મેલ મેટર્સઃ 40 વર્ષ પછી કરિઅર શિફ્ટ એટલે? ગરાસ લૂંટાઈ ગયો’ કે પછીનવી સફરનો આરંભ’?
અંકિત દેસાઈ
આપણા ભારતીય સમાજમાં, ખાસ કરીને પુરૂષો માટે, 40 વર્ષની ઉંમર એક નિર્ણાયક પડાવ ગણાય છે. આ ઉંમરે વ્યક્તિ કારકિર્દીમાં સ્થિરતા, આર્થિક સુરક્ષા અને સામાજિક માન મેળવી ચૂક્યો હોય છે. પુરુષની ઓળખ તેના વ્યવસાય, પદ અને તેના દ્વારા કમાયેલા `ગરાસ’ (સંપત્તિ અને સ્થિરતા) સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલી હોય છે. ત્યારે જો આ ઉંમરે કોઈ પુષને નોકરી ગુમાવવી પડે અથવા પોતાની મરજીથી કારકિર્દી બદલવી પડે તો તુરંત એક પ્રશ્ન ઊભો થાય છે:
શું તેનો `ગરાસ લૂંટાઈ ગયો’? શું આ ફેરફાર તેના જીવન પર કોઈ ગંભીર નકારાત્મક અસર કરશે? વાસ્તવમાં, આ એક પડકારરૂપ પરિવર્તન હોવા છતાં, તે પાયામાંથી લૂંટાઈ જવાની સ્થિતિ નથી, પરંતુ નવા યુગમાં નવા કૌશલ્ય સાથે અનુકૂલન સાધવાની અને વ્યક્તિગત સંતોષ શોધવાની તક છે.
સૌથી પહેલા તો, 40 વર્ષ પછી કરિઅર શિફ્ટ કરવું એ હવે કોઈ અસામાન્ય ઘટના રહી નથી. ટેક્નોલોજીના ઝડપી વિકાસ, આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI)ના વધતા પ્રભાવ અને ગ્લોબલ ઇકોનોમીમાં આવતા બદલાવોને કારણે લાંબા સમય સુધી એક જ ક્ષેત્રમાં ટકી રહેવું મુશ્કેલ બની રહ્યું છે. ભૂતકાળમાં જ્યાં 40 વર્ષની ઉંમર કારકિર્દીનો મધ્યાહ્ન ગણાતી ત્યાં હવે તેને `સેકન્ડ ઇનિંગ્સ’ની તૈયારી તરીકે જોવામાં આવે છે.
આ પણ વાંચો: મેલ મેટર્સઃ સત્તા-સિદ્ધિ ને અંદરનો ખાલીપો:… આ છે આધુનિક ભારતીય પુરુષનો બર્નઆઉટ
જો કોઈ પુરુષે ફરજિયાતપણે-પોતાની નામરજીથી નોકરી બદલવી પડે તો સૌથી મોટો ફરક `આર્થિક સુરક્ષા’ પર પડે છે. 40ની ઉંમરે સામાન્ય રીતે બાળકોની શિક્ષણ ફી, હોમ લોન અને માતા-પિતાની જવાબદારીઓ ચરમસીમાએ હોય છે. નવી કરિઅર શિફ્ટમાં શરૂઆતમાં આવક ઘટી શકે છે અથવા શૂન્ય પણ થઈ શકે છે, જે પરિવાર માટે તણાવ પેદા કરે છે.
જોકે, આ આર્થિક પડકાર ગરાસ લૂંટાઈ ગયો’ એમ સાબિત કરતો નથી, પણ ‘ગરાસ’ને થોડા સમય માટેરી-ઇન્વેસ્ટમેન્ટ મોડ’માં મૂકી દે છે. આ ઉંમરે પુરુષ પાસે વર્ષોનો અનુભવ, વિશાળ પ્રોફેશનલ નેટવર્ક અને નાણાકીય વ્યવસ્થાપનનો પાયો હોય છે, જે યુવાન કરિઅર શરૂ કરનાર પાસે હોતો નથી. આ અનુભવ મૂડી તરીકે કામ કરે છે.
