ભારતમાં વારંવાર નવા પુલ તૂટી પડવાના સમાચારો આવ્યા છે. આ બધા વચ્ચે ભારતમાં એક પુલ એવો છે, જે 450 વર્ષથી તેની જગ્યાએ મજબૂત રીતે ઊભો છે. તે જૂની ટેકનોલોજી અને જૂના સમયમાં વપરાતી સામગ્રીનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવ્યો છે. તેમાં એવું શું ખાસ છે કે તે મજબૂતાઈની દ્રષ્ટિએ નવા પુલોને પાછળ છોડી દે છે?
પૂરમાં ડૂબ્યો પણ મજબૂતાઇ પર કોઈ અસર પડી નથી
જૌનપુરના શાહી પુલને અટાલા પુલ અથવા મુલ્લા મોહમ્મદ પુલ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તે ભારતના સૌથી જૂના પુલોમાંનો ગણાય છે. આ એકમાત્ર એવો જૂનો પુલ છે, જે સેંકડો વર્ષોથી ભારે ટ્રાફિકના દબાણ છતાં પણ અડીખમ ઊભો છે. ગોમતી નદીમાં ઘણીવાર પૂર આવ્યા હતા તે પૂરમાં ડૂબી પણ ગયો હતો પરંતુ તેની મજબૂતાઇ પર કોઈ અસર પડી નથી. તેનું નિર્માણ મુઘલ સમ્રાટ અકબરના શાસનકાળ દરમિયાન 1568-1569માં થયું હતું. તે તત્કાલીન શાહી હકીમ અને એન્જિનિયર મુલ્લા મોહમ્મદ હુસૈન શિરાઝી દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો. તે જૌનપુરમાં ગોમતી નદી પર બનેલ છે. તે તેની સુંદરતા તેમ જ તેની મજબૂતાઈ અજોડ છે.
આ પણ વાંચો: આ છે ગુજરાત મોડલની અસલી હકીકતઃ 5 વર્ષમાં આટલા પુલ થયા ધરાશાયી, જુઓ લિસ્ટ…
અનેક જૂના પુલ છે, પરંતુ હવે ઉપયોગમાં નથી
ભારતમાં આનાથી પણ જૂના પુલ છે, પરંતુ તે હવે ઉપયોગમાં નથી. કાવેરી અને ગોદાવરી જેવી નદીઓ પર ચોલ અને વિજયનગર સમયગાળા દરમિયાન ઘણા પથ્થરના પુલ બનાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ તે એટલા લાંબા પણ નથી અને તેનો હવે ઉપયોગ પણ નથી થતો. આજે પણ, શહેરનો ઘણો ટ્રાફિક જૌનપુર પુલ પરથી પસાર થાય છે.
1978થી પુરાતત્વ નિયામક, (યુપી)ની સંરક્ષણ યાદીમાં છે
પ્રશ્ન એ છે કે આ પુલ 457 વર્ષથી વધુ સમયથી કેવી રીતે ટકી રહ્યો છે. તેની મજબૂતાઈ એટલી છે કે તે ઘણી સદીઓ સુધી આ રીતે રહી શકે છે, તો નવા પુલ કેમ તૂટી રહ્યા છે? 1934ના નેપાળ-બિહાર ભૂકંપમાં આ પુલને ભારે નુકસાન થયું હતું. તેની સાત કમાનો ફરીથી બનાવવી પડી હતી. આ પુલ પર 28 રંગબેરંગી છત્રીઓ છે, જે હાલમાં કામચલાઉ દુકાનો તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ પુલ 1978થી પુરાતત્વ નિયામક, (યુપી)ની સંરક્ષણ યાદીમાં છે.
શાહી પુલની મજબૂતાઈના કારણો
પથ્થર અને ચૂનાના ચૂનાના ચૂનાનું ઉત્તમ મિશ્રણ. તેમાં ક્યાંય સિમેન્ટ નથી, કારણ કે જ્યારે તે બનાવવામાં આવ્યું હતું ત્યારે સિમેન્ટ માટે કોઈ ટેકનોલોજી નહોતી. જોકે, મુઘલ કાળ દરમિયાન બનેલી બધી ઇમારતો પથ્થર અને ચૂનાથી બનેલી હતી. આમાં, સુરખી ચૂનો, ગોળ, લાકડાનું ભૂસું અને લાખનું ખાસ મિશ્રણ ઉપયોગમાં લેવામાં આવ્યું હતું. આ મિશ્રણ આજના સિમેન્ટ કરતાં ઘણું વધુ લવચીક અને ટકાઉ છે. શાહી પુલમાં કુલ 28 કમાનો છે, જે પાણીના દબાણને સમાન રીતે વહેંચે છે. કમાનનું માળખું ખૂબ જ મજબૂત અને ભૂકંપ પ્રતિરોધક છે. જો તમે તેને જોશો, તો તમને ખ્યાલ આવશે કે તેની બધી કમાનો એકદમ એકસમાન અને ભૌમિતિક રીતે બનાવવામાં આવી છે.
