કવર સ્ટોરી : ઇરાન પર ઝીંકાયેલા બોઇંગ બોમ્બ કેટલા વિકરાળ-કેટલા વિનાશક?

-નિલેશ વાઘેલા

શું અમેરિકાએ ઝીંકેલા 3000 પાઉન્ડનું વજન અને વીસ ફૂટનું વિકરાળ કદ ધરાવતા બોઇંગ બોમ્બ ખરેખર ઇરાનના અણુ મહેચ્છા ધ્વસ્ત કરવામાં સફળ રહેશે? જાણોે, જીબીયુ-57 મેસિવ ઓર્ડનન્સ પેનિટ્રેટર બંકર-બસ્ટર બોમ્બની વિગતો!
આખરે અમેરિકાએ બોઇંગ બોમ્બ ઇરાન પર ઝીંકી જ દીધાં! અમેરિકા ઇરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમને જડમૂળમાંથી ઊખેડી નાખવા માટે તેના લશ્કરી અભિયાનને તીવ્ર બનાવી રહ્યું છે, ત્યારે વિશ્ર્વભરનું ધ્યાન યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને તેના શક્તિશાળી જીબીયુ-57 મેસિવ ઓર્ડનન્સ પેનિટ્રેટર એટલે કે ‘બંકર બસ્ટર’ બોમ્બ પર પહેલેથી જ મંડાયેલું હતું. ઇરાનના ફોર્ડો પરમાણુ સુવિધા જેવા ઊંડાણમાં દટાયેલા, ભારે કિલ્લેબંધીવાળાં લક્ષ્યોને નષ્ટ કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવેલા આ 30,000 પાઉન્ડ (અંદાજે 1630 કિલોગ્રામ)નું વજનદાર અને વિધ્વંશક અમેરિકન શસ્ત્રનો ઇરાન સામેની લશ્કરી કવાયતમાં ઉપયોગ તો થયો છે, પરંતુ તેની અસરકારકતા સામે કેટલાક સવાલો ઊભા થયા છે.

અમેરિકાએ 125 ફાઇટર યુદ્ધ વિમાનો મારફત ઇરાનમાં ન્યુક્લિઅર ફેસિલિટી પર બોમ્બ વર્ષા કરી છે. ઉપલબ્ધ આંકડા અલગ અલગ છે, પરંતુ રવિવારે મળેલી માહિતી અનુસાર અમેરિકાએ ઇરાનની ન્યુક્લિઅર સાઇટ્સ પર પ્રિસિશન સ્ટ્રાઇકના ભાગરૂપે કુલ 14 બંકર બસ્ટર બોમ્બથી હુમલો કર્યો હતો અને ત્રીસ ટોમહોક મિસાઇલ પણ વરસાવી હતી.

અમેરિકાનો દાવો છે કે તેનો હુમલો સફળ રહ્યો અને તેણે ઇરાનની અણુ સવલતોનો ભુક્કો બોલાવી દીધો છે. આ તરફ ઇરાનનો દાવો છે કે તેણે પહેલેથી જ એનરીચ યુરેનિયમનો ભંડાર અન્યત્ર સગેવગે કરી દીધો હોવાથી તેને વાસ્તવમાં કોઇ મોટું નુકસાન થયું જ નથી. ઇરાનના ટેકામાં રશિયા અને ચીન પણ આ જ પ્રકારના દાવા કરી રહ્યાં છે.

સત્ય સપાટી પર આવશે ત્યારે જ કોનો દાવો સાચો અને ખોટો એ ખબર પડશે. આ મહાભયાનક અને શક્તિશાળી શસ્ત્રની સંભવિત જમાવટ વિશે અટકળો ફેલાઈ રહી છે ત્યારે, આજના લેખમાં અહીં જીબીયુ-57, તેની ક્ષમતાઓ અને ઇરાનની પરમાણુ મહત્વાકાંક્ષાઓ સામે તેના ઉપયોગના મસમોટા દાવોના પરિણામો અંગેની ચર્ચા છે.

જીબીયુ-57: કિલ્લેબંધી ધરાવતાં લક્ષ્યોને ભેદવા માટેનું એક અત્યંત શક્તિશાળી શસ્ત્ર અમેરિકન વાયુસેના માટે બોઇંગ દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલો જીબીયુ – 57, વીસ ફૂટ લાંબો મહાકાય બોમ્બ છે, જે ખાસ કરીને ધરતીના ઊંડાણમાં દટાયેલા બંકરોને ભેદીને તેમાં પ્રવેશ કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. અધધધ 30,000 પાઉન્ડ વજન ધરાવતું, આ વીપન તેના 5,000 પાઉન્ડ વિસ્ફોટક પેલોડનો વિસ્ફોટ કરતા પહેલા 200 ફૂટ સુધી માટી અથવા કોન્સન્ટ્રેટેડ કોંક્રિટને ચીરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

