-રાજેશ યાજ્ઞિક
આપણે બધા થાઇરોઇડ ગ્રંથિ વિશે જાણીએ છીએ. થાઇરોઇડ ગ્રંથિ એ પતંગિયા આકારની ગ્રંથિ છે, જે ગળાના નીચેના ભાગમાં હોય છે. એ ‘આદમના સફરજન’ તરીકે ઓળખાય છે. આ થાઇરોઇડ ગ્રંથિ એવા હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરે છે જે શરીરના ઘણાં કાર્યોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. તે તમારા અંત:સ્ત્રાવી પ્રણાલીનો એક ભાગ છે અને થાઇરોઇડ હોર્મોન્સ મુક્ત કરે છે. તમારા થાઇરોઇડનું મુખ્ય કાર્ય તમારા ચયાપચયની ગતિને નિયંત્રિત કરવાનું છે.
આ પ્રક્રિયાથી તમે જે ખોરાક લો છો તેને તમારા શરીર માટે ઊર્જામાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે. વજનનો વધારો અથવા ઘટાડાના સંદર્ભમાં ચયાપચયનો વિચાર કરવો સામાન્ય છે. જોકે, આ પ્રક્રિયા તમારા શરીરના દરેક અંગને અસર કરે છે, જેમાં તમારા હૃદય અને મગજનો પણ સમાવેશ થાય છે. અને હાશિમોટો રોગ તમારી આ મહત્ત્વની થાઇરોઇડ ગ્રંથિને પોતાનું નિશાન બનાવે છે. હાશિમોટો રોગ એક ઓટોઇમ્યુન (સ્વયંપ્રતિરક્ષા) રોગ છે, જે હાઇપોથાઇરોડિઝમ (અન્ડરએક્ટિવ થાઇરોઇડ)નું કારણ બની શકે છે. તે જીવનભરની (ક્રોનિક) સ્થિતિ છે. ઓટોઇમ્યુન ડિસઓર્ડર એ એક બીમારી છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિ દ્વારા સ્વસ્થ પેશીઓ પર હુમલો કરવાથી થાય છે.
હાશિમોટો રોગમાં, રોગપ્રતિકારક શક્તિના કોષો થાઇરોઇડના હોર્મોન ઉત્પન્ન કરતા કોષોના મૃત્યુ તરફ દોરી જાય છે. હાશિમોટો રોગના મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, તમારું થાઇરોઇડ તમારા શરીર માટે પૂરતું થાઇરોઇડ હોર્મોન ઉત્પન્ન કરી શકતું નથી. આ તમારા ચયાપચયને ધીમું કરે છે અને વિવિધ લક્ષણોનું કારણ બને છે.
હાશિમોટો રોગને હાશિમોટો થાઇરોઇડાઇટિસ, ક્રોનિક લિમ્ફોસાયટીક થાઇરોઇડાઇટિસ અને ક્રોનિક ઓટોઇમ્યુન થાઇરોઇડાઇટિસ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ રોગનું નામ ડો. હકારુ હાશિમોટોના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે, જેમણે 1912માં તેની ઓળખ કરી હતી.
આ પણ વાંચો….આરોગ્ય એક્સપ્રેસ : આ છે તમારી ત્વચાનો ઓલરાઉન્ડર રખેવાળ… વનસ્પતિ એક… ફાયદા અનેક!
કેવાંક હોય છે એનાં લક્ષણ?
