કથા કોલાજ: એક જર્મન એક્ટ્રેસે મને શીખવ્યું…

• કાજલ ઓઝા-વૈદ્ય

જિંદગી કેટલી વિચિત્ર હોય છે! કોઈ નવલકથા કે ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટ કરતા સાવ જુદી… છતાં કોઈપણ વાર્તા કરતાં વધુ દિલધડક વળાંકો જિંદગીના પ્રવાસમાં આવતા હોય છે. મારા પિતા, ડેનીએ શર્ત સાથે મારી માને સ્વીકારી-કે એણે નોકરી કરવી પડશે તો જ એ મારા પિતા સાથે રહી શકશે. મારી માએ નોકરી શોધવા માંડી. ડિઆન્નાએ એને પોતાની બાજુની ઓફિસમાં મારી માએ એક બુકકીપરને ત્યાં અકાઉન્ટન્ટની નોકરી સ્વીકારી લીધી. એનો પગાર સારો હતો-કોઈપણ વ્યક્તિને નવાઈ લાગે એટલો!

થોડા જ દિવસોમાં એ બુકકીપર ફ્રેન્ક ડિસ્કિન, અમારા ઘરે આવતો થઈ ગયો. એણે મારી માને ફરનો કોટ, સાચા મોતીની માળા, મોંઘા સનગ્લાસીસ અને બ્રાન્ડેડ કપડાંની ભેટો આપવા માંડી. એક તરફથી ડેની અકળાતો, પરંતુ બીજી તરફ અમે જે પ્રકારની આર્થિક આસાની અનુભવતા હતા એને કારણે એ ચૂપ રહેવા લાગ્યો. જોકે, હું રોજેરોજ ડેનીને વધુને વધુ એકલવાયો અને ચૂપચાપ બનતો જોઈ રહી હતી.

એક દિવસ મારા હાથમાં મારા માતા-પિતાનું મેરેજ સર્ટિફિકેટ આવ્યું. હું 1962માં જન્મી હતી! અને એમના લગ્ન 1963માં થયા હતા… મેં ડેનીને આ વિશે પૂછ્યું… ડેનીએ કોઈ જવાબ આપ્યા વગર મને એક હૂંફાળું આલિંગન આપ્યું. હું ટીનએજમાં હતી. પરિસ્થિતિ સમજી શકવાની મારી ક્ષમતા કદાચ ઓછી જ હશે એટલે ડેનીને સમજવાને બદલે, એનો આભાર માનવાને બદલે મેં ઘરમાં રમખાણ મચાવ્યું. મને કેમ જણાવવામાં નહોતું આવ્યું અને હું કોની દીકરી હતી એ વિશે મેં ખૂબ પ્રશ્નો પૂછ્યા. ડેનીએ અસહાય થઈને મને કહ્યું, ‘તું જીની સાથે વાત કર… મારે માટે તો તું મારી દીકરી જ છે.’ મેં એની આંખોમાં આંસુ જોયાં હતાં, પણ હું એ વખતે એની પીડા સમજવા કરતાં વધારે સત્ય શોધવા માટે ઉશ્કેરાયેલી હતી.

મેં જ્યારે મારી માને પૂછ્યું ત્યારે જવાબ આપવાને બદલે એણે ડ્રીંક બનાવ્યું. મારી મા અને પિતા એક રૂમમાં ભરાઈને ઝઘડવા લાગ્યા. હું એક ખૂણામાં ટૂંટિયું વાળીને પડી રહી! એમની બૂમોના બેકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક સાથે હું આખી રાત રડી હોઈશ… પરંતુ, બેમાંથી કોઈને મારી ચિંતા નહોતી. ડેનીનો ઝઘડો એ હતો કે મારી માએ મને કહ્યું કેમ… અને મારી માનો ઝઘડો એ હતો કે, એક દિવસ તો સત્ય ખબર પડવાની જ હતી તો આજે જાણ્યું એમાં શું થયું!

