ઔર યે મૌસમ હંસીં… : વરસાદી રોમાન્સ: હે તેરા ઇન્તઝાર… હે તેરી હી ઉમ્મીદ!

-દેવલ શાસ્ત્રી

ભારતીય સિનેમા અને સાહિત્યમાં વર્ષોથી પ્રકૃતિનું મહત્ત્વ રહ્યું છે. પ્રકૃતિદર્શન માટે યશ ચોપરા દેશ-વિદેશના લોકેશન પસંદ કરતા હતા. આ પ્રકૃતિના સૌંદર્યમાં રોમાન્સનો તડકો લગાવવાનો હોય ત્યારે વરસાદ યાદ આવે.

આપણે ત્યાં વરસાદને પ્રેમનો પર્યાય બનાવી દીધો છે. સિનેમાએ વરસાદને એટલો બધો રોમેન્ટિક બનાવ્યો છે કે પ્રેમની વાત આવે અને વરસાદ લાવવો જ પડે. એ ય સાચું છે કે વરસાદનાં કેટલાંક ગીતો તો જોવાથી ય મનમાં ટાઢક અનુભવાય. અમિતાભ બચ્ચન અને મૌસમી ચેર્ટજીનું મુંબઈના લોકેશન પર ફિલ્માવેલું ‘રિમઝીમ ગીરે સાવન’ ગીતને જોઈએ એટલે દિલ ખુશમ ખુશ …

આ ‘રિમઝિમ રિમઝિમ’ ગીત હોય કે ‘મોહરા’નું ‘ટીપ ટીપ બરસા પાની’ કે પછી અમિતાભ સ્મિતા પાટિલનું ‘નમકહલાલ’ નું ‘આજ રપટ જાયે…’ જેવાં ગીતોએ વરસાદને શૃંગારિક રૂપ આપ્યું. યશ ચોપરાની ફિલ્મોમાં તો વરસાદ જાણે પ્રેમની ભાષા જ બની ગયો. ‘ચાંદની’માં શ્રીદેવીનો ડાન્સ હોય કે પછી ‘દિલવાલે દુલ્હનિયા…’ માં કાજોલ- શાહરૂખની વરસાદી મુલાકાતો આજીવન યાદોમાં જોડાયેલી રહેશે.

આપણ વાંચો: ભજનનો પ્રસાદ :વિવિધ સાહિત્ય કૃતિઓના સર્જક નિષ્કુળાનંદ પ્રેમભક્તિભાવનાં પદોમાં ભારે સંયમ સાથે શૃંગાર…

ફિલ્મોએ આપણને એટલું તો ચોક્કસ શીખવ્યું કે વરસાદ એ ફક્ત ઋતુ નથી, એક એવી ક્ષણ છે જે પ્રેમને વધુ ગાઢ બનાવે છે. ફિલ્મોમાં વરસાદ ખાલી પ્રેમ કે રોમાન્સ માટે નથી, પણ મર્ડરથી લઈને ફાઇટ સીનમાં ય વરસાદનો ભરચક ઉપયોગ થયો છે. વરસાદ જાતે એક કથાનો હિસ્સો બની જાય છે.

દર ત્રીજી વ્યક્તિ પાસે એક વાત સાંભળવા મળતી હોય છે કે આ વર્ષે અસહ્ય ગરમી હતી અને વરસાદની સિઝન પૂરી થયા પછી પણ એ વ્યક્તિ કહેશે કે હજી પણ અસહ્ય ઉકળાટ છે. આપણી સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે ઋતુઓને માણવા કરતાં આપણી પાસે સગવડોના નામે ફરિયાદ વધુ હોય છે.

ગરમીની ઋતુ લગભગ ખતમ થવા આવી છે અને વરસાદનો માહોલ આજકાલમાં જામશે. આમ તો એક રાઉન્ડ આવી ગયો, પણ ઓરિજિનલ વરસાદ હવે પધારશે. જો ગરમી ના પડતી હોત તો વરસાદ માણવાની મજા કેવી રીતે માણી શકતા હોત એ પણ સવાલ છે.