હાશિમોટોનો રોગ લાંબા ગાળામાં ધીમે ધીમે આગળ વધે છે. રોગનાં ચિન્હો કે લક્ષણ દેખાતા નથી. આખરે, થાઇરોઇડ હોર્મોન ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થતાં આમાંથી કોઈ પણ લક્ષણો નજરે ચઢે છે, જેમકે… થાક અને સુસ્તી, ઠંડી પ્રત્યે સંવેદનશીલતામાં વધારો, ઊંઘમાં વધારો, સૂકી ત્વચા, કબજિયાત, સ્નાયુઓની નબળાઈ, સ્નાયુઓમાં દુખાવો, અને જડતા, સાંધામાં દુખાવો અને જડતા, અનિયમિત અથવા વધુ પડતું માસિક રક્તસ્ત્રાવ, ડિપ્રેશન, યાદશક્તિ અથવા એકાગ્રતામાં સમસ્યા, થાઇરોઇડ ગ્રંથિ (ગોઇટર)માં સોજો, ચહેરો ફૂલેલો, બરડ નખ, વાળ ખરવા, જીભનું મોટું થવું.
અમેરિકાની ‘કલેવર લેન્ડ ક્લિનિક’ના જણાવ્યા મુજબ, ગોઇટર એ હાશિમોટો રોગનો એક સામાન્ય પ્રથમ સંકેત છે. તેનાથી કોઈ દુખાવો નથી થતો, પરંતુ તે તમારી ગરદનના નીચેના ભાગમાં પેટ ભરેલું હોવાની લાગણી પેદા કરી શકે છે. તેનાથી ગરદનનો આગળનો ભાગ સોજી ગયો હોય તેવું દેખાય છે.
આ રોગ કેટલો સામાન્ય છે?
2022ના એક અભ્યાસ મુજબ, ભારતમાં હાઇપોથાઇરોડિઝમનો વ્યાપ 11 ટકા છે, જે પશ્ર્ચિમી દેશોમાં જોવા મળતા 2 ટકા 4.6 ટકા કરતાં ઘણો વધારે છે. દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો કરતાં આંતરિક પ્રદેશોમાં આ સ્થિતિ વધુ સામાન્ય દેખાય છે (9.5 ટકા ની સરખામણીમાં 11.7 ટકા), જે કદાચ પૂરતા પ્રમાણમાં આયોડિનના અભાવને કારણે હોઈ શકે છે.
કોને થઇ શકે છે આ રોગ?
કોઈપણ ઉંમરની વ્યક્તિને હાશિમોટો રોગ થઈ શકે છે. જોકે, પુરુષ કરતાં સ્ત્રીમાં તેની શક્યતા 10 ગણી વધુ હોય છે. નિદાન સામાન્ય રીતે 30થી 50 વર્ષની વય વચ્ચે થાય છે. સંશોધન સૂચવે છે કે લગભગ 80 ટકા કિસ્સામાં આનુવંશિકતા હાશિમોટો રોગ થવા માટે જવાબદાર છે. જો તમારા પરિવારના કોઈને હાશિમોટો કે અન્ય થાઇરોઇડ રોગો હોય તો તમને તે થવાની શક્યતા વધુ છે. ઉંમર વધવાની સાથે આ સ્થિતિ (અને અન્ય થાઇરોઇડ રોગો) થવાનું જોખમ વધે છે.
જો તમારા લોહીમાં ચોક્કસ ઓટોએન્ટિબોડીઝ હોય તો એ સામાન્ય રીતે હાઇપોથાઇરોડિઝમનું કારણ હાશિમોટો રોગ તરફ નિર્દેશ કરે છે. હાશિમોટો રોગ ધરાવતા દરેક વ્યક્તિને હાઇપોથાઇરોડિઝમ થતું નથી. જો તમારું એન્ટિબોડીનું સ્તર ઊંચું હોય, પરંતુ ક્લિનિકલ હાઇપોથાઇરોડિઝમ ન હોય, તો તમારા ડોક્ટર સારવાર શરૂ કરવાને બદલે તમારા થાઇરોઇડ સ્તરનું નિરીક્ષણ કરશે. ત્યારબાદ, જરૂર મુજબ આગળની સારવાર હાથમાં લેશે
આ પણ વાંચો….આરોગ્ય એક્સપ્રેસ : જુવાની જાળવી રાખવા દવાઓ લેવી કેટલી હિતકારક?
