સ્ત્રી-શૃંગારનું પણ એક વિજ્ઞાન છે

કૌશિક મહેતા

ડિયર હની,

રાજેન્દ્ર કૃષ્ણની એક ફિલ્મ માટેની રચના મને બહુ ગમે છે …

न झटको जुल्फ से पानी ये मोती टूट जाऍंगे
तुम्हारा कुछ न बिगडेगा मगर दिल टूट जाऍंगे

તને થતું હશું કે, આજે શું હું રોમેન્ટિક મૂડમાં છું. હા, છું અને એવો ભાવ હંમેશાં રાખવા માગું છું. જોકે, મને ક્યારેક તને જોઇને સવાલ થાય છે. ખાસ કરીને જ્યારે કશે બહાર જવાનું હોય , ફરવા કે પછી કોઈ શુભ પ્રસંગમાં કે પછી કોઈને ઘેર …તું તૈયાર થવામાં એટલી બધી વાર લગાડે છે કે …દરેક સ્ત્રીને આ વાત લાગુ પડે છે. દરેક પુરુષની આ ફરિયાદ હોય છે. સ્ત્રીઓ માટે જાણે કે, સજવું-, સંવરવું જન્મસિદ્ધ અધિકાર હોય એમ લાગે. તને કે કોઈ સ્ત્રીને એમ પૂછવામાં આવે કે, કેટલીવાર ? ત્યારે એક જ જવાબા મળે છે કે, ‘બસ, પાંચ મિનિટ…!’ પણ આ પાંચ કઈ ઘડિયાળની પાંચ મિનિટ એ જ સમજાતું નથી. તમારા માટે કોઈ જુદી પ્રકારની ઘડિયાળ બનાવવી જોઈએ, જેમાં પાંચ મિનિટ એટલે કેટલી મિનિટ એનો ફોડ પડે!

મૂળ સવાલ તો ત્યાંનો ત્યાં જ છે કે, સ્ત્રીને શૃંગારમાં આટલો બધો સમય કેમ લાગે છે.? રાજેન્દ્રકૃષ્ણ તો માત્ર ભીની ભીની ઝુલ્ફોની વાત કરે છે. સ્ત્રીનો શૃંગાર હંમેશાં કવિતાનો વિષય રહ્યો છે. એક બાજુ શૃંગાર વિષે લાખો શાયરીઓ થઇ છે તો એમ પણ કહેવાયું છે કે, ‘સાદગી ભી કયામત કી અદા હો શકતી હૈ …’ સ્ત્રીને તો તૈયાર થવું ગમે જ છે, પણ પુરુષને પણ સ્ત્રી તૈયાર થઇ સામે આવે એ ગમે છે. જોકે, એનાથી માત્ર એ માટે સ્ત્રી જે સમય લગાડે છે એ ગમતું નથી. દરેક સ્ત્રી પોતાને અરીસામાં સુંદર દેખાય એવું ચાહે છે. હવે તો પુરુષને પણ તૈયાર થવું ગમે છે. એમના માટે અલગ બ્યુટી પાર્લર બની ગયા છે, પણ સ્ત્રીનાં શૃંગારમાં જેટલું વૈવિધ્ય છે એટલું પુરુષમાં લાવવું શક્ય નથી. સ્ત્રીનાં માથાથી પગ સુધીની શૃંગારની એટલી ચીજો છે કે વાત ના પૂછો એટલે એ રીતે સ્ત્રી તૈયાર થાય તો એને કેટલીવાર લાગે એ કહેવું મુશ્કેલ છે, પણ આ શૃંગાર પાછળ કેટલીક વાત જાણવા જેવી છે, એની સાથે વિજ્ઞાન પણ જોડાયેલું છે. ઘણી સ્ત્રી ખુદ એના વિષે જાણતી નથી. જેમ કે, માથામાં કપાળે બે ભ્રમરની વચ્ચે કુમકુમથી નાની બિંદી-ચાંદલો કરવામાં આવે છે. એ ભાગમાં એક પોઈન્ટ છે. ભ્રમરકેન્દ્ર પર બિંદી કરવાથી સ્ત્રીમાં એકાગ્રતા આવે છે. સ્ત્રીનાં માથે ટીકો લગાવાય છે. જોકે, આજની સ્ત્રીઓ આ શણગાર બહુ પ્રસંગોપાત જ કરે છે. વૈજ્ઞાનિક માન્યતા પ્રમાણે માંગ ટીકા શરીરના તાપમાનને નિયંત્રિત કરે છે તેથી શાંતચિત્તે સ્ત્રી નિર્ણયો લઈ શકે. નાકમાં નથણી પહેરવામાં આવે છે. નથણી પહેરવાને સીધો સંબંધ સ્ત્રીના ગર્ભાશય સાથે છે. નાકની કેટલીક નસ ગર્ભાશય સાથે જોડાયેલી હોય છે, જેથી નથણી માટે નાક વિંધાવેલું હોય ત્યારે પીડા ઓછી થાય છે. કાનની બૂટી તો ઘણી સ્ત્રી આજે ય પહેરે છે. કાનની બૂટીમાં ઘણા એક્યુપ્રેશરના પોઇન્ટ છે. એના પર આભૂષણનું દબાણ આવવાથી કિડની અને બ્લેડરની કામગીરીમાં રાહત મળે છે. મોટાભાગની સ્ત્રી હાથમાં બંગડી અને ચૂડી પહેરે છે. ચૂડીનો સંબંધ ચંદ્ર સાથે પણ છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે બંગડીને કારણે સ્ત્રીઓને બ્લડપ્રેશર કાબૂમાં રાખવામાં સહાયતા મળે છે.

