નવી દિલ્હી: ભારતીય માનક બ્યુરો (BIS) દ્વારા દેશનો નવો ભૂકંપ ઝોન મેપ અને ભૂકંપ ડિઝાઇન કોડ જાહેર કરવામાં આવ્યો છે, જે સુરક્ષા અને માળખાકીય વિકાસના ક્ષેત્રે એક ક્રાંતિકારી પગલું છે. આ નવા નકશામાં પહેલીવાર સમગ્ર હિમાલયન પટ્ટાને સર્વોચ્ચ જોખમ શ્રેણી ‘ઝોન 6’ માં મૂકવામાં આવ્યો છે. મીડિયા અહેવાલ મુજબ, આ અપડેટ બાદ હવે ભારતના લગભગ 61% વિસ્તારને મધ્યમથી લઈને ખૂબ જ વધારે ભૂકંપ-જોખમવાળા ક્ષેત્ર તરીકે ગણવામાં આવ્યો છે. આ મોટો ફેરફાર આગામી સમયમાં બાંધકામના નિયમો, શહેરી આયોજન અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવાની રીત પર દૂરગામી અસર કરશે.
નવા મેપમાં સૌથી મોટો ફેરફાર હિમાલય ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવ્યો છે. વાડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હિમાલયન જિયોલોજીના ડાયરેક્ટર વિનીત ગહલૌતે જણાવ્યું હતું કે આ અપડેટ જરૂરી હતું, કારણ કે અગાઉ હિમાલયને ઝોન 4 અને 5 માં વિભાજિત કરાયો હતો, જ્યારે સમગ્ર વિસ્તારમાં ભૂકંપનું દબાણ લગભગ સમાન છે. હવે વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે બાહ્ય હિમાલયમાં આવતા મોટા ભૂકંપ દક્ષિણ તરફ આગળ વધીને હિમાલયન ફ્રન્ટલ થ્રસ્ટ સુધી પહોંચી શકે છે. આ નવા ફેરફારથી અગાઉના નકશામાં ઓછો આંકવામાં આવેલો જોખમ હવે વધુ સચોટ રીતે દર્શાવાયો છે. વળી, બે જોન વચ્ચેની સરહદ પર આવતા કોઈપણ શહેરને હવે સ્વયંસંચાલિત રીતે ઉચ્ચ-જોખમવાળા ઝોનમાં ગણવામાં આવશે, જેનાથી આયોજન વધુ સુરક્ષિત બનશે.
આ પણ વાંચો: ગીર સોમનાથના તાલાલા પંથકમાં બે દિવસમાં ત્રણ ભૂકંપના આંચકાથી લોકોમાં ગભરાટ
બ્યુરો ઑફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (BIS) અનુસાર, આ નવો ઝોન મેપ પ્રોબેબ્લિસ્ટિક સીસ્મિક હેઝાર્ડ એસેસમેન્ટ (PSHA) ટેકનિક પર આધારિત છે. આમાં માત્ર જૂના ભૂકંપના રેકોર્ડને બદલે સક્રિય ફૉલ્ટ, સંભવિત મહત્તમ તીવ્રતા, ભૂસ્તરીય રચના અને જમીનની નબળાઈ જેવા વૈજ્ઞાનિક ડેટાનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ કારણે જોખમનું આકલન ઘણું સચોટ બન્યું છે. BIS એ સ્પષ્ટતા કરી છે કે હવે દેશની લગભગ ત્રણ-ચતુર્થાંશ વસ્તી (75%) ભૂકંપ સંભવિત વિસ્તારમાં રહે છે, તેથી તમામ નવા બાંધકામોમાં 2025નો આ નવો કોડ લાગુ કરવો ફરજિયાત છે.
નવા નિયમોમાં સ્ટ્રક્ચરલ અને નોન-સ્ટ્રક્ચરલ બંને પ્રકારની સુરક્ષા પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ વખત એવો નિયમ બનાવવામાં આવ્યો છે કે કોઈપણ ઇમારતના ભારે ભાગો, જે તેના કુલ વજનના 1% થી વધુ હોય, તેમને મજબૂત રીતે બાંધવામાં આવે જેથી ભૂકંપમાં તે તૂટીને નીચે ન પડે અને જાનહાનિ ન થાય. હોસ્પિટલો, શાળાઓ, પુલ અને પાઇપલાઇન જેવી જરૂરી સુવિધાઓને હવે એવી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવશે કે મોટા ભૂકંપ પછી પણ તે કાર્યરત રહે. ભારત હવે વૈશ્વિક ધોરણો મુજબ આપત્તિ-સહનીય (Resilient) માળખાં તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. નવા નકશામાં વસ્તી, ઇમારતોની સંખ્યા અને સામાજિક-આર્થિક નબળાઈઓ સાથે એક “એક્સપોઝર વિન્ડો” પણ શામેલ કરાઈ છે, જેથી જોખમને સંપૂર્ણપણે સમજી શકાય.
