મોંઘવારીનો માર કે પછી છૂટા હાથે ખર્ચઃ ભારતીય પરિવારોની બચતમાં આટલો ઘટાડો

દેશની આર્થિક સ્થિતિ વિશે ઘણી સકારાત્મક વાતો થઈ રહી છે. વિશ્વમાં ઘણી જગ્યાએ આર્થિક ભીંસ છે ત્યારે ભારતમાં સ્થિતિ સારી છે, તેમ કહેવાય છે. લોકોની આવક વધી રહી છે. માથાદીઠ આવક પણ વધી રહી છે. આ વાત આનંદની ખરી, પણ દુઃખની વાત એ છે લોકો કમાઈ છે તેટલું ખર્ચી નાખે છે, બચત થતી નથી કે કરતા નથી. આ વાત અમે નહીં રિઝર્વ્ડ બેંક ઑફ ઈન્ડિયા (આરબીઆઈ)ના અહેવાલ કહી રહ્યા છે કે બચતમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.

સ્થિતિ એ છે કે ભારતની ઘરેલું બચત 50 વર્ષમાં સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચી ગઈ છે. રિઝર્વ બેન્ક ઓન હાઉસહોલ્ડ એસેટ્સ એન્ડ લાયબિલિટીઝ (આરબીઆઈ ડેટા ઓન હાઉસહોલ્ડ એસેટ્સ એન્ડ લાયબિલિટીઝ)ના તાજેતરના અહેવાલ મુજબ આ જાણવા મળ્યું છે.

રિવર્સ બેંક અનુસાર, વર્ષ 2022-23 દરમિયાન ચોખ્ખી ઘરગથ્થુ બચત ઘટીને 5.1 ટકા થઈ ગઈ છે. જીડીપીના સંદર્ભમાં જોવામાં આવે તો આ વર્ષે ભારતની ચોખ્ખી બચત ઘટીને રૂ. 13.77 લાખ કરોડ થઈ છે. છેલ્લા 50 વર્ષમાં આ સૌથી નીચું સ્તર છે. આના માત્ર એક વર્ષ પહેલા તે 7.2 ટકા હતો. જેના કારણે લોકોની આવકમાં મોટો ઘટાડો થયો હોવાની કહેવામાં આવી રહ્યું છે.

રિઝર્વ બેંકના રિપોર્ટમાંથી પણ ચિંતાજનક સંકેત મળી રહ્યા છે. આ રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે લોકોની નાણાકીય જવાબદારીઓ (લાયબિલિટીસ) ઝડપથી વધી છે. વર્ષ 2022-23માં તે ઝડપથી વધીને જીડીપીના 5.8 ટકા સુધી પહોંચશે. જ્યારે એક વર્ષ પહેલા તે માત્ર 3.8 ટકા હતો. આનો અર્થ એ થયો કે લોકોએ વપરાશના હેતુ માટે વધુ લોન લેવાનું શરૂ કર્યું છે. પછી ભલે તેઓ ઘરની વસ્તુઓ ખરીદતા હોય અથવા જમીન, મકાન, દુકાન વગેરે ખરીદતા હોય. નોંધનીય છે કે આઝાદી પછી આ બીજી વખત છે જ્યારે લોકોની નાણાકીય જવાબદારીઓ આટલી ઝડપથી વધી છે. અગાઉ વર્ષ 2006-07માં આ દર 6.7 ટકા હતો.

આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, જો સંપૂર્ણ રીતે જોવામાં આવે તો, વર્ષ 2020-21ની તુલનામાં 2022-23 દરમિયાન ચોખ્ખી ઘરગથ્થુ સંપત્તિ (નેટ અસેટ) માં મોટો ઘટાડો થયો છે. વર્ષ 2020-21 દરમિયાન ચોખ્ખી સ્થાનિક સંપત્તિ રૂ. 22.8 લાખ કરોડ હતી, જે વર્ષ 2021-22માં ઝડપથી ઘટીને રૂ. 16.96 લાખ કરોડ થઈ હતી. વર્ષ 2022-23માં તે વધુ ઘટીને 13.76 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ ગયું. તેનાથી વિપરિત, જો આપણે નાણાકીય જવાબદારીઓ વિશે વાત કરીએ તો, ઘરેલું દેવું અથવા દેવું માત્ર વધી રહ્યું છે. વર્ષ 2021-22માં તે જીડીપીના 36.9 ટકા હતો, જે વર્ષ 2022-23માં વધીને 37.6 ટકા થયો છે.
આનું કારણ ઘટતી કે સ્થિર આવક, વધતી મોંઘવારી અને ખર્ચ હોવાનું નિષ્ણાતો કહે છે. આ સાથે લોકો કમાણી કરી વાપરી નાખે છે, આથી બચત થતી નથી.