આ પણ વાંચો…કવર સ્ટોરી: ભારત એક ન્યુક્લિઅર પાવર કેમ ફફડે છે પાક અને ચીન

નિવૃત્ત કર્નલ સ્ટીવ ગેનયાર્ડે તાજેતરમાં એબીસી ન્યૂઝને આપેલી મુલાકાતમાં કહ્યું હતું કે, આ એક વિશેષ કામગીરી માટે ડેવલપ કરવામાં આવેલો ખાસ પ્રકારનો બોમ્બ છે, જેનો ઉપયોગ ઈરાન અને ઉત્તર કોરિયા જેવા દેશો માટે આવશ્યક છે, કારણ કે સામાન્ય પરિસ્થિતિઓમાં તમને આટલા ઊંડાણમાં પ્રવેશીને વિસ્ફોટ કરતી સામગ્રીની કોઇ જરૂર હોતી નથી.

પરંપરાગત બોમ્બથી વિપરીત, જીબીયુ-57 તેના ભૂગર્ભ લક્ષ્ય સુધી પહોંચ્યા પછી જ વિસ્ફોટ કરવા માટે રચાયેલો છે, જેનાથી સપાટી પર નુકસાન ઓછું થાય છે. તે કોઈ મોટો વિસ્ફોટ નથી કરતો પરંતુ ભૂગર્ભમાં પેસીને લક્ષ્યાંકનો સર્વનાશ કરે છે.

આ બોમ્બ જમીનના પેટાળમાં ઘૂસી જશે અને કાટમાળ ઉડાવશે પરંતુ તે ધુમાડાના કોઈ મોટાં વાદળો નહીં સર્જે, એમ જણાવતાં ગેનયાર્ડે નોંધ્યું કે, તેની વિનાશક શક્તિ હોવા છતાં, બોમ્બનો અગાઉ ક્યારેય યુદ્ધમાં ઉપયોગ થયો નહોતો. અલબત્ત તેનું 2009માં વ્હાઇટ સેન્ડ્સ મિસાઇલ રેન્જ ખાતે સફળતાપૂર્વક પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું અને તેની ધરતી ભેદવાની ક્ષમતાઓને વધારવા માટે 2012માં અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યું હતું.

ઉત્તર-પશ્ર્ચિમ ઈરાનમાં પર્વતીય ક્ષેત્રમાં જમીનની 300 ફૂટ નીચે સ્થિત ફોર્ડો જેવા કિલ્લેબંધીવાળાં સ્થળોને નિશાન બનાવવાની જીબીયુ-57 ની અનોખી ક્ષમતા, તેને ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમનો સામનો કરવા અંગેની ચર્ચાઓમાં કેન્દ્રબિંદુ બનાવે છે.

ફોર્ડો, જે વીપન-ગ્રેડ યુરેનિયમ ઉત્પન્ન કરતા અદ્યતન સેન્ટ્રીફ્યુજ ધરાવે છે, તે ઇઝરાયલના શસ્ત્રાગાર માટે લગભગ અભેદ્ય છે, ત્યાં સુધી કે એફ-35 જેટ દ્વારા વહન કરવામાં આવતા બીએલયુ-109 જેવા બોમ્બ પણ નિરર્થક બની રહે છે, જે કોંક્રિટની ફક્ત છથી આઠ ફૂટ જેટલી સપાટી જ ભેદી શકે છે.

આ પણ વાંચો…કવર સ્ટોરી : અમદાવાદ વિમાન દુર્ઘટના: આંચકો,અવાક, આઘાત વે પછી આક્રંદ…

ઇઝરાયલ માટે ફોર્ડો શા માટે મોટો પડકાર હતો?

ક્વોમ નજીક સ્થિત ફોર્ડો સવલત ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમનો આધારસ્તંભ છે, જે 60 ટકા સુધીની શુદ્ધતા ધરાવતા સમૃદ્ધ યુરેનિયમનું ઉત્પાદન કરે છે અને આ યુરેનિયમ પરમાણુ હથિયાર માટે આવશ્યક 90 ટકાની નજીક હોય છે. 2023માં આંતરરાષ્ટ્રીય પરમાણુ ઊર્જા એજન્સી (ઇન્ટરનેશનલ એટોમિક એનર્જી એજેન્સી – આઇએઇએ)એ ફોર્ડો ખાતે 83.70 ટકા સુધી યુરેનિયમ સમૃદ્ધ એવાં કણો કે પોર્ટિકલ્સ શોધી કાઢ્યા, જેનાથી એવી ચિંતાઓ વધી ગઈ કે ઈરાન ઝડપથી વીપન-ગ્રેડ સામગ્રીનું ઉત્પાદન કરી શકે છે. આ ભંડાર માટેના ખડકો અને કોંક્રિટ દ્વારા સુરક્ષિત ઊંડા ભૂગર્ભ સ્થાન, તેને મોટાભાગના પરંપરાગત હુમલા સામે મજબૂત રક્ષણ આપે છે. આર્મ્સ કંટ્રોલ એસોસિએશનના 2023ના અહેવાલ મુજબ, જો વધુ પ્રક્રિયા કરવામાં આવે તો ફોર્ડોના 2,000થી વધુ સેન્ટ્રીફ્યુજ ત્રણથી ચાર પરમાણુ બોમ્બ માટે પૂરતા પ્રમાણમાં સમૃદ્ધ યુરેનિયમ ઉત્પન્ન કરી શકે છે.

