ગીતા મહિમા: સત્યમેવ જયતે

-સારંગપ્રીત
ગત અંકમાં સત્ત્વશુદ્ધિને સમજાવીને હવે ભગવાન કૃષ્ણ સત્યને પણ દૈવી ગુણોમાં પ્રમુખ સ્થાન આપે છે, તે સમજીએ.

સત્ય એક સંસ્કૃત શબ્દ છે. જેનો ગુજરાતી અનુવાદ સાચું થાય છે. તે માનવજીવનનો એક અગત્યનો સદ્ગુણ છે, જે વ્યક્તિના વિચારો, વાણી અને કાર્યમાં પ્રમાણિકતા દર્શાવે છે. જે મનુષ્ય સાચા અને પ્રામાણિક હોય તે સત્યવાદી મનુષ્ય કહેવાય. અને જે મનુષ્ય સત્યવાદી હોય છે તે વાણી, વિચાર અને વર્તનમાં એકતા રાખે છે.

સત્ય એટલે જીવનનો સૌથી મોટો ધર્મ. જે વ્યક્તિ સત્યને ધ્યેય બનાવે છે, તેનું જીવન સફળ અને સુખી બને છે. સત્યની મહત્તા બહુ આયામી છે. શાસ્ત્રો કહે છે કે સત્ય વ્યક્તિને આત્મવિશ્વાસ આપે છે. સત્ય વ્યક્તિને સમાજમાં આદર અને માન આપે છે. સત્ય એ માનવજીવનનું મૌલિક તત્ત્વ છે, જે દરેક વ્યક્તિના આચાર-વિચારો અને જીવનશૈલીને પ્રભાવિત કરે છે. સત્ય જીવન જીવવાની વાસ્તવિક અને પ્રાકૃતિક પદ્ધતિ છે. સત્યનું પરિણામ એ છે કે સત્યના પાલન દ્વારા વ્યક્તિ પોતાની અંદર શાંતિ અને સંતોષ અનુભવવા માંડે છે.

સત્યને સમજવું એ સાચા અર્થમાં જીવનના મર્મને સમજવા જેવી વાત છે. મહાત્મા ગાંધી, જેમને સત્યાગ્રહના માર્ગદર્શક તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જીવનભર સત્યના પ્રયોગો કરતા રહ્યા. તેમનું માનવું હતું કે સત્ય એ પરમેશ્વર છે અને તે દરેકના જીવનમાં અતિ મહત્ત્વનું છે. એટલે જ તો મહર્ષિ વેદવ્યાસે કહ્યું છે,”સત્યમ હિ પરમો ધર્મ:”સત્ય એ પરમ ધર્મ છે. વેદવ્યાસના મતે ધર્મનું આદર્શ છે સત્ય. સત્યથી વિમુખ થતા ધર્મનું કોઈ અસ્તિત્વ રહી શકતું નથી. સત્ય પરમ ધર્મનો આધાર છે. જો ધર્મથી સત્ય અલગ થઈ જાય તો તે પાપ બની જાય છે. મહાભારતમા ઘણાં પાત્રો દ્વારા સત્યના માળખાનું દર્શન કરાવવામાં આવ્યું છે, તેમાં પણ યુધિષ્ઠિર સત્યની જ અભિવ્યક્તિ છે. યુધિષ્ઠિર રાજાએ દરેક પરિસ્થિતિમા સત્યનો માર્ગ અપનાવ્યો, ભલે તે તેમને મુશ્કેલીમા નાખતું હોય. આ બાજુ દુર્યોધન અને શકુનીએ અસત્યનો માર્ગ અપનાવ્યો. પણ અંતે સત્યનો જ વિજય થયો.

આ પણ વાંચો…..ગીતા મહિમા: ……જેના ઉપર આપણો કાબૂ છે!

