મગજ મંથનઃ ઝડપની મજા મોતની સજા…

Mumbai Samachar Team 19th November 2025 at 3:57 PM

Brainstorming: Speeding is a death sentence...

વિઠ્ઠલ વઘાસિયા

માનવ જીવન અત્યંત મૂલ્યવાન છે. જીવનની દરેક ક્ષણમાં સલામતીનું મહત્ત્વ વિશેષ છે, પરંતુ આજના ઝડપી જીવનમાં વાહન વ્યવહારની સુવિધા સાથે સાથે સડક દુર્ઘટનાઓ મોટો પ્રશ્ન બની ગઈ છે. ધોરી માર્ગ પર થતા અકસ્માતોની સાથે સાથે શહેરમાં પણ રોજબરોજ જીવલેણ દુર્ઘટનાઓ બની રહી છે. રોજે રોજ ન ધાર્યા હોય એથી વધુ લોકો આપણે ત્યાં માર્ગ અકસ્માતમાં જીવ ગુમાવે છે કે ઘાયલ થાય છે.

આ દુર્ઘટનાઓનું મુખ્ય કારણ માત્ર માર્ગો કે વાહનોની ખામીઓ નથી, પરંતુ માનવીય બેદરકારી, અજાગૃતિ અને ટ્રાફિક નિયમો પ્રત્યેનું ઉદાસીન વલણ પણ છે.

*અકસ્માતોનો ઈતિહાસ:

આપણે ત્યાં વાહન વ્યવહાર તો સ્વાતંત્ર્ય પહેલા જ શરૂ થઈ ગયો હતો. 20મી સદીની શરૂઆતમાં અંગ્રેજ શાસનમાં પ્રથમ મોટરકારો શહેરોમાં જોવા મળી. તે સમયે માર્ગોની સ્થિતિ ખરાબ અને વાહનોની સંખ્યા ખૂબ ઓછી હતી. સ્વાતંત્રતા પછી ઔદ્યોગિકરણ અને શહેરીકરણ સાથે વાહન વ્યવહાર ઝડપથી વધ્યો.

1950ના દાયકામાં ભારત સરકારે માર્ગ વિકાસ માટે ‘ભારતીય માર્ગ પ્રાધિકરણ’ (Indian Roads Congress) અને બાદમાં ‘રાષ્ટ્રીય માર્ગ યોજના’ શરૂ કરી. સાથે સાથે વાહન ઉત્પાદનમાં પણ વૃદ્ધિ થઈ. પરંતુ આ વૃદ્ધિ સાથે માર્ગ સુરક્ષાનું પૂરતું ધ્યાન રાખવામાં આવ્યું નહોતું, પરિણામે 1970- 1980ના દાયકામાં માર્ગ અકસ્માતોની સંખ્યા ચિંતાજનક રીતે વધી.

રાષ્ટ્રીય અપરાધ રેકોર્ડ બ્યુરો (NCRB) મુજબ, 1990 પછી વાહન સંખ્યામાં વિસ્ફોટક વધારો થયો પણ ટ્રાફિક શિસ્ત અને સુરક્ષા બાબતે પૂરતી શિક્ષણ વ્યવસ્થા નહોતી. 2010 પછીના દાયકામાં દર વર્ષે સરેરાશ 1.5 લાખથી વધુ લોકો માર્ગ અકસ્માતોમાં મૃત્યુ પામતા રહ્યા છે. ભારત આજે વિશ્વમાં સૌથી વધુ સડક દુર્ઘટનાઓ ધરાવતા દેશોમાંનો એક છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) ના અહેવાલ મુજબ, સમગ્ર વિશ્વના માર્ગ અકસ્માતોમાંથી લગભગ 10 ટકા દુર્ઘટનાઓ માત્ર ભારતમાં થાય છે, જ્યારે ભારતમાં વિશ્વની વસતિના ફક્ત 1 ટકા જેટલા વાહનો છે.

સડક દુર્ઘટનાઓના મુખ્ય કારણ:

માનવીય બેદરકારી:

ઝડપથી વાહન હંકારવું, ટ્રાફિક નિયમોનું ઉલ્લંઘન, ડ્રાઈવિંગ દરમિયાન મોબાઈલનો ઉપયોગ, નશાની હાલતમાં વાહન ચલાવવું વગેરે.