બી-2 સ્ટીલ્થ બોમ્બર: એકમાત્ર ડિલિવરી પ્લેટફોર્મ

જીબીયુ-57ના વિશાળ કદ અને અતિભારે વજનનું વહન અને ઉપયોગ ફક્ત અમેરિકન એરફોર્સના બી-2 સ્પિરિટ સ્ટીલ્થ બોમ્બર દ્વારા જ થઇ શકે છે. દરેક બી-2 સ્પિરિટ સ્ટીલ્થ બોમ્બર આમાંથી બે બોમ્બ લઈ શકે છે, જે તેને આવા મિશન માટે એક મહત્ત્વપૂર્ણ એસેટ બનાવે છે.

બી-2 સ્પિરિટ બોમ્બર

ઇઝરાયલ દ્વારા ઇરાનના હવાઈ સંરક્ષણનો નાશ કરવામાં આવ્યો હોવાથી, બી-2 સ્પિરિટ બોમ્બરની સ્ટીલ્થ ક્ષમતાઓ ઓછી મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ જીબીયુ-57ને ચોકસાઈથી લક્ષ્યાંક સુધી પહોંચાડી લક્ષ્ય પાર પાડવાની તેની ક્ષમતા અજોડ રહી છે. ઇઝરાયલ સહિત અન્ય કોઈ દેશના સૈન્ય પાસે બોમ્બ અથવા બી-2 સુધીની પહોંચ નથી, જેના કારણે ઇઝરાયલ અને ઈરાન વચ્ચેની લશ્કરી અથડામણના પરિણામને પ્રભાવિત કરવા માટે અમેરિકા એક અનોખી સ્થિતિમાં છે અને તેનો હાથ સૌથી ઉપર છે.

જમાવટના જોખમો: પરમાણુ અને રાજદ્વારી પરિણામ

ફોર્ડો સામે જીબીયુ-57નો ઉપયોગ નોંધપાત્ર જોખમો ધરાવે છે. આઇએઇએના ડિરેક્ટર જનરલ રાફેલ મારિયાનો ગ્રોસીએ ચેતવણી આપી હતી કે પરમાણુ સુવિધાઓ પરના હુમલાઓ ‘પરમાણુ સલામતી, સુરક્ષા અને સલામતી, તેમજ પ્રાદેશિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષા માટે ગંભીર પરિણામો લાવી શકે છે.’ ફોર્ડો પર હુમલો કરવાથી યુરેનિયમ હેક્સાફ્લોરાઇડ ગેસ મુક્ત થઈ શકે છે, જે સંવર્ધનમાં વપરાતો ઝેરી અને કાટ લાગતો પદાર્થ છે અને તે નજીકની વસ્તી માટે સ્વાસ્થ્ય માટે જોખમ ઊભું કરે છે. ફોર્ડોની ભૂગર્ભ ડિઝાઇન વ્યાપક કિરણોત્સર્ગી અસરની શક્યતાને મર્યાદિત કરે છે, આમ છતાં એક સીમિત પ્રસારણ પણ આઇએઇએની દેખરેખ અને ક્લિનઅપના પ્રયાસોને જટિલ બનાવી શકે છે.

રાજદ્વારી ધોરણે જોઇએ તો જીબીયુ-57 તૈનાત કરવાથી મધ્ય પૂર્વમાં અમેરિકાની મોટી દખલગીરી અને આક્રમણ લેખાશે. યુએસ પ્રેસિડેન્ટ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ઇઝરાયલના હુમલાઓને ટેકો આપ્યો છે અને ઈરાનને પરમાણુ શસ્ત્રો બનાવવા સામે ચેતવણી આપી છે, પરંતુ અમેરિકાની સીધી સંડોવણી અંગે તેઓ કોઈ પ્રતિબદ્ધતા જાહેર કર્યા વિના અમેરિકા તરફથી હુમલો અચાનક કરવામાં આવ્યો છે.

જૂન 2025માં ઉપપ્રમુખ જેડી વાન્સના નિવેદનમાં લશ્કરી કાર્યવાહી માટે તૈયાર રહેવાનો સંકેત આપવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ વિશ્ર્લેષકો ચેતવણી આપે છે કે અમેરિકાનો હુમલો તણાવ વધારી શકે છે, જેનાથી ઈરાનીઓ યુએસ બેઝ અથવા સાઉદી અરેબિયા જેવા સાથી દેશો સામે બદલો લઈ શકે છે.

આ પણ વાંચો…કવર સ્ટોરી: પાકિસ્તાની આતંક વિરુદ્ધ વિસ્મયજનક વિકાસથી જડબાતોડ જવાબ