રાજેશ યાજ્ઞિક
એવાં અનેક કારણો હોય છે, જેને કારણે વ્યક્તિ કોઈ ને કોઈ રોગ કે વ્યાધિનો શિકાર બને છે, પણ ઉપકારક કુદરતે આપણને રોગોના પ્રતિકાર માટે ઇમ્યુન સિસ્ટમ આપી છે. આપણને થતાં ઘણા રોગમાં આપણી ઇમ્યુન સિસ્ટમનો બગાડ કારણભૂત હોય છે.
આવો જ એક વિચિત્ર રોગ છે, જેને શોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ કહે છે. શોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ એ રોગપ્રતિકારક શક્તિનો એક વિકાર છે. તેના બે સૌથી સામાન્ય લક્ષણ એટલે સૂકી આંખ અને સૂકું મોં. આપણે જ્યારે રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ કે લ્યુપસ જેવી બીમારી તમને થઇ હોય તો તેની સાથે આ બે લક્ષણ હોવાની શક્યતા પણ વધે છે તેવું નિષ્ણાતો કહે છે.
શોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમમાં, તમારી આંખો અને મોંની મ્યુકોસ મેમ્બ્રેન અને ભેજ-સ્ત્રાવ ગ્રંથિઓ સામાન્ય રીતે પહેલા અસર પામે છે- પરિણામે આંસુ અને લાળ ઓછી થાય છે. આમ તો કોઈપણ ઉંમરે શોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ થઈ શકે છે, પણ આ વિકારનો અભ્યાસ જણાવે છે કે નિદાન સમયે મોટાભાગના લોકો 40 વર્ષથી વધુ ઉંમરના હોય છે. સ્ત્રીમાં આ સ્થિતિ વધુ સામાન્ય જોવા મળે છે.
સારવાર લક્ષણોમાં રાહત આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે.
આ રોગ થવાનું ચોક્કસ કારણ ડૉક્ટરોને ખબર નથી. તમારામાં એવા જનીનો હોઈ શકે છે જે તમને જોખમમાં મૂકે છે.
બેક્ટેરિયા અથવા વાયરસનો ચેપ રોગને ગતિમાં લાવવાનું કારણ બની શકે છે. શ્વેત રક્તકણો સામાન્ય રીતે જંતુઓ સામે હુમલો કરે છે, પરંતુ તમારા ખામીયુક્ત જનીનને કારણે, તમારા શ્વેત રક્તકણો લાળ અને આંસુ બનાવતી ગ્રંથિઓમાં સ્વસ્થ કોષોને નિશાન બનાવે છે.
એ પણ નોંધનીય છે કે, શોગ્રેન્સ ધરાવતા લગભગ અડધા લોકોમાં પહેલેથી જ કોઈ બીજી સ્વયંપ્રતિરક્ષા તકલીફ મોજૂદ હોય છે.
લક્ષણો શું છે?
શોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમના બે મુખ્ય લક્ષણમાં, પહેલું છે સૂકી આંખો. તમારી આંખોમાં બળતરા થઇ શકે છે, ખંજવાળ આવી શકે છે અથવા આંખોમાં કંઈક ખૂંચતું હોય તેવું લાગશે.
બીજું છે, સૂકું મોં, જેના કારણે ગળી જવામાં કે બોલવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે.
લાંબા ગાળે, આનાથી દાંતમાં પોલાણ અથવા અન્ય સમસ્યાઓ, તેમ જ કેન્ડિડાયાસીસ (થ્રશ) જેવા મોઢાના ચેપ પણ થઇ શકે છે.
શોગ્રેન્સ સિન્ડ્રોમ ધરાવતા કેટલાક લોકોમાં એક અથવા વધુ અન્ય લક્ષણ પણ જોવા મળે છે, જેમકે સાંધામાં દુખાવો, સોજો અને જડતા. લાળ ગ્રંથિઓમાં સોજો (ખાસ કરીને તમારા જડબાની પાછળ અને કાનની સામે સ્થિત સમૂહ), ત્વચા પર ફોલ્લીઓ અથવા શુષ્ક ત્વચા, યોનિમાર્ગની શુષ્કતા, સતત સૂકી ઉધરસ, લાંબા સમય સુધી થાક.
