સનાતન પરંપરામાં દર મહિનાના શુક્લ પક્ષની પંદરમી તિથિને પૂનમ કહેવામાં આવે છે. દરેકનું પૂનમ પોતાનું આગવું મહત્વ છે. હિંદુ માન્યતા અનુસાર, આ પવિત્ર તિથિએ ભગવાન વિષ્ણુ, માતા લક્ષ્મી અને ચંદ્ર દેવતાની વિશેષ પૂજા કરવાનો રિવાજ છે. જ્યોતિષમાં ચંદ્રને મનનો કારક માનવામાં આવે છે, અને પૂનમના દિવસે ચંદ્ર પૂર્ણ આકૃતિમાં દર્શન આપે છે. આથી, મનની શાંતિ અને મનોકામનાઓ પૂર્ણ કરવા માટે પૂનમની પૂજા અત્યંત ફળદાયી માનવામાં આવે છે.
માગશર મહિનાની પૂનમે ગંગા નદીમાં અથવા કોઈપણ પવિત્ર જળ તીર્થમાં સ્નાન કરવું ખૂબ જ શુભ અને પુણ્યદાયી માનવામાં આવે છે. માન્યતા છે કે આ દિવસે સ્નાન કરવાથી પાપોમાંથી મુક્તિ મળે છે અને પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. જો ગંગા કિનારે જવું શક્ય ન હોય, તો સ્નાનના પાણીમાં થોડું ગંગાજળ ઉમેરીને સ્નાન કરી શકાય છે. આખો માગશર મહિનો ભગવાન વિષ્ણુને સમર્પિત હોવાથી, જો કોઈ કારણોસર આખા મહિના દરમિયાન શ્રી હરિની પૂજા ન થઈ શકી હોય, તો માગશર પૂનમની પૂજા કરીને આખા મહિનાની પૂજાનું પુણ્યફળ મેળવી શકાય છે.
માગશર પૂનમના દિવસે શ્રી હરિને પ્રસન્ન કરવા માટે વિધિ-વિધાનથી વ્રત રાખીને તેમની વિશેષ પૂજા કરવી જોઈએ. આ દિવસે તમામ મનોકામનાઓ પૂર્ણ કરનાર વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામનો પાઠ કરવો ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, ધનની દેવી માતા લક્ષ્મીની કૃપા મેળવવા માટે પણ આ પૂનમનો દિવસ મહત્વનો છે. માગશર પૂનમે માતા લક્ષ્મીને કમળનું ફૂલ, પીળી કોડી, કમળગટ્ટા અને ગોમતી ચક્ર અર્પણ કરવા જોઈએ. ત્યારબાદ શુદ્ધ ઘીનો દીવો પ્રગટાવીને શ્રી સૂક્તનો પાઠ કરવો જોઈએ.
હિંદુ માન્યતા મુજબ, માગશર પૂનમના દિવસે મનનો કારક ગણાતા ચંદ્ર દેવતાના દર્શન અને પૂજનનું વિશેષ મહત્વ છે. માન્યતા છે કે પૂનમે ચંદ્રની પૂજા કરવાથી વ્યક્તિનું મન શાંત અને સંતુલિત રહે છે. ચંદ્રદેવની કૃપા મેળવવા માટે ચંદ્રના ઉદય સમયે એક પાત્રમાં પાણી, પુષ્પ અને થોડું દૂધ લઈને વિશેષ અર્ઘ્ય અર્પણ કરવું જોઈએ. આ સાથે, ચંદ્રદેવને વિશેષ રૂપે ખીરનો ભોગ લગાવવો જોઈએ. ભગવાન વિષ્ણુની પૂજામાં ‘ॐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય’ અથવા ‘ॐ નમો નારાયણ’ મંત્રનો તુલસી અથવા ચંદનની માળાથી શ્રદ્ધાપૂર્વક જાપ કરવાથી શ્રી હરિની સંપૂર્ણ કૃપા વરસે છે.