બીજો મોટો ફરક સામાજિક અને માનસિક સ્તરે જોવા મળે છે. પુરુષો માટે તેમનો વ્યવસાય તેમની ઓળખનો મોટો હિસ્સો હોય છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ વર્ષોથી મેળવેલા પદ અને ટાઇટલને ગુમાવીને એક નવા ક્ષેત્રમાં શિખાઉ (Beginner) તરીકે શરૂઆત કરે છે ત્યારે આત્મસન્માન પર ચોક્કસ અસર પડે છે. `લોકો શું કહેશે’ તેવું દબાણ, મિત્રો અને સંબંધીઓના સફળ જીવન સાથેની સરખામણી, અને પોતાની જાત પરની શંકા માનસિક તણાવ વધારે છે. આ તબક્કે, પત્ની અને પરિવારનો માનસિક ટેકો સૌથી મહત્ત્વનો બની રહે છે.
આ પણ વાંચો: મેલ મેટર્સઃ બેતાલા આવે એ પહેલાં આટલો વિચાર કરવો જરૂરી છે !
જો આ તણાવને યોગ્ય રીતે મેનેજ ન કરવામાં આવે તો તે ગુસ્સો, હતાશા કે કૌટુંબિક વિખવાદમાં પરિણમી શકે છે. જોકે, આવા પડકારની બીજી બાજુ પણ છે, જે તેને ગરાસ લૂંટાઈ ગયો’ની લાગણીમાંથી ‘નવા નિર્માણ’ તરફ લઈ જાય છે. 40 વર્ષ પછી કરિઅર શિફ્ટનો નિર્ણય મોટાભાગે વ્યક્તિનેઅર્થપૂર્ણ કાર્ય’ તરફ દોરી જાય છે. જીવનના આ તબક્કે, ઘણા પુરુષો માત્ર પૈસા કમાવવાને બદલે એવું કામ કરવા માગે છે જે તેમને આંતરિક સંતોષ આપે. આ સમયે તેમના શોખને તે વ્યવસાયમાં પરિવર્તિત કરી શકે છે, ક્નસલ્ટન્સી અથવા મેન્ટરિગ શરૂ કરી શકે છે અથવા તો કોઈ સામાજિક કાર્ય સાથે જોડાઈ શકે છે.
આ શિફ્ટ વ્યક્તિગત વિકાસ માટે પણ જરૂરી છે. નવી કરિઅર અપનાવવી એટલે નવાં કૌશલ્ય શીખવા, નવી ટેક્નોલોજી સાથે અનુકૂલન સાધવું અને `વિદ્યાર્થી’ માનસિકતા અપનાવવી. આ પ્રક્રિયા વ્યક્તિની સ્થિતિસ્થાપકતા (Resilience) વધારે છે અને તેને આધુનિક વિશ્વમાં વધુ સક્ષમ બનાવે છે. આનાથી તે માત્ર વ્યાવસાયિક રીતે જ નહીં, પણ વ્યક્તિગત રીતે પણ વધુ પરિપક્વ અને આત્મવિશ્વાસુ બને છે.
ઈનશોર્ટ, 40 વર્ષ પછી કરિઅર શિફ્ટ એ એક મોટો ફેરફાર છે, પરંતુ તે ગરાસ લૂંટાઈ ગયો’ જેવી આપત્તિ નથી. હા, આર્થિક અને માનસિક તણાવ ચોક્કસપણે થાય છે, પરંતુ જો આ પડકારને ડહાપણ અને અનુભવના આધારે સ્વીકારવામાં આવે તો તે વ્યક્તિને લાંબા ગાળે વધુ સંતોષ આપી શકે છે. પુરુષે યાદ રાખવું જોઈએ કે તેનો સાચોગરાસ’ તેની સંપત્તિ નહીં, પણ તેનો અનુભવ, તેનું નેટવર્ક, તેનું જ્ઞાન અને તેના પરિવારનો સાથ છે. આ મૂડી ક્યારેય લૂંટાતી નથી- તે માત્ર એક ક્ષેત્રમાંથી બીજા ક્ષેત્રમાં `રી-ડિપ્લોય’ થાય છે- પુન: સ્થાપિત થાય છે, જે આ નવી સફરને વધુ સાર્થક બનાવી શકે છે.
