વાત એક માની મમતાની

‘અરે, પણ આ શું ગાંડા કાઢે છે? સાવ રોતલ, બીકણ છો તું તો. એ તો બિચારી વહાલ કરે છે તને, બીજું તો કાંંઈ નથી કરી નાખ્યુંને?’ પિતાજી ગર્જી ઊઠ્યા

આજની ટૂંકી વાર્તા -યોગેશ પંડ્યા

પિતાજી નવી માને પરણીને ઘરમાં લાવ્યા એ તો એને જરાય ગમ્યું નહોતું. નવી માએ લાલ પાનેતર પહેરીને ઓસરીમાંથી ઓરડામાં અને ઓરડામાંથી રસોડામાં હળવે હળવે આંટો મારી લીધો. પછી તો રોજેરોજ નવી નવી સાડી, સાડલા પહેરીને આખા ઘરમાં ઘૂમ્યા કરતી ને પિતાજી એની પાછળ ઘૂમ્યા કરતા.

એ નવી માના ચહેરા સામે જોતો. આમ તો પરાણે જોવાઈ જતું. તો નવી માના કાળા ભમ્મર મોટા મોટા ડોળા બિહામણા લાગતા. એ હાથ ફેલાવીને કહેતી: ‘ભોલુ, આવને અહીં. મારાથી દૂર દૂર કેમ ભાગે છે?’ તો એ દૂર હટી જતો. એક વખત ઘરમાં કોઈ નહોતું. પિતાજીય બહાર ગયેલા ને એ લેસન કરતો હતો ત્યાં જ માએ પાછળથી બિલ્લી પગે આવીને એની આંખો ઉપર હળવેથી હથેળી દબાવી દીધી. એ ચીસ પાડી ઊઠ્યો. બરાબર એ જ વખતે પિતાજી ખડકીમાં પ્રવેશ્યા. અને એ બેબાકળો, પરસેવે રેબઝેબ થતો ભાગ્યો.

‘અરે અરે બેટા ભોલુ…’ નવી મા પાછળ દોડી.

‘ઓય મા-’ તેની ચીસ ફાટી ગઈ.

‘અરે અરે પણ ભોલુ, શું થયું?’ પિતાજી આશ્ર્ચર્યચકિત મૂઢ બની ઘડીકમાં પોતાની નવીસવી પત્નીને જોઈ રહ્યા. અને પછી ડારતા અવાજે પૂછ્યું ‘તેં કાંઈ કર્યું છે આને?’

‘અરે, હું તો એને વહાલ કરતી હતી ને એ ભાગ્યો…’ પત્નીએ સ્મિત કરી માથે સાડી ઓઢી કહ્યું.

‘ના… પિતાજી, એમણે મારી આંખો દાબી હતી.’

‘અરે પણ હું તો બેટા તને વહાલ કરતી હતી ને તું બી ગયો.’

‘મારી મા કોઈ દિ’ મારી આંખો દબાવતી નહોતી. એ તો… એ તો…’ એ રડી પડ્યો: ‘પાસે બેસાડી માથામાં હાથ ફેરવતી. મારા વાંસામાં હળવે હળવે પંપાળતી. મને ગાલે બચ્ચીઓ ભરતી. બથમાં લઈ લેતી અને… હૂં સૂઈ જાઉં ત્યારે મારા વાંસામાં હળવે હળવે ખંજોળી પણ દેતી. તમે મા છો પણ મારી સગી મા તો નહીંને?’ અને પછી પિતાજી કહી વળગી પડ્યો: ‘મને એમણે આંખો દબાવીને પછી-’

‘અરે પણ આ શું ગાંડા કાઢે છે? સાવ રોતલ, બીકણ છો તું તો. એ તો બિચારી વહાલ કરે છે તને, બીજું તો કાંંઈ નથી કરી નાખ્યુંને? પિતાજી ગર્જી ઊઠ્યા.

આ પણ વાંચો : ફ્લૅશ બૅક : બહેનોનું ગીત બહેનો પર પિક્ચરાઈઝ થયું

એ ફફડવા માંડ્યો.