આવા તો સોળ શણગાર છે. અને છેલ્લે, પગની પાયલની વાત. પાયલ પહેરવાથી સાઇટિકામાં રાહત મળતી હોવાનું મનાય છે અને એડીમાં સોજો હોય એમાં પણ રાહત મળે છે. સ્ત્રીના શણગારને આ રીતે પણ જોવો જોઈએ. એ માત્ર શણગાર જ નથી સાથે વિજ્ઞાન પણ સંકળાયેલું છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં જ શણગારને આટલું બધું મહત્વ અપાયું છે. બધી સ્ત્રી સોના- ચાંદીના ઘરેણાં પહેરી શકતી નથી. આર્થિક રીતે બધાને એ પોસાતું નથી. એવી સ્ત્રી પણ શણગાર કરે છે. ફૂલોનો અને અન્ય ચીજોનો શણગાર કરે છે.

અરે, સ્ત્રીની સાડી પહેરવાની રીત પણ કેટકેટલી છે! ગુજરાતી સાડી એક રીતે પહેરાય તો બંગાળી સાડી જુદી રીતે પહેરાય. સાડા પાંચ વારથી માંડી નવવારી સાડી આવે છે. દરેક રાજ્યની પોતાની રીત છે. શણગારની બધે પદ્ધતિ અલગ અલગ છે. કદાચ તને પણ આ બધી વાતોની ખબર નહિ હોય. આજની પેઢી તો હવે આ સાજસજ્જામાં બહુ માનતી નથી. લગ્ન કે કોઈ પ્રસંગ પૂરતું આજની યુવતીઓ તૈયાર થાય છે. આમ છતાં, હજુ ય ઘણા પ્રદેશમાં અને ઘણા સમાજમાં સ્ત્રીઓ રોજ શણગાર કરે છે. એમને એ ગમે છે અને પુરુષને તો ગમે જ ગમે છે. જેમણે વૈરાગ્ય શતક લખ્યું એ જ ભર્તુહરીએ શૃંગાર શતક પણ લખ્યું છે, પણ સો વાતની એક વાત – સ્ત્રી તૈયાર થવામાં વાર લગાડે છે એ પુરુષને ગમતું નથી…!

તારો બન્ની