આ પણ વાંચો: 150 થી 200 લોકોની ભીડના કારણે પુલ ધરાશાયી થયો, આ વ્યક્તિએ જણાવી સમગ્ર હકીકત…
પુલની પૂર વ્યવસ્થા
તેમાં નીચેથી પસાર થતા પાણીના પ્રવાહ અને પૂર માટે પૂરતા આઉટલેટ બનાવવામાં આવ્યા છે. કમાન વચ્ચે મોટા છિદ્રો પાણીનું દબાણ ઘટાડે છે. આ પુલના થાંભલાઓને મજબૂત રાખે છે. આ પુલને સામાન્ય રીતે નવા પુલોની જેમ વધુ જાળવણીની જરૂર નથી. આ પુલનું સમારકામ આધુનિક ટેકનોલોજીથી કરવામાં આવ્યા નથી, જેના કારણે તેનું મૂળભૂત માળખું સુરક્ષિત રહ્યું છે.
નવા પુલ કેમ તૂટી જાય છે?
ભારતમાં, છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં વધુ સારી ટેકનોલોજી અને સામગ્રીનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો હોવા છતાં 50થી વધુ પુલ તૂટી ગયા છે. હલકી અને નબળી ગુણવત્તાવાળું મટિરિયલ, બાંધકામમાં વપરાતું નબળી ગુણવત્તાવાળું સિમેન્ટ અને સ્ટીલના સળિયા અને બાંધકામમાં બેદરકારીને કારણે નવા પુલો નબળા પડી રહ્યા છે કે તૂટી રહ્યા છે. ઘણી વખત પર્યાવરણ અને પૂરના જૂના રેકોર્ડને અવગણીને પુલ બનાવવામાં આવે છે. તેમની ડિઝાઇન ખોટી હોય છે. જોકે, આજના નવા પુલોમાં જૂના પુલો કરતાં વધુ અનિયંત્રિત ટ્રાફિક અને ઓવરલોડિંગ હોય છે.
યોગ્ય જાળવણીનો અભાવ
એકવાર બંધાઈ ગયા પછી, ઘણા પુલોનું યોગ્ય રીતે સમારકામ કરવામાં આવતું નથી, જેના કારણે તેમાં તિરાડો પડી જાય છે. સામાન્ય રીતે, પુલોના જાળવણી માટેના નિયમોનું પણ પાલન કરવામાં આવતું નથી. ઇન્ડિયન રોડ્સ કોંગ્રેસ (IRC) અને રોડ ટ્રાન્સપોર્ટ અને હાઇવે મંત્રાલયના નિયમો અનુસાર, દરેક પુલનું નિયમિત નિરીક્ષણ દર 6 મહિને અથવા ચોમાસા પહેલા અને પછી થવું જોઈએ. તેનો હેતુ નાની સમસ્યાઓ શોધવાનો છે.
આ પણ વાંચો: કટકમાં નિર્માણાધીન પુલનો સ્લેબ ધરાશાયી થતાં 3 લોકોના મોત, CMએ આપ્યા તપાસના આદેશ
પુલોનું દર 3-5 વર્ષે અથવા ભૂકંપ, પૂર વગેરે જેવી આપત્તિઓ પછી ખાસ પરિસ્થિતિઓમાં સંપૂર્ણ નિરીક્ષણ કરવું જોઈએ. કેન્દ્રીય માર્ગ પરિવહન મંત્રી નીતિન ગડકરીએ સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે તેમના મંત્રાલયે 1.6 લાખ પુલોના ઓડિટ માટે નિયમો નક્કી કર્યા છે, પરંતુ તે દર વર્ષે ફરજિયાત નથી.
શું નિરીક્ષણ પછી પુલોને પણ ફિટનેસ સર્ટિફિકેટ મળે છે?
ભારતમાં પુલો માટે “ફિટનેસ સર્ટિફિકેટ” ની કોઈ ઔપચારિક જોગવાઈ નથી અને ન તો તે દર વર્ષે ફરજિયાત રીતે લાગુ કરવામાં આવે છે. હા, જૂના અથવા જર્જરિત પુલો માટે, નિષ્ણાત સમિતિઓ (જેમ કે IIT અથવા અન્ય તકનીકી સંસ્થાઓ) માળખાની સ્થિરતાનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને અહેવાલ જારી કરે છે. આ ફિટનેસ પ્રમાણપત્ર જેવું જ હોઈ શકે છે.
ભારતમાં, જો કોઈ પુલ વિશે વારંવાર ફરિયાદો આવે છે, તો તે ફરિયાદો સંબંધિત સત્તાવાળાઓ (જેમ કે PWD, NHAI, રેલ્વે અથવા મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન) સમક્ષ નોંધાવવામાં આવે છે. કેટલીકવાર આ ફરિયાદો ઓનલાઈન પોર્ટલ દ્વારા પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આવા કિસ્સામાં, અધિકારી દ્વારા પ્રારંભિક નિરીક્ષણ કરવામાં આવે છે. જો ફરિયાદ ગંભીર હોય (જેમ કે તૂટી પડવાનું જોખમ), તો ટ્રાફિક પ્રતિબંધો, ડાયવર્ઝન, અથવા પુલ બંધ કરવો જેવા તાત્કાલિક પગલાં લેવામાં આવે છે. રાજ્ય ધોરીમાર્ગો અને તેમના પુલોનું સંચાલન, જાળવણી અને નિરીક્ષણ રાજ્ય સરકારો પાસે છે. આ કાર્ય સામાન્ય રીતે રાજ્ય પીડબ્લ્યુડી, રાજ્ય માર્ગ વિકાસ સત્તામંડળ અથવા સમકક્ષ વિભાગ દ્વારા કરવામાં આવે છે.