આપણ વાંચો: કેન્વાસ: દેશના મુખ્ય સાંસ્કૃતિક, સાહિત્યિક પ્રવાહથી અલિપ્ત રહી જવા છતાં…

જેમને વરસાદ માણવો ગમે એવો એક ખાસ વર્ગ છે. વરસાદની મજા લેવા લોનાવાલા સુધી જાય. વરસાદનો અવાજ, ધરતીની સુગંધ તથા વરસાદ સાથે પ્રકૃતિનું પરિવર્તન માણવાનો શોખ ધરાવતા વર્ગને મનોવિજ્ઞાનમાં ‘પ્લુવિઓફાઇલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ‘પ્લુવિઓફાઇલ’ લોકોને વરસાદ સંબંધિત બધી બાબત ગમતી હોય છે.

વરસાદી લોકગીતો, ફિલ્મી ગીતો હોય કે વરસાદ સાથે જોડાયેલું સાહિત્ય એમનો ગમતો વિષય હોય છે. આપણા સાહિત્યમાં વરસાદના પ્રખર પ્રશંસક કાલીદાસ ‘પ્લુવિઓફાઇલ’ પ્રકારના કહેવા જોઈએ.

આપણી ઓરિજીનલ વાત કે ‘પ્લુવિઓફાઇલ’વાળાને વરસાદ શા માટે ગમે છે? આમ જુઓ તો સિનેમા અને સંગીતની ખાસ આખી દુનિયા આ પ્રકારના લોકોની છે. વરસાદમાં પલળવું એટલે પ્રકૃતિમાં ઓગળી જવું. વરસાદનો અવાજ કાનમાં વાગતો નથી, પણ કાન સાથે આત્મસાત થઇ જાય છે. વરસાદમાં પલળવું કદાચ ના ગમતું હોય પણ બારીમાંથી વરસાદ જોયા કરવો ય જરૂર ગમે.

આપણ વાંચો: ભારતની વીરાંગનાઓ : સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કારથી પુરસ્કૃત પ્રથમ મહિલા અમૃતા પ્રીતમ

આમ તો આકાશમાંથી ધરતી પર વરસાદના ટીપાને પહોંચતા આશરે બેથી સાત મિનિટ થતી હોય છે. ઘણા સંશોધન તો એ વાત પર થયાં છે કે વરસાદથી બચવા દોડીને જવું જોઈએ કે ચાલીને જવું જોઈએ ?. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે વરસાદનો વેગ, પવનની દિશા, તમારું વજન મીન્સ સાઇઝ સહિત અનેક પરિબળ પર આધાર રાખીને ગણતરી કરવી જોઈએ : બોલો શું કરવું છે? એક કેલ્યુલેટર સાથે રાખીને વરસાદમાં જવું છે કે પછી હાથમાં હાથ નાખીને રખડવા જવું છે એ આજથી નક્કી કરી દેજો આપણે તો વરસાદમાં ભીંજાવાની મજા લેવી છે કેમ કે સામાન્ય સંજોગોમાં આંખ અને જીભ જેવી ઇન્દ્રિયો વધારે સક્રિય હોય છે, પણ વરસાદમાં શરીરની તમામ ઇન્દ્રિય સક્રિય થાય છે.

વરસાદના ટીપાં ચામડીને સ્પર્શ કરે છે ત્યારે એની સંવેદના અલગ હોય છે. બારીમાંથી હાથ બહાર કાઢીને જે વરસાદનો સ્પર્શ કરવો અથવા પહેલા વરસાદમાં ટેરેસ પર જતા હોય એમને સ્પર્શની સંવેદના ખબર પડતી હોય છે. ભીંજાવાની ક્ષણો તમને વર્તમાનમાં રાખે છે. આ ક્ષણો દરમિયાન તમે બુદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કરી શકો છો!