‘ખબરદાર જો હવે પછી ખોટું ખોટું રોયો છે તો! પડોશમાં એની છાપ ખરાબ કરવી છે?’ કહી પિતાજીએ ધક્કો માર્યો. એ અડવડિયું ખાઈ ગયો. એ નીચે પડી જાત પણ એ પહેલાં માએ તેને ઝીલી લીધો. એ પણ સામે સહેજ તાતા અવાજે બોલી ઊઠી: ‘શું કામ એને ખીજાવ છો? કોઈ વાંક છે એનો? એ બિચારો બી ગયો, એમાં એનો શું વાંક? હવે પછી એને વઢતા નહીં ક્યારેય…’ કહી ભોલુના માથે હાથ ફેરવ્યો: ‘બેટા, હવે તો તારી સાચી માની જેમ રોજ સૂતી વખતે તને પંપાળીશ. વાંસામાં ખંજોળી દઈશ. રોજ એક નવી વાર્તા કહીશ…’

ગમે તેમ હોય પણ એ નવી માથી દૂર હટી ન શક્યો. કદાચ બાપની બીક પણ એમાં કારણભૂત હોય!

પણ એ શેરીમાં નીકળતો ને આડોશીપાડોશી તેને જોઈને અરેરાટી કહી બોલી ઊઠતાં: ‘જુઓ તો ખરા, ચાર મહિનામાં તો કેવો મરવા પડ્યો છે ભોલિયો? સવિતાએ એક વાર આને જોઈ લીધો હોત ને ખોળામાં લઈને એક કોર બેસી ગઈ હોત ને તોય ક્રોધ અંદર ને અંદર સમાઈ જાત… એણેય બહુ ઉતાવળું પગલું ભરી લીધું. હવે એને જોવું છે કાંઈ? ચીમનને તો એની ક્યાં કાંઈ પડી જ છે. ઈ તો ઓલી લટપટણીના મોહમાં એવો ઊંડો ઊતરી ગયો છે કે દુનિયાનું કાંઈ ભાન જ નથી રહ્યું.’

એ આવા બધા શબ્દો સાંંભળતો. તેને થતું કે, ‘જેવી માણસો વાત કરે છે એવું તો કાંઈ નથી! જેવું મા સાચવતી એવું જ નવી મા સાચવે છે. જેમ વહાલ કરતી એમ જ વહાલ કરે છે. જેવું ખાવાનું બનાવતી એવું જ બનાવે છે…!
હા, માના સાડલામાં જે સોડમ આવતી હતી એવી મીઠી સોડમ નથી આવતી…’

તેની સાથે ભણતા પ્રતીક, મયંક, રાજ, પ્રીતેશ બધા કહેતા: ‘તું જો તો ખરો, દિવસો જવા દે પછી તારો વારો છે. તને મારી મારીને ભગાડી ન દે તો અમને કહેજેને. નવી મા કાંઈ થોડી આપણી સાચી મા થઈ શકે?’ પ્રીતેશ કહેતો, ‘નવું નવું છેને એટલે સાચવશે થોડા દિવસો. પછી તારા પપ્પા આગળ ખોટી કાનભંભેરણી કરશે ને માર ખવડાવશે.’ રાજે કહેલું.

‘મારાં માસી ગુજરી ગયાં ને મારા માસાએ બીજાં લગન કર્યાં છે. મારાં જૂનાં માસીનાં એક છોકરા ને છોકરી મોન્ટુ ને પિન્કી બિચારાંને બહુ હેરાન કરે છે. હમણાં સાતમ-આઠમ ઉપર આવ્યાં’તાં તો એવાં રડતાં’તાં… કે આપણો તો જીવ બળી જાય. મારી મમ્મીએ તો મારા માસાને ફોન કરીને કહી જ દીધું કે એ લોકો તો અહીં જ ભણશે…’

