નવી દિલ્હી : શારદીય નવરાત્રીનો આજથી પ્રારંભ થયો છે. નવ દિવસ સુધી ચાલતો આ તહેવાર દેવી માતાના નવ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે. જેમાં દેશ વિદેશમાં દેવી મંદિરોમાં વિશેષ પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. આ મંદિરોમાં ભક્તોની સંખ્યા પણ વધે છે.
વિશ્વભરમાં દેવી સતીને સમર્પિત બાવન શક્તિપીઠો સ્થાપિત છે. આ પ્રાચીન અને ચમત્કારિક શક્તિપીઠોનો મહિમા અપાર છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે દેવી સતીએ પોતાનો જીવ આપ્યો ત્યારે ભગવાન શિવે તેમનો દેહ ઉપાડ્યો અને શોકમાં તાંડવ કરવાનું શરૂ કર્યું.
આ તાંડવથી એક વિનાશ શરૂ થયો હતો. જેને શાંત પાડવા માટે ભગવાન વિષ્ણુએ તેમના સુદર્શન ચક્રથી તેમના શરીરને વિભાજીત કરી દીધા. જ્યાં પણ તેમના શરીરના ભાગો પડ્યા ત્યાં શક્તિપીઠો સ્થાપિત કરવામાં આવી છે.
આ 51 શક્તિપીઠોના નામ અને સ્થાન આ મુજબ છે. જેમાંથી 20 શકિતપીઠ બંગાળમાં અને 11 શકિતપીઠ વિદેશમાં સ્થિત છે.
ઉત્તર પ્રદેશમાં શક્તિપીઠો
1 . મણિકર્ણિકા ઘાટ, વારાણસી, ઉત્તર પ્રદેશ – આ સ્થાને દેવી સતીની મણિકર્ણિકા પડી હતી. અહિયાં દેવી સતીના મણિકર્ણી સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે.
- માતા લલિતા દેવી શક્તિપીઠ, પ્રયાગરાજ – આ સ્થાને અલ્હાબાદમાં દેવી સતીના હાથની એક આંગળી પડી હતી. તેણીને દેવી લલિતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
- રામગીરી, ચિત્રકૂટ ઉત્તર પ્રદેશના આ સ્થાને દેવી સતીનું જમણું અંગ પડ્યું હતું. આ સ્થાન પર તેમની દેવી શિવાની તરીકે પૂજા કરવામાં આવે છે.
4 ઉમા શક્તિપીઠ ઉત્તર પ્રદેશના વૃંદાવનમાં સ્થિત છે. તેને કાત્યાયની શક્તિપીઠ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. દેવી સતીના વાળનો ગુંચ્છ અને ચૂડામણિ અહિયાં પડ્યું હતું.
- દેવી પાટણ મંદિર, બલરામપુર ખાતે દેવી સતીનો ડાબો ખભો પડ્યો હતો. આ શક્તિપીઠમાં દેવી માતેશ્વરીના રૂપમાં પૂજા અર્ચના કરવામાં આવે છે.
ઉત્તર ભારતની શક્તિપીઠો
- નૈના દેવી મંદિર – હિમાચલ પ્રદેશના બિલાસપુરમાં શિવાલિક પર્વત પર દેવી સતીની આંખ પડી હતી. અહીં, દેવીને મહિષાસુરમર્દિની તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
- જ્વાલા જી શક્તિપીઠ – હિમાચલ પ્રદેશના કાંગડામાં દેવીની જીભ પડી, તેથી તેનું નામ સિદ્ધિદા અથવા અંબિકા પડ્યું.
- મહામાયા શક્તિપીઠ – અમરનાથ પાસે કાશ્મીરના પહલગામમાં દેવી સતીની ગરદન પડી હતી. અહીં મહામાયાની પૂજા થાય છે.
મધ્ય પ્રદેશની શક્તિપીઠો
- હરસિદ્ધિ દેવી શક્તિપીઠ –
મધ્યપ્રદેશમાં દેવીને સમર્પિત બે શક્તિપીઠ છે. આમાંથી એક હરસિદ્ધિ દેવી શક્તિપીઠ છે, જ્યાં સતીની કોણી પડી હતી. તે રુદ્ર સાગર તળાવના પશ્ચિમ કિનારે સ્થિત છે.