1980ના ઓક્ટોબર મહિનાની એક સવારે મારી માની ચીસથી અમે જાગ્યા. મારા પિતા ડેની ગઈનસે આત્મહત્યા કરી લીધી હતી. હું 16ની હતી અને મોર્ગન 13નો. મારા પિતાએ મારી મા માટે ખૂબ મોટું દેવું અને લાંબી, સંઘર્ષમય જિંદગીનો વારસો મૂકી અને આ દુનિયા છોડી દીધી હતી. હું 16 વર્ષની હતી ત્યારે મારા સાવકા પિતાએ આપઘાત કર્યો. મારા બાયોલોજિકલ પિતાએ મને ક્યારેય સ્વીકારી નહીં બલ્કે, સત્ય તો એ છે કે હું એમને માટે કદી દીકરી હતી જ નહીં… એમણે મારી માને લગ્નના છ જ મહિનામાં છોડી દીધી, એ પછી એમણે ક્યારેય મારી ખબર પૂછી નથી! મારા સાવકા પિતાએ મને ઉછેરી, પ્રેમ આપ્યો. એમની શરાબ, જુગાર અને સ્ત્રીઓ સાથેના રોમેન્ટિક સંબંધોને કારણે 37 વર્ષની ઉંમરે એમણે આપઘાત કર્યો. હું, મારો ભાઈ અને મારી મા રસ્તા પર આવી ગયા. અમે એમનું દેવું ચૂકવી શકીએ એમ નહોતા એટલે મારી મા મને લઈને હોલિવૂડ આવી ગઈ. હું મારી નાની પાસે રહેવા લાગી, અને મારો ભાઈ મારી માસી પાસે રહેવા ગયો. મારે માટે આ બહુ જ મોટો ટ્રોમા હતો કારણ કે, મારા ભાઈ સિવાય મારું કોઈ મિત્ર જ નહોતું, કદાચ એને માટે પણ એમ જ હતું, એટલે એ પણ ખૂબ એકલો પડી ગયો અને અસુરક્ષિતતા અનુભવવા લાગ્યો.

મારી નાનીને ત્યાંનો મારો સમય મારા માતા-પિતા સાથેના જીવન કરતાં સાવ જુદો અને અત્યંત સુરક્ષિત, શાંત, કાળજી અને વહાલ સાથેનો ઉછેરનો સમય હતો. મારી નાની સરકારી નોકરી કરતાં. એ રિટાયર થયાં ત્યારે એમને સારું એવું પેન્શન મળતું હતું, એટલે એમને ત્યાં કોઈ જ પ્રકારની આર્થિક સમસ્યા નહોતી, પરંતુ એ ડિસિપ્લિન અને કડક વ્યક્તિ હતાં. મારી માને ત્યાં ખાવા-પીવાનો, સૂવાનો-ઊઠવાનો કોઈ સમય જ નહોતો. શરાબ પીને મારા માતા-પિતા ઝઘડતા હોય તો અમે ઊંઘમાંથી જાગીને એમને ઝઘડતા જોઈ રહેતા. નશામાં ધૂત્ત બંને જણાં ક્યારેક સવારે ચાર વાગ્યે-પાંચ વાગ્યે ઊંઘે ત્યારે અમે ઊંઘતા, પછી આખોય પરિવાર 11-12 વાગ્યા સુધી ઊંઘ્યા કરતો… મારી નાનીને ત્યાં એવું નહોતું. મારો ઊંઘી જવાનો સમય રાતના 9 વાગ્યાનો હતો. જોકે, હું 18 વર્ષની હતી તેમ છતાં એ મને બાળકની જેમ ટ્રીટ કરતાં. એમના એક મિત્ર-બોયફ્રેન્ડ દર શુક્રવારે એમને મળવા આવતા. બંને જણાં બે-બે ગ્લાસ વાઈન પીતાં, ભોજન કરતાં, પરંતુ એમણે ક્યારેય મને અંદર જવાની કે એમને એકાંત આપવાનું કહ્યું નહોતું! એથી તદ્દન ઉલ્ટું, મારા માતા-પિતા શરાબના નશામાં ભાન ભૂલી જતા-ક્યારેક ડ્રોઈંગરૂમમાં તો ક્યારેક કિચનમાં પણ એ સેક્સ માણતા હોય એવાં દૃશ્યો અમારે માટે બહુ આંચકાજનક નહોતા રહ્યા!

