મેલ મેટર્સ: સ્માર્ટ ફોન્સના આ જમાનામાં માત્ર દૂરની દૃષ્ટિ નહીં, પરંતુ નજર પણ દૂર સુધીની રાખજો!
-અંકિત દેસાઈ
20 સેકન્ડ વિરામ લો, 20 ફુટ દુર જુઓ, દર 20 મિનિટે
આજના ડિજિટલ યુગમાં સ્માર્ટફોન્સ આપણા જીવનનો અભિન્ન ભાગ બની ગયા છે. સવારથી રાત સુધી આપણી આંખો સતત સ્ક્રીન પર ટકી રહે છે- ચેટિંગ, વીડિયો જોવું, ગેમ રમવી કે કામકાજ… આવી દરેક વાતમાં મોબાઈલ આપણો સાથી બની રહે છે, પરંતુ આ સતત નજીકનું જોવાની આદત આંખો અને મન બંનેને નુકસાન પહોંચાડી રહી છે.
બીજી તરફ, દિવસમાં થોડા થોડા સમયે દૂરનું જોવાથી શારીરિક અને માનસિક લાભો મળી શકે છે. અહીં આપણે આ બંને પાસાં-દૂરનું જોવાના ફાયદા અને નજીકનું સતત જોવાના ગેરફાયદા વિશે વિગતે ચર્ચા કરીશું, જેમાં સાઈકોલોજિકલ અને ફિઝિકલ ફેક્ટ્સનો પણ સમાવેશ છે.
દૂરનું જોવાથી થતા લાભ…
1) આંખોના સ્નાયુઓને આરામ
આપણી આંખોમાં લેન્સને ફોકસ કરવા માટે સિલિયરી મસલ્સ (Ciliary Muscles) હોય છે. જ્યારે આપણે સતત નજીકની વસ્તુઓ જેમ કે મોબાઈલ સ્ક્રીનપર ધ્યાન આપીએ છીએ, ત્યારે આ સ્નાયુઓ સંકોચાયેલા રહે છે. દૂરનું જોવાથી આ સ્નાયુઓને આરામ મળે છે અને તેમની તાણ ઘટે છે. ઓપ્ટોમેટ્રીના નિષ્ણાતોના મતે, દર 20 મિનિટે 20 સેક્ધડ માટે 20 ફૂટ દૂરનું જોવું (20-20-20 નિયમ) આંખોની થાકને ઘટાડે છે.
2) ડિજિટલ આઈ સ્ટ્રેનથી રાહત
લાંબા સમય સુધી સ્ક્રીન પર જોવાથી ‘કમ્પ્યુટર વિઝન સિન્ડ્રોમ’ અથવા ડિજિટલ આઈ સ્ટ્રેન થાય છે, જેમાં આંખોમાં બળતરા, સૂકાપણું અને ઝાંખપ થવાની સમસ્યા થાય છે. દૂરનું જોવાથી આંખોનું ફોકસ બદલાય છે અને બ્લિંક રેટ (પલક ઝપકવાનું પ્રમાણ) સામાન્ય થાય છે, જે આંખોને ભેજવાળી- ભીની રાખે છે.
આ પણ વાંચો : મેલ મેટર્સ : આઝાદ ભારતમાં દેશપ્રેમની કેટલીક નવી વ્યાખ્યા કંઈક આવી છે!
3) માનસિક શાંતિ વત્તા તાજગી
સાઈકોલોજિકલ રીતે, દૂરનું જોવું ખાસ કરીને કુદરતી દૃશ્યો જેમ કે ઝાડ, આકાશ કે ખેતર મનને શાંત કરે છે. 2015માં પ્રકાશિત એક સ્ટડીમાં જણાયું કે કુદરતી દૃશ્યો જોવાથી સ્ટ્રેસ હોર્મોન કોર્ટિસોલનું સ્તર ઘટે છે અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતા વધે છે. આ “એટેન્શન રિસ્ટોરેશન થિયરી” પર આધારિત છે, જે કહે છે કે કુદરત મનને રિચાર્જ કરે છે.
