- પ્રજ્ઞા વશી
કવિતા કરવાથી શું થાય? આમ જુઓ તો કશું ન થાય અને આમ જુઓ તો ઘણું બધું થાય. જો કે આ બાબતે આપ કવિશ્રી જયંત પાઠકની કવિતા વાંચી શકો છો. આમ છતાં, આ પ્રશ્ન ઘણો ગહન તો ખરો જ. આનો સાચો જવાબ તમને અનુભવ વગર ક્યાંથી મળે? પછી અમને થયું કેઆપણે જાતે જ અનુભવ લઈએ અને અમે આ કસરત આદરી.
શરૂઆત મેં મારા ઘરથી કરી. મેં કવિતા લખી. એના વિષય રાખ્યા, માતા- પિતા, પતિ વગેરે… માતા ઉપર લખેલી કવિતા લઈને બા પાસે પહોંચી અને બાને કહ્યું, ‘બા, જો મેં તારા ઉપર કવિતા લખી છે અને એમાં મેં તારાં ગુણગાન ગાયાં છે, વખાણ કર્યાં છે. તું કહે તો લાવ સંભળાવું’
ત્યાં બા બોલી: ‘એ કવિતા બવિતાનું રહેવા જ દે. એના કરતાં તું લે, આટલાં આદુ -મરચાં વાટી આપ. હમણાં મહેમાન આવવાનાં છે.’
‘પણ બા, તારા વખાણ કર્યાં છે. એ તો સાંભળ’
‘વખાણને હું ધોઈને પીવાનાં છે? હમણાં મહેમાન આવહે ને તારા બાપા બૂમ પાડહે: જરા વેલકમ ડ્રીંક પીવડાવજો મહેમાનને… ત્યારે તારી કવિતા કંઈ પીવડાવવા કામ નથી આવવાની. વખાણને હું ધોઈને પીવાનાં છે મહેમાન? ચલ, લીંબુ શરબત હો બનાવીને ફ્રીજમાં ઠંડું કરવા મૂકી દે. જોઈ મોટી કવિતા કરવા બેઠી! એના કરતાં રસોડું સંભાળ. કવિતા ની આવડહે તો ચાલહે, પણ રસોઈ કરતાં ની આવડહે, તો કરંડિયો ધોયેલાં મોઢે પાછો આવહે!’
પણ અમે તો કવિતા કરવાથી શું થાય એ અનુભવ લેવા માટે અધીર હતાં. તેથી પૂરા જોશથી કામે લાગી ગયાં. બાને કહ્યું,‘ તું કેટલી અભાગી છે બા! તું તારી પ્રશંસાનું કાવ્ય સાંભળવાની આનાકાની કરે છે. એક દિવસ જોજે, આ કવિતા એવી તો પ્રખ્યાત થશે કે આખો સમાજ કહેશે કે જે માને આવી દીકરી મળી છે, એ બા કેવાં નસીબદાર છે!’
(બા આદુ મરચાં વટાવવાં બેસાડે, એ પહેલાં અમે અમારા પિતાજી પાસે પહોંચી ગયાં.)
‘પિતાજી, અમે તમારા ઉપર એક કવિતા લખી છે. અનુમતિ આપો તો હું એ સંભળાવું. કવિતા સાંભળીને મને આશીર્વાદરૂપે આપનો અભિપ્રાય જરૂર આપજો.’
‘એ બધું તો ઠીક મારા ભાઈ, તું એક કામ કર. આજે મહેમાન આવવાનાં છે અને કામવાળી પણ હજી આવી નથી. તારી બા રસોડામાં જ પૂરી થઈ જહે તો તું જરા આખું ઘર ઉપરથી લઈ નીચે હુધી બરાબર વાળી ઝૂડીને કચરા પોતાં કરીને એકદમ આરસ જેવું ચમકતું કરી નાખ…. જા, જલદી કર. આવનારાં પહેલાં ઘરને જોશે. નહીં કે આવી કવિતા-બવિતા! આવા ઉધામા તો નવરા લોકો કરે. કંઈ કામ હોય નહીં એટલે કવિતા- ફવિતા કરે. આપણે એ ચક્કરમાં પડવાનું નહીં.
એવાં ગતકડાં કરવામાં આપણા ગામનો રવલો ગાંડો થઈ ગયેલો. આખા ગામમાં દોડતો રહેતો ને લોકોનાં ઘરનાં બારણાં ખખડાવીને અંદર જઈને સીધો કવિતા લલકારતો. પછી તો એને ગાંડાની હોસ્પિટલમાં ભરતી કરેલો. આપણે એવું ગાંડપણ નથી કરવાનું. હમજી?’
(કવિ અને કવિતાનું મૂલ્ય ગામડિયાઓ ક્યાંથી જાણે? પણ આપણે તો શહેરી છીએ ને. આપણે લાગેલા રહેશું. એક દિવસ સમજાશે… કવિતાનો મહિમા!)