એક અભ્યાસ મુજબ લાઇફ બહુ બોરિંગ લાગતી હોય તો સાઇકોલોજીવાળાઓ માને છે કે થોડો સમય પેલા વર્ષાપ્રેમી- ‘પ્લુવિઓફાઇલ’ વાળાઓ સાથે ગાળો અને એમને વરસાદની મજાઓ વિશે પૂછો. વરસાદી કવિતાઓ અને ફિલ્મી ગીતો સાંભળવાથી સ્ટ્રેસ દૂર થાય છે. વરસાદ વચ્ચે ચા અને ભજિયાં, ક્યાંક લારી પર સ્ટવના અવાજ વચ્ચે ઉકળતી ચા અને પસ્તી પર તળેલા મરચાં સાથે મેથીના ગોટાનો લુફ્ત માણવાનો મોકો છોડતા નહિ.

કાલીદાસ એમની પ્રિય ઋતુ વર્ષા પર ધોધમાર પ્રેમની કલ્પના કરતાં કહે છે કે ધોધમાર વહેતી નદીઓ કિનારા પરનાં વૃક્ષોને ઉખાડીને સમુદ્રમાં સમાવવા તલપાપડ છે એ જ રીતે પ્રેમિકાઓ પણ જાતને ઉલેચીને પ્રેમીને મળવા ઉતાવળી થાય છે.

પ્રેમ પામવા મોર ઢેલ સમક્ષ નૃત્ય કરે છે. પ્રકૃતિ ખાસ સૌંદર્ય ધારણ કરે છે. સરોવર છલકાય છે અને ઠંડો સુગંધીદાર પવન આવે છે. સ્ત્રીઓ કેવડાના વૃક્ષની માળા પહેરે છે, ફાઇનલી આ વર્ણનો પછી કાલીદાસનો નાયક એની નાયિકાને પૂછે છે : ‘શું આ જ પ્રેમની ઋતુ છે ને? ’

જાપાની સાહિત્યમાં વરસાદ ઘણીવાર પ્રેમની ક્ષણિકતા અને સૌંદર્યનું પ્રતીક છે. કવિ માત્સુઓ બાશોના હાઈકુમાં વરસાદને નાજુક લાગણી સાથે જોડ્યો છે.

વરસાદ એ ફક્ત પાણીના ટીપાં નથી. એ તો દિલની ધડકન સૂર છે. વરસાદમાં ભીંજાવું એટલે જાણે પ્રેમની નવી શરૂઆત કરવી. બે હૈયાં એક છત્રી નીચે નજીક આવે, હાથમાં હાથ હોય અને મસ્ત મજાની વાતો કરે.

એ પ્રેમની પળોમાં સમય પણ રોકાઈ જાય છે. વરસાદના ઝાપટાં વચ્ચે દુનિયા જાણે થંભી જાય છે. વરસાદની સિઝન પ્રેમી પંખીડાઓ માટે એક ઉત્સવ છે, જેમાં દરેક ટીપું એક નવી પ્રેમકથા લખે છે. સિનેમાએ આ ક્ષણોને રંગોથી શણગારી છે અને સાહિત્યએ શબ્દોના મોતીઓથી ઝીલી લીધી છે. આ બંનેએ મળીને વરસાદને પ્રેમનું સૌથી અદભુત માધ્યમ બનાવ્યું છે, તો થઇ જાવ તૈયાર પલાળવા નહીં પણ ભીંજાવા!

ધ એન્ડ:

સારું છે કે આપણે દક્ષિણ પેરુના ઍટકામા રણમાં પેદા ના થયા, બાકી એક એક વરસાદનું ટીપું જોવા પણ તલસતા હોત. આ રણમાં વર્ષનો એક ઇંચનો દશમો ભાગ પણ વરસતો નથી. એન્ટાર્કટિકાના અમુક વિસ્તારમાં આજે સુધી વર્ષારાણીની ખાસ કૃપા થઇ નથી.