભારતમાં હજુય ટ્રાન્સપોર્ટેશન ડિઝલ-પેટ્રોલ આધારિત જ છે.
કોઈ પણ યુદ્ધની વિનાશક અસરો હોય જ છે તેથી દરેક યુદ્ધને ટાળવું જ જોઈએ. રશિયા અને યુક્રેનના ત્રણેક વર્ષથી ચાલતા યુદ્ધે દુનિયાના અર્થતંત્રને સખળડખળ કરી નાખ્યું છે. ઈરાન-ઈઝરાયલ યુદ્ધ તેના કરતાં પણ વધારે ખાનાખરાબી સર્જી શકે છે. ઈરાન-ઈઝરાયલ યુદ્ધની અસરો વધારે વ્યાપક હોવાથી એ જલદી રોકાય એ જરૂરી છે.
આપણ વાંચો : કવર સ્ટોરી : પાકિસ્તાનની જાસૂસી જાળના ભેદ-ભરમ