આ પણ વાંચો : સ્ટાર-યાર-કલાકાર: યાદોં કી બારાત: આજનાં નાટક… ત્યારનાં નાટક

‘હવે તને ભણવાય નહીં દે, ને ક્યાંક મજૂરીએ ચડાવી દેશે…‘ મયંક કહેતો. એ ભયથી ત્રસ્ત થઈ જતો. એવા જ ફફડતા હૈયે સાંજે ઘેર આવતો! એક તો ભૂખ, બીજું દુ:ખ, ત્રીજું માની યાદ… પણ, જેવો એ ખડકીમાં પ્રવેશતો ત્યાં જ મા સામી આવતી અને ‘આવી ગયો બેટા…’ કહી માથે હાથ ફેરવતી. એક-બે પપ્પી કરી લેતી: ‘ચાલ ભૂખ લાગી છેને! મેં આજ તો તારી માટે બટેકાપૌંઆ બનાવ્યા છે. તું કહેતો’તોને તને બહુ ભાવે છે…’ બટેકાપૌંઆનું નામ સાંભળીને તેના મોંમાં પાણી આવી જતું. પોતાની મા પણ એને બટેકાપૌંઆ બહુ બનાવી દેતી. પણ નવી માના હાથના બનાવેલા બટેકાપૌંઆ જેવો સ્વાદ નહોતો આવતો. નવી મા તો બટેકાપૌંઆ બહુ જ ‘ટેસ્ટી’ સ્વાદિષ્ટ બનાવી દેતી. એ તૂટી પડતો. અને નવી મા નેહભર્યાં નેણે તેને જોઈ રહેતી.

ધીરે ધીરે કરતાં એ નવી મા પાસે સૂતાંય શીખી ગયો. મા તેને રોજ એક નવી નવી વાર્તા કહેતી. બહુ મજા આવતી. એક વાર સૂતાં સૂતાં તેણે માના ગળામાં હાથ નાખ્યો. સાડલાનો પાલવ લીધો ને પછી સૂંઘવા લાગ્યો.
‘ભોલુ, આ શું કરે છે તું?’ નવી માએ આશ્ર્ચર્યચકિત થઈને પૂછ્યું.

‘હું તારો સાડલો સૂંઘું છું.’

‘કેમ?’

‘કેમ કે તેમાંથી મારી માના સાડલામાંથી આવતી હતી તેવી સુગંધ આવે છે? પણ મા આજે એવી જ સુગંધ આવે છે’

‘એટલે તો હું તને કહું છું કે હવે હું જ તારી સાચી માને?’

‘હા મા, હવે તો તું જ સાચી મા. મારી સાચી માય મને આટલો બધો નહોતી સાચવતી. એ વહાલ કરતી તો ક્યારેક વડકું પણ કરી લેતી. ક્યારેક ચૂમતી તો ક્યારેક ચીંટીયોય ભરી લેતી. મીઠું મીઠું બોલતી તો ક્યારેક મારી પણ લેતી. પણ તેં અત્યાર લગીમાં ક્યારેય મને એક કડવું વેણેય નથી કીધું. મા… મેં તારા વિશે કેટકેટલું ખોટું ખોટું વિચારી લીધું હતું?’ એની આંખમાં આંસુ આવી ગયાં.-માએ જ સાડલાના પાલવથી તેની આંખો લૂછી… પણ એ દરમિયાન અચાનક જ ટી.બી.નો રોગ પિતાજીના પંડ્યમાં ઘર કરી ગયો હતો. એ જીવી શકે એમ નહોતું. જિંથરી હોસ્પિટલે લઈ જવા પડ્યા. ભોલુ પણ સાથે જ હતો.

એક રાત્રે તે અચાનક જાગી ગયો. મા પિતાજીના પગ દબાવી રહી હતી. પિતાજી દબાતે અવાજે તેને કહી રહ્યાં હતાં: ‘વસુ, કદાચ આ જીવતરનો ભરોસો હવે નથી.’

‘એવું ન બોલો.’

‘હા, વસુ, હવે મને સૂઝી ગયું છે. માંડ માંડ પાંચ વરસનું સુખ તેં ભોગવ્યુ. પણ એમાંય તારો સ્વાર્થ કેટલો? એક સોયના નાકા જેટલોય નહીંને? એક સંતાન તારા પેટનું હોત તો તને સાચવત…’
‘ભોલુ મારા જ પેટનું સંતાન છેને? એ મારો દીકરો નથી?’

