વિવાદ: દત્તક સંતાનોની ઘરવાપસી કેમ?

• રશ્મિ શુકલા

એડજસ્ટમેન્ટની સમસ્યાઓ, કૌટુંબિક અથવા નાણાકીય તકરાર અને આરોગ્યની ચિંતાઓને કારણે ૨૦૨૦ થી ૧૨ બાળકોને તમિલનાડુમાં એજન્સીઓમાં પરત કરવામાં આવ્યાં છે. ત્રણને ફરીથી દત્તક લેવામાં આવ્યાં હતાં, એકને પાલક સંભાળમાં મોકલવામાં આવ્યો હતો અને બાકીનાં બાળકો સરકારી ઘરોમાં રહે છે.

જલદી જ તેમને નર્સિંગ હોમમાંથી ખબર પડી કે તેમના સરોગેટે એક સ્વસ્થ બાળકને જન્મ આપ્યો છે, દત્તક લેનારાં માતાપિતાએ તેમના ૮- અને ૧૦ વર્ષના ભાઈ-બહેનોને પરત કરવાના નિર્ણયની જાણ કરી, જેને તેણે થોડા મહિના પહેલા દત્તક લીધાં હતાં. બાળકો હવે દત્તક ગૃહમાં પાછાં ફર્યાં છે, તેમને પાલક સંભાળ અથવા સરકારી ગૃહમાં પ્લેસમેન્ટ માટે સલાહ આપવામાં આવશે, જ્યાં તેઓ અનાથ તરીકે ઉછરી શકે.

Also read: શરદ જોશી સ્પીકિંગ : કૉમ્પ્રોમાઇઝની કળા: લગ્નથી લડાઈઓ સુધી….

૨૦૨૦ થી તમિલનાડુમાં લગભગ ૧૨ માતાપિતાએ ૧૦ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને વિવિધ કારણોસર પરત કર્યાં છે – જેમને તેઓએ વિવિધ સરકારી પ્રમાણિત એજન્સીઓ દ્વારા કાયદેસર રીતે દત્તક લીધાં હતાં. ચાર માતા-પિતાએ બાળકોને પરત કરવા માટે “એડજસ્ટમેન્ટ મુદ્દાઓ શેઅર કર્યા હતા.

જ્યારે એક માતાપિતાને લાગ્યું કે બાળક વાતચીત દરમિયાન પૂરતો આંખનો સંપર્ક કરી શકતો નથી, જ્યારે બીજાને લાગ્યું કે બાળકને ગુસ્સાની સમસ્યા છે. કેટલાંક માતા-પિતાએ કુટુંબમાં વૈવાહિક અથવા નાણાકીય સમસ્યાઓ હતી, અને અન્યોએ બાળકના નબળા સ્વાસ્થ્યને કારણ ગણાવ્યું હતું. એક કિસ્સામાં તે માતાપિતાનું મૃત્યુ થયું હતું. અધિકારીઓએ પુષ્ટિ કરી કે તેમાંથી ત્રણને ફરીથી દત્તક લેવામાં આવ્યાં છે, એક પાલક સંભાળમાં છે અને બાકીના હજુ પણ સરકારી ઘરોમાં છે.

સમાજ કલ્યાણ વિભાગે ૨૦૨૦માં ત્રણ વખત ૨૦૨૧માં ચાર અને ૨૦૨૩માં પાંચ વખત દત્તક લેવાની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવાનો રેકોર્ડ બનાવ્યો છે. જો કે હવે ફરીથી આવું ન થાય તે માટે પ્રોટોકોલ લાગુ કરવામાં આવી રહ્યા છે. સમાજ કલ્યાણ સચિવ જયશ્રી મુરલીધરન કહે છે કે અમે માતા-પિતાને ઓછામાં ઓછા બે વાર સલાહ આપીએ છીએ કે અમે તેમને બાળકને જાળવી રાખવામાં મદદ કરી શકીએ કે કેમ.