અમે રસોડાનાં કામથી છટક્યાં, પણ હવે ઝાડુ તો પકડ્યે જ છૂટકો…પણ અમે આશાવાદી પૂરાં. પાછાં કવિ થવાના ઓરતા અને કવિતા કરવાથી શું થાય એ જાણવું તો રહ્યું જ! એટલે અમે ઝાડુ કાઢતાં કાઢતાં કવિતા ગાવા લાગ્યાં. ત્યાં જ એક સ્પાર્ક થયો કે મહેમાન ઉપર લખી નાખ અને તે જેવાં આવે, તેવાં એમને ઇમ્પ્રેસ કરી દે. એક દિવસ ઝાડુ નહીં નીકળશે તો ચમક ઓછી નહીં થઈ જાય, પણ કવિતાનું ટાણું ચૂકી જવાય તો ઘણું ગુમાવવાનું આવે. અમે તો ઝાડુ ખૂણામાં નાખીને કવિતાને આહ્વાન આપ્યું.
‘મહેમાનો મોંઘેરાં પધારો…અમ ભુવન ખુલ્લાં તમારે કાજ, પધારો વહાલાં મહેમાનો…’ અડધા કલાકમાં તો બે પાનાં ભરીને મહેમાનો માટે કવિતા થાળ તૈયાર કરી દીધો. ત્યાં પિતાજી અને માતાજી બંનેની ત્રાડ સંભળાઈ: ‘ક્યાં ગઈ એ કવિતાને રવાડે ચડેલી છોડી?
મોટી નહીં જોઈ એવી! લ્યો, આ ઝાડુ પણ રસ્તામાં નાખીને ક્યાં ગઈ? અરે બાપ રે! ઘરમાં ધૂળના ઢગલા છે. મને તો એમ કે રસોડામાં નથી, તો એ ઘર સાફ કરતી હશે, પણ રાજકુંવરી તો રસોઈ કે સફાઈની જગ્યાએ કવિતા કરવા બેઠી છે!’
ગેલેરીમાં બેસીને લખતાં એવા અમારા હાથમાંથી કાગળો ખેંચીને બા પોતાના હાથમાં લઈને ફાડવાની ચેષ્ટા કરવા ગયાં ત્યાં મહેમાને તેમને અટકાવ્યાં:
‘આ શું કરો છો? બિચારી કવિતા લખતી હતી, એ મેં ચોર પગલે એની પાછળ ઊભા રહીને જોયું. મને તમારી દીકરીની મહેનત ગમી. નિષ્ઠાથી સરસ લખતી હતી. અને તમે આમ…? ’
(મને તો એમ કે હમણાં મારી કવિતા તેઓ વાંચશે અને મારા ઉપર શબ્દોરૂપી પુષ્પવર્ષા કરશે. મને શુભેચ્છાઓ આપશે અને મારા ઘરમાં મારા શેરના ભાવ વધી જશે!)
હું ગદગદ થઈને‘ થેંક્યુ આન્ટી’ એમ કહેવા જ જતી હતી. ત્યાં આન્ટી બોલ્યાં,‘ બેટા, પહેલાં મમ્મી-પપ્પા કહે તે કામકાજ પૂરાં કરવાનાં. મહેમાન આવવાના હોય, ત્યારે ઘરમાં સફાઈ-રસોઈનાં કેટલાં કામો હોય! એ કરવું અગત્યનું કે આવા કવિતાના રવાડે ચડવાનું? આજકાલ તો પસ્તીમાં પણ કવિતાઓ વેચાતી નથી… અને ફરી ફરીને એ કવિતાઓ પાછી આપણા ઘરે જ ખોટા સિક્કાની જેમ પાછી ફરે છે.’
આપણ વાંચો: ફોકસ પ્લસઃ ચપ્પલની પસંદગી મોસમ અનુસાર
‘આન્ટી, તમે એવું કેવી રીતે કહી શકો છો?’ મેં વ્યગ્ર થઈને પ્રશ્ન પૂછી નાખ્યો.
‘બેટા, આ તારી આન્ટી પણ એક જમાનામાં તારી જેમ જ છાનીમાની કવિતા કરતી હતી. અને એ રવાડે ચડીને… જવા દે. ફરી પાછાં એ દુ:ખદ સ્મરણો તાજાં કરવાં નથી.’
‘પણ આન્ટી, કવિતા કરવાથી શું થાય? એ પ્રશ્નનો મને જવાબ જોઈએ છે.’
‘બેટા, કવિતા કરવાથી આમ જુઓ તો કંઈ જ નહીં થાય અને આમ જુઓ તો ઘણું બધું થાય, પણ એ સાપેક્ષ છે બેટા.’
‘પણ આન્ટી, આ સાપેક્ષ એટલે શું?’
‘એટલે..એટલે…. એનો જવાબ ઘણો લાંબો છે ને એ જવાબ આપવા કરતાં કવિતા કરવી સહેલી છે, એ વાત નક્કી છે. જો કે એ પણ સાપેક્ષ છે. બેટા, એક કામ કર. હાલ પૂરતું તું મને વેલકમ ડ્રીંક પીવડાવે તો મને ગમશે. બાકી આ કવિતા કરવાથી શું થાય એ પ્રશ્નનો જવાબ આપવો અઘરો તો ખરો જ!’