‘પંડ્યના ઈ પંડ્યના ને પારકા ઈ પારકા. કાલે સવારે વહુ આવશે તો ભોલિયો તને સાચવશે? મને તો વિશ્ર્વાસ નથી. આંગળીથી નખ વેગળા ઈ વેગળા જ રહે… મેં પાંચ વરસમાં તને બહું કીધું પણ તું ન માની. શું કામ તારા પેટે સંતાન ન થવા દીધું એ મને કહીશ?’

‘આજ તમે પૂછ્યું છે તો કહું કે હું હેતના ભાગલા પાડવા નહોતી માગતી.’

‘એટલે?’ એ ઊભો થઈ ગયો.

‘બસ, ભોલિયા ઉપરના મારા હેતમાં કોઈ વારસ ઊભો થાય ને કાલ સવારે મારાથી વારોતારો થઈ જાય તો-ભોલિયાના હૈયાની આહ લાગી જાય ને મને તો પાતક લાગી જાય…’

‘એટલે… એટલે દુનિયા, સમાજ અને ભોલિયાને ખાતર તારો કોઠો વાંઝિયો રાખ્યો?’

‘એવું ન બોલો. ભોલિયો મારો જ છેને! મારો પંડ્યનો દીકરો છે! મને એની ઉપર વિશ્ર્વાસ છે. એ મને સાચવશે. તમારો વહેમ જૂઠો છે.’ એ મણએકનો નિહાકો મૂકીને સૂઈ ગયો.

માંડ બે મહિના ચાકરી ભોગવીને ચમન લાંબે ગામતરે ચાલ્યો ગયો. ભોલિયો-વસુ એકલાં પડ્યાં. દિવસો વરસો બની ગયા. ભોલિયો, ભોલિયામાંથી ભાવેશ બન્યો. માએ પેટે પાટા બાંધીને પણ ભણાવ્યો. પી.ટી.સી. કરાવ્યું. શિક્ષકની નોકરી મળી અને ચંપકલાલની મીના સાથે સગાઈ પણ કરી નાખી. મીના પૈસાદાર બાપની એકની એક દીકરી. પૂરી સ્વતંત્રતામાં ઊછરેલી સ્વચ્છંદી છોકરી હતી. લગ્ન પછી માંડ બે-ત્રણ મહિના ઠીક ચાલ્યું… ભાવેશ નોકરીએ જતો ને મીના, પોતાના રૂમમાં જઈને સૂઈ જતી. વસુ કામ ઘસડતી… સાંજ સાડાચારે મીના બનીઠનીને બેસતી. જેવો ભાવેશ આવતો કે તેને બહાર ઘસડી જતી…

ભાવેશને બહુ ગમતું નહીં પણ પત્નીને નારાજ કરવા માગતો નહોતો. પણ જૂઠું લાંબો સમય ચાલતું નથી. તેણે એક વખત કહ્યું. ‘માને ઘરકામમાં મદદ કરાવતી હોય તો સારું. મા આ ઉંમરે થાકી જાય છે.’

મીના ગર્જી ઊઠેલી: ‘તે આખો દિવસ હું જ બધું કરું છુંને! તારી માને કાંઈ નથી કરવું પડતું…’ ભાવેશ કશું બોલ્યો નહીં. એકવાર ઓચિંતો ઘરે આવ્યો. તો મીના પડોશમાં બેસવા ચાલી ગયેલી. મા બધુ કામ કરતી હતી. તેણે પાસે બેસીને માને પૂછ્યું: ‘કેમ મા, શા માટે કરે છે તું આ બધો ઢસરડો?’

‘…તો કોણ કરે બેટા?’ માની આંખમાં આંસુ આવી ગયાં. તે બાજુમાં જઈને મીનાને બોલાવી લાવ્યો. ઝઘડ્યો. વાત વાતમાં એક તમાચો ચોડી દીધો. મીના પિયર જતી રહી. વાત વટે ચડી ગઈ. મીનાએ કહ્યું, ‘તમારી માથી જુદા રહેવું હોય તો આવું…’