કેટલાક કિસ્સાઓમાં અમે જાણીએ છીએ કે માતા-પિતા પાસે કોઈ વિકલ્પ નથી અને પછી દત્તક જાહેર કરવામાં આવે છે. અમાન્યઅધિકૃત એજન્સી ડિસ્ટ્રિક્ટ ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન યુનિટ દ્વારા ડિસ્ટ્રિક્ટ મેજિસ્ટ્રેટને જુદાઇ માટે અરજી કરે છે. એકવાર પ્રક્રિયા પૂર્ણ થઈ જાય પછી બાળક દત્તક લેવા માટે ‘કાયદેસર રીતે મુક્ત’ લોકોની સૂચિમાં પાછું આવે છે. મુરલીધરન કહે છે કે લાંબા વેઇટિંગ લિસ્ટને જોતાં મોટાભાગનાં બાળકોને વહેલી તકે બીજી તક મળે છે. સામાન્ય રીતે મોટાભાગના દત્તક લેવા સફળ થાય છે. જો કે કેટલાક કિસ્સાઓમાં જુદાઇ વિવિધ કારણોસર અનિવાર્ય બની ગયું છે.

મનોચિકિત્સક કહે છે કે દત્તક લેવા માટે બાળકોને સોંપનારા માતાપિતાને દોષી ઠેરવી શકાય નહીં, કારણ કે તેઓ વિવિધ કારણોસર ‘અનુકૂલન પડકારો’ માં વધારો જોઈ રહ્યા છે. પ્રથમ કારણ દત્તક લીધેલાં બાળકો તણાવપૂર્ણ બાળપણનો સામનો કરે છે, ઘણાં માતા-પિતા ભાઈ-બહેનો, પડોશીઓ અને શાળાઓની ફરિયાદોને પગલે ‘વર્તણૂકીય સમસ્યાઓ’ માટે કાઉન્સેલિંગ લે છે. બાળક તેમજ માતા-પિતા માટે તે મુશ્કેલ છે.

થોડાં વર્ષો પહેલા સુધી મોટાભાગના દત્તક પરિવારમાંથી જ લેવાતા હતા. જે યુગલોને બાળકો ન હોય તેઓ તેમના ભત્રીજા અથવા ભત્રીજી અથવા તેઓ જાણતા હોય તેવા પરિવારોમાંથી દત્તક લઈ શકે છે. દત્તક લીધેલા બાળકનું સંયુક્ત કુટુંબ વ્યવસ્થામાં દેખરેખ રાખવામાં આવે છે.

બાળ મનોચિકિત્સક ડૉકટરનું કહેવું છે કે આજના મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં જૈવિક માતાપિતા વિશેની માહિતીથી અજાણ છે. માતાઓએ સુખદ ગર્ભાવસ્થાનો સમયગાળો ન લીધો હોય. તેઓએ તેમના આહાર અને તબીબી સંભાળની અવગણના કરી હશે, જેના પરિણામે જન્મ પછી માતા અને બાળક વચ્ચે થોડું બંધન રહે છે. જ્યારે તેઓ નવા ઘરે આવે છે ત્યારે આ બધું બાળક માટે તણાવપૂર્ણ બની શકે છે. પોતાને સમાયોજિત કરવાની પ્રક્રિયા આ તણાવને વધુ વધારી શકે છે, આવા કિસ્સાઓમાં, બાળકો અસહકાર અને બળવાખોર વર્તન (વિક્ષેપકારક વિકાર) ની પેટર્ન દર્શાવે છે, અથવા તેઓ હંમેશાં ગુસ્સે, ચીડિયા, દલીલબાજી અથવા બળવાખોર (ઉદ્ધત) હોય છે.

Also read: અરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ : એડિનબરામાં ફેસ્ટિવલ ટાઇમે ટૂરિસ્ટ ઓવરફલો…

બળવાખોર અથવા અન્ય લોકો માટે અવગણના વ્યક્ત કરી શકે છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં બાળકોમાં ન્યુરોડેવલપમેન્ટલ ડિસઓર્ડર હોવાનું નિદાન થઈ શકે છે. તેઓ શિક્ષણમાં ઓછો રસ બતાવે છે,

કિશોરાવસ્થામાં જ તમાકુ અને આલ્કોહોલના ઉપયોગ જેવી ટેવો અપનાવે છે. કેટલાક પોતાને નુકસાન પહોંચાડવાનું જોખમ પણ ધરાવે છે અને જિનેટિક્સ પણ ભૂમિકા ભજવે છે. મનોચિકિત્સક ડૉ થારા કહે છે કે અભ્યાસ દર્શાવે છે કે દત્તક લીધેલાં બાળકોમાં હતાશા, ચિંતા અને અન્ય માનસિક સ્વાસ્થ્ય વિકૃતિઓનું થોડું પરંતુ જોખમ હોય છે.