4) માયોપિયા (નજીકની દૃષ્ટિ)નું જોખમ ઘટે
બાળકો અને યુવાનોમાં માયોપિયાનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે, જેનું એક કારણ સતત નજીકનું જોવું છે. ‘સિંગાપોર આઈ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ’ના અભ્યાસ મુજબ, દિવસમાં થોડો સમય બહાર વિતાવવાથી અને દૂરનું જોવાથી
આંખના આકારમાં થતા અસામાન્ય ફેરફારો ઘટે છે, જે માયોપિયાને રોકવામાં મદદ કરે છે.
સતત નજીકનું જોવાથી થતા ગેરલાભ
1) આંખોની સમસ્યા
સતત મોબાઈલ સ્ક્રીન પર જોવાથી આંખોના લેન્સ અને સ્નાયુઓ પર દબાણ વધે છે, જેનાથી દૃષ્ટિ ઝાંખી થવી, માથાનો દુખાવો અને ગંભીર કિસ્સાઓમાં રેટિનાને નુકસાન થઈ શકે છે. બ્લુ લાઈટના સંપર્કમાં રહેવાથી મેલાટોનિન હોર્મોનનું ઉત્પાદન ઘટે છે, જે ઊંઘની ગુણવત્તાને અસર કરે છે.
આ પણ વાંચો : મેલ મેટર્સ : અનધર રાઉન્ડ: વધુ કિક …વધુ નશો વધુ આનંદ આપી શકે?
2) માયોપિયાનું વધતું જોખમ
‘વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન’ના અહેવાલ મુજબ, 2050 સુધીમાં વિશ્વની અડધી વસ્તી માયોપિયાથી પીડાઈ શકે છે, જેનું મુખ્ય કારણ સ્ક્રીન ટાઈમનો વધારો છે. નજીકનું સતત જોવાથી આંખનો ગોળો લંબાય છે, જે દૂરની દૃષ્ટિને નબળી પાડે છે.
3) માનસિક તાણ તથા એકાગ્રતામાં ઘટાડો
સાઈકોલોજિકલ રીતે, સતત સ્ક્રીન પર રહેવાથી મન અશાંત થાય છે. 2018ના એક અભ્યાસ મુજબ, વધુ સ્ક્રીન ટાઈમ ધરાવતા લોકોમાં ચિંતા, ડિપ્રેશન અને ધ્યાનનો અભાવ (Attention Deficit)ં જેવી સમસ્યાઓ વધુ જોવા મળે છે. સતત નોટિફિકેશન અને મલ્ટિટાસ્કિંગ મનને થકવી નાખે છે.
4) શારીરિક સ્થિતિ પર અસર
મોબાઈલ જોતી વખતે આપણે ઘણીવાર ગરદન નીચે નમાવીએ છીએ, જેને “ટેક્સ્ટ નેક” કહેવાય છે. આનાથી ગરદન અને ખભામાં દુખાવો થાય છે. ઉપરાંત, બેસવાની ખરાબ મુદ્રા પીઠના દુખાવાનું કારણ બને છે.
ટૂંકમાં, સ્માર્ટફોનના આ જમાનામાં ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ અનિવાર્ય છે, પરંતુ તેની સાથે આપણા સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખવું પણ જરૂરી છે. દિવસમાં થોડા થોડા સમયે દૂરનું જોવાથી આંખોને આરામ મળે છે, મન શાંત થાય છે અને દૃષ્ટિની સમસ્યાઓ ઘટે છે. બીજી તરફ, સતત નજીકનું જોવાથી શારીરિક અને માનસિક નુકસાન થાય છે, જે લાંબા ગાળે જીવનની ગુણવત્તાને અસર કરે છે, તેથી મોબાઈલનો ઉપયોગ સીમિત કરો, વિરામ લો અને દૂરની નજર રાખો કેમ કે સ્વાસ્થ્ય જ સાચી સંપત્તિ છે!
બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો આમેય જીવનમાં દીર્ઘ દ્રષ્ટિ દૂરંદેશી હંમેશાં ઉપકારક જ સાબિત થાય છે!