10 . શોણદેવ નર્મદા શક્તિપીઠ – મધ્યપ્રદેશના અમરકંટકમાં દેવીનો નિતંબ પડ્યો હતો. નર્મદા નદી અહીંથી ઉદ્ભવતી હોવાથી, અહીં દેવીની પૂજા નર્મતાના રૂપમાં કરવામાં આવે છે.
પંજાબ અને હરિયાણાની શક્તિપીઠો
11 . ત્રિપુરા માલિની માતા શક્તિપીઠ – પંજાબના જલંધરમાં કેન્ટોનમેન્ટ સ્ટેશન નજીક દેવીના ડાબા પગનો ભાગ પડ્યો હતો. અહિયાં તેમના આ સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે.
12 . માતા સાવિત્રીની શક્તિપીઠ – દેવીના પગની એડી કુરુક્ષેત્ર, હરિયાણામાં પડી હતી.માતા સાવિત્રીની શક્તિપીઠ અહીં સ્થિત છે.
13 . મા ભદ્રકાળી દેવીકૂપ મંદિર – દેવીનો જમણા પગનો ભાગ કુરુક્ષેત્ર હરિયાણામાં પડ્યો હતો. અહીં મા ભદ્રકાળીના સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે.
મહારાષ્ટ્રના શક્તિપીઠ
- દેવી દુર્ગાના ભ્રામરી સ્વરૂપનું શક્તિપીઠ. મહારાષ્ટ્રના જનસ્થાનમાં દેવી દુર્ગાની દાઢી પડી. ત્યારબાદ અહીં દેવીના ભ્રામરી સ્વરૂપની પૂજા થવા લાગી.
રાજસ્થાનના શક્તિપીઠો
15 . મણિબંધ શક્તિપીઠ – અજમેરના પુષ્કરમાં ગાયત્રી પર્વત પર દેવી સતીના બે હાથ પડ્યા હતા. અહીં દેવી દુર્ગાના ગાયત્રી સ્વરૂપની પૂજા થાય છે.
16 . માતા અંબિકાનું શક્તિપીઠ – રાજસ્થાનના બિરાટમાં દેવી અંબિકાનું મંદિર છે. દેવી સતીના ડાબા પગના અંગૂઠા અહીં પડ્યા હતા.
17 . માતાબારી પર્વત શિખર શક્તિપીઠ – ત્રિપુરાના ઉદયપુરના રાધાકિશોરપુર ગામમાં સ્થિત છે. દેવી દુર્ગાનો જમણો પગ અહીં પડ્યો હતો. અહીં દેવી દુર્ગાને દેવી ત્રિપુરા સુંદરી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
ગુજરાતમાં શક્તિપીઠો
18 . અંબાજી મંદિર શક્તિપીઠ – ગુજરાતમાં દેવી અંબાજીનું મંદિર છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી દુર્ગાનું હૃદય અહીં પડ્યું હતું.
19 . મા ચંદ્રભાગા શક્તિપીઠ, જૂનાગઢ, દેવી સતીનું પેટ અહીં પડ્યું હતું. અહીં, દેવીને ચંદ્રભાગા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
બંગાળમાં શક્તિપીઠો
20 . દેવી કપાલિની મંદિર – બંગાળમાં દેવી માતાને સમર્પિત સૌથી વધુ સંખ્યામાં શક્તિપીઠો છે. દેવી કપાલિની મંદિર પૂર્વ મેદિનીપુર જિલ્લાના તામલુકના વિભાસમાં સ્થિત છે. દેવીની ડાબી એડી અહીં પડી હતી.
- દેવી કુમારી શક્તિપીઠ – દેવી સતીનો જમણો ખભા બંગાળના હુગલીના રત્નાવલીમાં પડ્યો હતો. આ મંદિરમાં દેવીને દેવી કુમારી કહેવામાં આવે છે.
22 . દેવી વિમલા શક્તિપીઠ – દેવી સતીનો મુગટ પશ્ચિમ બંગાળના મુર્શિદાબાદના કિરીટકોન ગામમાં પડ્યો હતો. આ દેવી માતાનું શક્તિપીઠ છે અને દેવીના વિમલા સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે.
23 . ભ્રામરી દેવી શક્તિપીઠ – દેવી માતાનો ડાબો પગ પશ્ચિમ બંગાળના જલપાઈગુડીના બોડા મંડળના સાલબારી ગામમાં પડ્યો હતો. આ સ્થળે દેવીના ભ્રામરી દેવી સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે.