સત્યનો દાર્શનિક અર્થ છે- તે જે હંમેશાં કાયમ રહે છે અને ક્યારેય બદલાતું નથી. સત્યનો આ દાર્શનિક અર્થ તેના મૂળ સ્વરૂપમાં અભિવ્યક્ત થાય છે- “વાસ્તવિકતા અથવા એવાં તથ્ય જે અનુસંધાનમાં, અનુભૂતિમાં અથવા વિચારમાં અભિપ્રેત હોય.” આ અર્થમાં સત્ય એ માત્ર વિશ્વમાં જોવા મળતી તથ્યકારી વસ્તુઓનો ઉલ્લેેખ નથી કરતો, પરંતુ તે વિષયના મૂળ તત્વોની છાનબિન કરવાના દાર્શનિક અભિગમ સાથે સંકળાયેલ છે. વેદાંતમાં “સત્યમ, શિવમ, સુંદરમ” સ્વરૂપે સત્યની વ્યાખ્યા થાય છે, જ્યાં તે દિવ્ય અને શાશ્વત છે.

જોકે લોકમાં તો પ્રમાણિકતા અને સચ્ચાઈ સાથે જ સત્યની મૂલવણી થાય છે. પરંતુ આધુનિક સમયમાં સત્યનો અભાવ એક મોટી ચિંતાનો વિષય છે. લોકો ઘણા વખતથી લોભ, મોહ અને શોર્ટકટ તરફ વળતા રહ્યા છે, જેના પરિણામે અસત્ય વધુ વ્યાપક થયું છે. પરંતુ સત્યને જીવનમાં સ્થાન આપવા માટે નિયમિત પ્રયત્નો જરૂરી છે. દરેક વ્યક્તિએ પોતાના જીવનમાં સત્યને આદર્શ તરીકે અપનાવવા અને તેનો પાલન કરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.

સત્ય માટે પ્રેરણા મેળવવી હોય, તો આપણે મહાન વ્યકિતઓના જીવનમાંથી શીખી શકીએ છીએ. ચાણક્ય, ભગવાન રામ, મહાત્મા બુદ્ધ અને મહાત્મા ગાંધી જેવા આદર્શ વ્યક્તિત્વોનું જીવન સત્ય માટેની તેમની અડગ પ્રતિબદ્ધતાનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.

મહંત સ્વામી મહારાજ સમજાવે છે કે જ્યાં સુધી વ્યક્તિગત જીવનમાં સત્યનું આચરણ છે, ત્યાં સુધી સમાજ પણ નૈતિક અને આદર્શમય બની શકે છે. સત્યના અભાવમાં પેદા થતી અસત્યતા અને ભ્રમ હંમેશાં સમાજને નુકસાન પહોંચાડે છે. સત્યનો અભાવ ભ્રષ્ટાચાર, અન્યાય અને નિરાદર જેવી નકારાત્મક પ્રવૃત્તિઓનું કારણ બને છે. તેથી, જો આપણે સત્ય પર ચાલીએ, તો સમાજ વધુ સુખમય અને સંવેદનશીલ બને છે.

એટલે જ તો સ્વામીશ્રીએ સ્વહસ્તેલિખિત ગ્રંથ, “સત્સંગદિક્ષા”માં ભક્તોને આજ્ઞા આપી કે, સત્ય, હિત અને પ્રિય વાણી બોલવી. કોઇ મનુષ્ય પર ક્યારેય મિથ્યા અપવાદનું આરોપણ ન કરવું.

આમ, સત્ય એ જીવનનું શ્રેષ્ઠ મૌલિક તત્ત્વ છે. તે વ્યક્તિગત જીવનમાં શાંતિ લાવે છે, તો સમાજમાં ન્યાય અને શિસ્તનું સ્થાપન કરે છે. જો આપણે સત્યના માર્ગે ચાલવાનું નક્કી કરીએ, તો જીવનમાં મળતી પરેશાનીઓનો સામનો સરળતાથી કરી શકીએ છીએ અને પોતાના તેમજ સામાજિક જીવનમાં સુખ અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ. સત્યમેવ જયતે એ માત્ર ઉક્તિ નથી; તે જીવન જીવવાનો અને સુધારવાનો મંત્ર છે.

આ પણ વાંચો…..ગીતા મહિમા : શેનો ભય છે?સર્વ પ્રકારનાં ભયમાં સૌથી મોટો ભય એ ‘મૃત્યુભય.’