હું મારી નાનીના ઘરે રહેતી એ તમામ સમય દરમિયાન એ મને મારી મા વિશે પ્રશ્નો પૂછતાં, એની ચિંતા કરતાં અને ક્યારેક મારી મા માટે બહુ જીવ બાળતાં. મારા નાની કહેતાં કે, ‘મારી દીકરી ભણવામાં બહુ હોશિયાર હતી. એ તેજસ્વી અને બુદ્ધિશાળી છોકરી હતી, એણે જો પોતાને મળેલી બુદ્ધિ અને સૌંદર્યનો સાચો ઉપયોગ કર્યો હોત તો એ જીવનમાં ક્યાંક સફળ થઈ શકી હોત.’ હું મારી નાની ત્યાં કંટાળવા લાગી હતી. 16 વર્ષ સુધી બેફામ અને નિયંત્રણ વગરની જિંદગી જીવ્યા પછી હવે મારે માટે આ ડિસિપ્લિન અને નિયંત્રણમાં જીવવું ખૂબ અઘરું થઈ ગયું હતું. હું જ્યારે પણ મોર્ગન સાથે વાત કરતી ત્યારે એ પણ એકલા પડી જવાની અને મારા માસીના ખરાબ વર્તનની ફરિયાદ કરતો… મને લાગ્યું કે હવે મારે જ કોઈ નિર્ણય કરવો પડશે. મારી નાની સાથે 10 મહિના રહ્યા પછી એક દિવસ મેં સામાન પેક કર્યો, મેં કહ્યું, ‘હું જાઉં છું.’ મારા નાની રડવા લાગ્યાં. એમણે કહ્યું, ‘આ ઈતિહાસ જાણે ફરી ભજવાઈ રહ્યો હોય એવી સ્થિતિ છે. તારી મા પણ એક દિવસ આમ જ સામાન પેક કરીને ચાલી ગઈ હતી. હું તને રોકીશ નહીં, પણ એટલું ચોક્કસ કહીશ કે, તું તારી માની જેમ તારું જીવન બરબાદ નહીં કરતી.’ આજે વિચારું છું તો સમજાય છે કે, એક માને એક દીકરી માટે કેટલી ચિંતા થતી હશે! હું પણ એક મા છું… ત્રણ દીકરીઓની મા! આજે મને સમજાય છે કે, મારા નાનીને મારી માના આવા ખાનાબદોશ જીવન અને અસુરક્ષિત જીવનશૈલી વિશે કેવી અનુભૂતિ થતી હશે!

જીનીને-મારી માને મારા અભ્યાસમાં, મારા વિકાસમાં કોઈ રસ નહોતો. થોડોક સમય માટે એ મારા પિતાના આપઘાતના દુ:ખમાં રહી, પરંતુ તરત જ એનો સંબંધ રોન ફેલિસિયા નામના માણસ સાથે થઈ ગયો. મને પહેલીવાર એવું લાગ્યું કે મારી મા ખુશ છે. રોન એનું ધ્યાન રાખતો. બંને એકબીજા સાથે આનંદમાં હતા એવું મને લાગ્યું. રોને મારી ઓળખાણ એક જર્મન એક્ટ્રેસ નસ્ટાસ્જા ક્રિનસ્કી સાથે કરાવી. એ જર્મનીથી હોલિવૂડમાં પોતાનું ભાગ્ય અજમાવવા આવી હતી. એ પોતાની જાતને ખૂબ પ્રેમ કરતી. પોતાનું ધ્યાન રાખતી અને એનો આત્મવિશ્વાસ ગજબનો હતો.

વર્ષો પછી જ્યારે હું વિચારતી ત્યારે મને સમજાયું કે, મારા માતા-પિતા મને પ્રેમ નહોતા કરતા એવું નહોતું, પરંતુ એ લોકો મને એવી જ રીતે પ્રેમ કરતા હતા, જેવી રીતે એ એકમેકને પ્રેમ કરતા… ફરિયાદો સાથે, ગુસ્સા સાથે, અપેક્ષા સાથે અને સૌથી મહત્ત્વનું, પોતાની જાત કરતાં અન્ય સહુને ઓછો પ્રેમ કરવાનું એ બંનેને આવડતું હતું.

આપણ વાંચો:  ઉડાન મુગ્ધાવસ્થાથી મધ્યાવસ્થા સુધી : જો સંપૂર્ણ ન બની શકો તો સુવ્યવસ્થિત બનો…

નસ્ટાસ્જા ક્રિનસ્કીની પાસેથી હું શીખી કે માણસે પોતાની જાતને પ્રેમ કરવો જોઈએ. પોતાના શરીરનું અને સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. બીજા લોકોની ભૂલ માટે જાતને સજા ન કરવી જોઈએ… મારી જિંદગીનો આ બીજો પાઠ હતો, જે નસ્ટાસ્જા ક્રિનસ્કી પાસે હું શીખી.

આ પાઠ મને આખી જિંદગી યાદ રહ્યો.

(ક્રમશ:)