અપૂર્ણ માર્ગ વ્યવસ્થા: ખાડા અને ઉબડ ખાબડ રસ્તા, પૂરતી લાઈટિંગનો અભાવ, ટ્રાફિક સિગ્નલોની અછત, અયોગ્ય વળાંકો.
વાહનની જાળવણીનો અભાવ: જૂના ટાયર, બ્રેકની ખામી, લાઈટો ન હોવી વગેરે.
અયોગ્ય ડ્રાઈવર તાલીમ: ઘણાં ડ્રાઈવરો યોગ્ય ડ્રાઈવિંગ તાલીમ લીધા વિના વાહન ચલાવે છે. ખોટી રીતે વાહનને ઓવરટેક કરવાં વગેરે.
પદયાત્રી અને ટુ-વ્હીલર સવારીની ઉદાસીનતા: હેલ્મેટ કે સીટ બેલ્ટનો ઉપયોગ ન કરવો, અચાનક રસ્તો ઓળંગવો વગેરે. ઉપરોકત બધાં કારણોને લીધે માનવ જીવનું નુકસાન અને ઘાયલ પરિવારમાં આર્થિક, માનસિક અને સામાજિક આઘાત. એક અંદાજ મુજબ, ભારતમાં માર્ગ દુર્ઘટનાઓના કારણે દર વર્ષે દેશને GDPના લગભગ 3 ટકા જેટલું આર્થિક નુકસાન થાય છે.
સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલ પગલાં:

1) મોટર વ્હિકલ (સંશોધન) અધિનિયમ, 2019 અંતર્ગત દંડ અને લાઈસન્સ નિયમોમાં કડકાઈ. ડ્રાઈવિંગ લાઈસન્સ માટે ડિજિટલ સિસ્ટમ.

2) રાષ્ટ્રીય માર્ગ સુરક્ષા નીતિ (National Road Safety Policy):

શિક્ષણ, એન્જિનિયરિંગ, અમલ અને તાત્કાલિક સારવારના ચાર સ્તંભ પર આધારિત યોજના.

3) સકારાત્મક કાયદો: અકસ્માતગ્રસ્ત વ્યક્તિને મદદ કરનારને પોલીસ અથવા કાયદેસર મુશ્કેલીથી મુક્તિ આપે છે.

4) હાઈવે પેટ્રોલિંગ અને ઈમરજન્સી રિસ્પોન્સ સિસ્ટમ (ERSS):

108 અથવા 112 જેવા નંબર દ્વારા ઝડપી મદદ.

જાગૃતિ અને કાળજી માટે જરૂરી પગલાં:
વ્યક્તિગત સ્તરે જાગૃતિ:

હેલ્મેટ અને સીટ બેલ્ટનો નિયમિત ઉપયોગ.
ડ્રાઈવિંગ દરમિયાન ફોનનો ઉપયોગ ટાળવો.
નશાની હાલતમાં ક્યારેય વાહન ન ચલાવવું.

ઝડપ મર્યાદાનું પાલન કરવું. વાહન અડચણરૂપ ન થાય એ રીતે વાહનનું વ્યવસ્થિત પાર્કિંગ કરવું.

શૈક્ષણિક સ્તરે પ્રચાર: શાળાઓ અને કોલેજોમાં ટ્રાફિક જાગૃતિ કાર્યક્રમો. માર્ગ સુરક્ષા સપ્તાહનું આયોજન. બાળકોને નાની વયથી ટ્રાફિક નિયમોની સમજ અપાવવી.

સામાજિક અને સરકારી સ્તરે પ્રયાસ: મીડિયા મારફતે માર્ગ સુરક્ષા અભિયાન. અકસ્માત સંભવિત સ્થળોની ઓળખ અને સુધારણા. હાઈવે પર રિફ્લેક્ટિવ બોર્ડ અને યોગ્ય લાઈટિંગ. નિયમ ભંગ કરનારાઓ પર કડક કાર્યવાહી.

અકસ્માતો ઘટાડવા શું શું થઈ શકે?

ટેક્નોલોજી અને માર્ગ સુરક્ષા:

નવા યુગની ટેક્નોલોજી માર્ગ સુરક્ષામાં મદદરૂપ બની રહી છે.