‘એ નહીં બને…’ ભાવેશે કહી દીધું. પણ મા ન માની. એ જઈ ચંપકલાલને હાથેપગે પડીને તેડી આવી. ભાવેશ ઘરે આવ્યો ત્યારે મીના આવી ગઈ હતી. ‘મા..’ કરતો એ અંદરના રૂમમાં વળ્યો કે મીનાએ બાવડું પકડીને કહ્યું: ‘આપણો રૂમ આ બાજુ છે. મા આપણાથી નોખી થઈ ગઈ છે…’ ભાવેશને એકસામટા હજાર વીંછીઓનું ઝેર ચડી ગયું. ‘ઘર’ના બે ભાગ પડી ચૂક્યા હતા. મા સાંજેકના આવી. એક શીશીમાં તેલ હતું. નાનાં નાનાં પડીકાંમાં ચા, ખાંડ, દાળ, મરચું, મીઠું હતાં. તે માને ખભે માથું ટેકવી રડી પડ્યો.

‘અરે ગાંડા… શા માટે રડે છે? હું ક્યાં તારાથી આઘી ગઈ છું? તારી પડખે જ છું જો…’

‘મને રડવું એનું નથી આવતું પણ રડવું એનું આવે છે કે એક દિ’ તેં મારા પિતાજીને હોસ્પિટલમાં જે હૈયાની વાત કહી હતી તે મેં સાંભળી હતી… મને તેનું રોવું આવે છે. મા, તારા સગા કોઠેથી એક દીકરો પેદા થવા દીધો હોત તો?’

‘એવું ન બોલ ગાંડિયા… તું મારો જ છેને?’ માએ એના હોઠો ઉપર હાથ મૂકી દીધો…! બે-ત્રણ મહિના નીકળી ગયા. એક રાતે માને ખૂબ તાવ ચડ્યો, ખૂબ ટાઢ ચડી. કણસતી કણસતી ધ્રૂજતી તેણે એના ઓરડાની સાંકળ ખખડાવી.

‘કોણ?’ ભાવેશ બોલી ઊઠ્યો.

‘એ તો હું મા…’

‘મા’નું નામ પડતાં જ તે ઊભો થઈ ગયો. બારણું ખોલીને જોયું તો મા ડગુમગુ ઊભી હતી.

‘બેટા, મને તાવ આવ્યો છે. ટાઢ ચડી છે. ચક્કર ચડે છે… મને તાત્કાલિક દવાખાને…’

‘હા… મા ઊભી રહે સુરાકાકાની રિક્ષા કરતો આવું…’ કહી તે બહાર નીકળ્યો. પણ એ પહેલાં મીના બહાર આવીને બરાડી: ‘તાવ તો અઠવાડિયાથી આવે છે. બોલવું ન જોઈએ? અત્યારે કોકની રાત બગાડે છે. અત્યારે કોણ દવાખાને ભોજિયોભાઈ હોય… વખત તો જોતાં હો તો-’

વસુ આગળ ન સાંભળી શકી. એ રગગગી ઊઠી:

‘એ બેટા, રહેવા દે, વહુની વાત સાચી છે. સવારે જાશું…’

‘ના મા…’

‘મારા સમ બેટા… મને બે-ત્રણ ગોદડાં ઓઢાડી દે. હમણાં ટાઢ ઊડી જશે.’

ભાવેશ કમને પાછો વળ્યો. કલાક બેઠો. મા ઊંઘી ગઈ હોય એમ લાગ્યું. વહેલા સાડાચારે સૂતો. પણ સવારે મા ઊઠી જ નહીં. ક્યાંથી ઊઠે? તેણે સદાયને માટે
આંખો મીંચી દીધી હતી. માના નામનું સંબોધન હવે જિંદગીમાંથી બાદબાકી થઈ ગયું હતું. ભાવેશનું હૈયું હીબકાં ભરતું રહ્યું.

બારમું પત્યું. એના ઓરડામાં રહેલી તેના લગન વખતની જૂની પતરાની ટ્રંક ખોલી. તો અંદર પોતાનાં જ લગન વખતે ઓઢેલા પાનેતરનું પોટલું વાળીને મૂક્યું હતું. ભાવેશે ખોલ્યું તો રોકડા રૂપિયા હતા. બચતપત્રો હતાં. સોનાના દાગીના હતા… એક જર્જરિત કાગળમાં ઝાંખાપાંખા અક્ષરોમાં લખ્યું હતું. ‘મારા ભોલિયા માટે…’