- બહુલા દેવી શક્તિપીઠ – બર્ધમાન જિલ્લાના કેતુગ્રામ વિસ્તારમાં દેવી સતીનો ડાબો હાથ પડ્યો હતો.
- મંગલ ચંદ્રિકા માતા શક્તિપીઠ – દેવી સતીની શક્તિપીઠ ઉજ્જની બર્ધમાન જિલ્લામાં સ્થિત છે. દેવીનું જમણું કાંડું અહીં પડ્યું.
- મા મહિષમર્દિની શક્તિપીઠ – પશ્ચિમ બંગાળના વક્રેશ્વરમાં દેવી સતીની ભ્રમર પડી. આ સ્થાન પર દેવીને મહિષમર્દિની કહેવામાં આવે છે.
- નલ્હાટી શક્તિપીઠ – નલ્હાટી, બીરભૂમમાં દેવીના પગનું હાડકું પડ્યું.
- ફુલ્લરા દેવી શક્તિપીઠ – દેવી સતીના હોઠ પશ્ચિમ બંગાળના અથાહસમાં પડ્યા હતા. દેવીને અહીં ફુલ્લરા દેવી કહેવામાં આવે છે.
- નંદીપુર શક્તિપીઠ – પશ્ચિમ બંગાળમાં દેવી સતીનો હાર પડ્યો હતો. અહીં માતા નંદિનીની પૂજા કરવામાં આવે છે.
30 . યુગધ શક્તિપીઠ – દેવીના જમણા હાથનો અંગૂઠો બર્ધમાન જિલ્લામાં આવેલા ક્ષીરગ્રામમાં પડ્યો હતો. આ સ્થળ દેવીનું શક્તિપીઠ બન્યું, જ્યાં તેમને દેવી જુગદ્યા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
31 . કાલિકા દેવી શક્તિપીઠ – માન્યતાઓ અનુસાર દેવીનો જમણો અંગૂઠો કાલીઘાટમાં પડ્યો હતો. અહીં તે મા કાલિકા તરીકે ઓળખાય છે.
- કાંચી દેવગર્ભ શક્તિપીઠ – દેવીના અસ્થિ પશ્ચિમ બંગાળના કાંચીમાં પડ્યા હતા. અહીં, દેવી દેવગર્ભના રૂપમાં બિરાજમાન છે.
દક્ષિણ ભારતમાં શક્તિપીઠો
33 . ભદ્રકાલી શક્તિપીઠ – દક્ષિણ ભારતમાં સ્થિત શક્તિપીઠોની વાત કરીએ તો દેવીની પીઠ તમિલનાડુમાં પડી હતી. આ સ્થાન પર દેવીનું કન્યાશ્રમ ભદ્રકાલી મંદિર અને કુમારી મંદિર સ્થિત છે. તે શ્રાવણી નામથી ઓળખાય છે.
34 શુચી શક્તિપીઠ – શુચી તીર્થમ શિવ મંદિર તમિલનાડુમાં કન્યાકુમારી નજીક આવેલું છે. અહીં દેવીની શક્તિપીઠ પણ સ્થિત છે. જ્યાં તેનો ઉપરની દાઢ પડી હતી. દેવીને અહીં નારાયણી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
35 . વિમલા દેવી શક્તિપીઠ – ઓડિશાના ઉત્કલમાં દેવીની નાભિ પડી હતી. અહીં તે વિમલા તરીકે ઓળખાય છે.
36 . સર્વશૈલ રામહેન્દ્રી શક્તિપીઠ – આંધ્રપ્રદેશમાં બે શક્તિપીઠો છે. એક સર્વશૈલ રામહેન્દ્રી શક્તિપીઠ છે, જ્યાં દેવીના ગાલ પડ્યા હતા. ભક્તો આ સ્થળે દેવીના રાકિણી અને વિશ્વેશ્વરી સ્વરૂપોની પૂજા કરે છે.
37 . શ્રીશૈલમ શક્તિપીઠ – આંધ્રપ્રદેશનું બીજું શક્તિપીઠ કુર્નૂલ જિલ્લામાં છે. દેવી સતીના જમણા પગની પાયલ શ્રીશૈલમ શક્તિપીઠ પર પડી હતી. અહીં તે દેવી શ્રી સુંદરીના નાકમાં સ્થાપિત છે.
38 . કર્ણાટક શક્તિપીઠ – દેવી સતીના બંને કાન કર્ણાટકમાં પડ્યા હતા. આ સ્થળે દેવીનું જય દુર્ગા સ્વરૂપ પૂજનીય છે.
- કામાખ્યા શક્તિપીઠ – પ્રખ્યાત શક્તિપીઠમાં કામાખ્યાજી છે.જે ગુવાહાટીના નીલાંતલ પર્વત પર સ્થિત છે.દેવીના કામાખ્યા સ્વરૂપની અહીં પૂજા કરવામાં આવે છે.
વિદેશમાં શક્તિપીઠો
- ચટ્ટલ ભવાની શક્તિપીઠ – ચટ્ટલ ભવાની શક્તિપીઠ બાંગ્લાદેશના ચિત્તાગોંગ જિલ્લામાં ચંદ્રનાથ પર્વતો પર સ્થિત છે. સતીનો જમણો હાથ અહીં પડ્યો હતો.
41 . સુગંધા શક્તિપીઠ – બાંગ્લાદેશના શિકારપુરથી 20 કિમી દૂર દેવીનું નાક પડ્યું હતું. આ શક્તિપીઠ પર દેવીને સુગંધા કહેવામાં આવે છે. આ શક્તિપીઠનું બીજું નામ ઉગ્રતારા શક્તિપીઠ છે.
42 . જયંતિ શક્તિપીઠ – બાંગ્લાદેશના સિલ્હટ જિલ્લાના જયંતિયા પરગણામાં દેવીની ડાબું અંગ પડ્યું હતું. અહીં દેવીની સ્થાપના જયંતિ નામથી કરવામાં આવી છે.
43 . શ્રીશૈલમ મહાલક્ષ્મી – બાંગ્લાદેશના સિલ્હટ જિલ્લામાં સતીનું ગળું પડ્યું હતું. આ શક્તિપીઠમાં મહાલક્ષ્મીના સ્વરૂપનું પૂજન કરવામાં આવે છે.
44 . યશોરેશ્વરી શક્તિપીઠ – બાંગ્લાદેશના ખુલના જિલ્લામાં યશોર નામનું એક સ્થળ છે જ્યાં સતીની ડાબી હથેળી પડી હતી.
45 . ઇન્દ્રાક્ષી શક્તિપીઠ – શ્રીલંકાના જાફના નાલ્લુરમાં દેવીની પાયલ પડી હતી. આ શક્તિપીઠને ઇન્દ્રાક્ષી કહેવામાં આવે છે.
46 . ગુહેશ્વરી શક્તિપીઠ – આ શક્તિપીઠ નેપાળમાં પશુપતિનાથ મંદિરથી થોડે દૂર બાગમતી નદીના કિનારે આવેલી છે. દેવી સતીના બંને ઘૂંટણ અહીં પડ્યા હતા. શક્તિના મહામાયા અથવા મહાશિર સ્વરૂપની અહીં પૂજા કરવામાં આવે છે.
47 . આદ્ય શક્તિપીઠ – આદ્ય શક્તિપીઠ નેપાળમાં ગંડક નદી પાસે આવેલી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી સતીનો ડાબો ગાલ અહીં પડ્યો હતો. અહીં દેવી સતીનું ગંડકી ચંડી સ્વરૂપ પૂજાય છે.
48 . દંતકાલી શક્તિપીઠ – નેપાળના વિજયપુર ગામમાં દેવી સતીના દાંત પડ્યા હતા. આ કારણોસર, આ શક્તિપીઠ દંતકાલી શક્તિપીઠ તરીકે ઓળખાય છે.
49 માનસા શક્તિપીઠ – દેવી સતીનો જમણો હાથ તિબેટમાં માનસરોવર નદી પાસે પડ્યો હતો. અહીં તેમને માતા દક્ષાયણી કહેવામાં આવે છે. દેવી એક ખડકના રૂપમાં બિરાજમાન છે.
50 . મિથિલા શક્તિપીઠ – માતા સતીનો ડાબો ખભા ભારત-નેપાળ સરહદ પર પડ્યો હતો. અહીં, દેવીને દેવી ઉમ કહેવામાં આવે છે.
51 . હિંગુલા શક્તિપીઠ – પાકિસ્તાનના બલુચિસ્તાનમાં હિંગુલા શક્તિપીઠ સ્થિત છે. આ શક્તિપીઠ પર દેવીને હિંગલાજ દેવી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ધાર્મિક માન્યતા મુજબ માતા સતીનું માથું અહીં પડ્યું હતું.