નિદાન કેવી રીતે થાય છે?
લક્ષણો ક્યારેક અન્ય રોગો જેવા દેખાતા હોવાથી ક્યારેક ડૉક્ટર માટે નિદાન કરવું મુશ્કેલ બની શકે છે. સંકેતો મેળવવા માટે, ડૉક્ટર શારીરિક તપાસ કરે છે. ડૉક્ટર રક્ત પરીક્ષણની સલાહ આપી શકે છે. રક્ત પરીક્ષણો તમારામાં રહેલા રક્ત કોશિકાઓના સ્તરને માપે છે અને બતાવી શકે છે કે શું તમારી પાસે જંતુ-લડાઈ કરનારા પ્રોટીન (એન્ટિબોડીઝ) છે જે શોગ્રેન્સ ધરાવતા ઘણા લોકોમાં હોય છે.
આ પણ વાંચો…આરોગ્ય એક્સપ્રેસઃ વાળનું સૌંદર્ય હરી લેતો રોગ: એલોપેસિયા એરિયાટા…
સારવાર કેવી હોય છે?
તમારાં લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરવા માટે તમારે જીવનભર દવાઓ લેવાની જરૂર પડશે. તબીબો આંખો માટે ટીપા, જેલ કે ઓઈન્ટમેન્ટ જેવી દવાઓની સલાહ આપી શકે છે. શુષ્ક મોંની સારવાર માટે, ડૉક્ટર એવી દવાઓ લખી શકે છે જે લાળનું પ્રમાણ વધારે છે.
કેટલાક ઘરગથ્થુ ઉપાય
સૂકા મોં માટે વારંવાર પાણી પીવો, લાળના પ્રવાહને ઉત્તેજિત કરવા અને તમારા મોંને ભેજયુક્ત રાખવા માટે ચ્યુઇંગ ગમ ચાવો અથવા કેન્ડી ચૂસો. ખાતરી કરો કે તે ખાંડ મુક્ત હોય જેથી તમને પોલાણ ન થાય, કાર્બોનેટેડ પીણાં અને મસાલેદાર, ખારા, એસિડિક અને સૂકા ખોરાકથી દૂર રહો. તે તમારા મોંમાં બળતરા પેદા કરી શકે છે. આલ્કોહોલ જેવા કઠોર ઘટક ધરાવતા માઉથવોશનો ઉપયોગ કરશો નહીં.
તમારા મોં કે જીભના શુષ્ક વિસ્તારો પર નાળિયેર તેલ અથવા વિટામિન ઈ જેવા ખાદ્ય મોઇશ્ચરાઇઝિંગ તેલનો ઉપયોગ કરો. લિપ બામ સૂકા હોઠને રાહત આપી શકે છે. ધૂમ્રપાન અને સેક્ધડહેન્ડ ધૂમ્રપાન ટાળો, આ બંને મોંમાં શુષ્કતા વધારે છે. સૂકી આંખો, નાક અથવા ત્વચા માટે; ધુમાડો, ધૂળ અને પંખા જેવી આંખોને સૂકવી નાખતી વસ્તુઓથી દૂર રહો.
આઈ શેડો ન લગાવો કે પોપચા પર ક્રીમ ન લગાવો. કમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ કરતી વખતે, તમારી આંખોને આરામ આપવા માટે વારંવાર વિરામ લો.
સૂતા પહેલા અને જાગતા પહેલા, પોપચા પર થોડી મિનિટ માટે ગરમ, ભીનું કપડું મૂકો જેથી તમારી તેલ ગ્રંથિઓને ઉત્તેજિત કરી શકાય અને બળતરા ઓછી થાય.
આ પણ વાંચો…આરોગ્ય એક્સપ્રેસ: ગમે તે વયે પજવી શકે એવો સાંધાનો રોગ: રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ
