વિશેષ : આશ્ચર્ય – રોમાંચ ને ચિંતાનું કારણ બને છે હ્યુમનોઇડ રોબો

લોકમિત્ર ગૌતમ

હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ એવા રોબો છે જે દેખાવ અને વર્તનમાં માણસો જેવા જ દેખાય છે. તેઓ લોકો સાથે વાતચીત કરી શકે છે.

સામાન્ય લોકોની જેમ તેઓ માત્ર ચાલી જ નથી શકતા, ઊછળ-કૂદ પણ કરી શકે છે. તેઓ થોડી મજાક પણ કરે છે અને હા, ફ્લર્ટિંગ કરવાનું પણ શરૂ કરી દીધું છે. ના, આ મજાક નથી. આ બિલકુલ સાચું છે.

જો હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ આજે આખી દુનિયામાં ચર્ચાનો વિષય બની ગયા છે તો તેની પાછળ એક કરતાં વધુ કારણો છે.

૧૯૭૦ના દાયકામાં પ્રથમ માનવીય રોબોટ, વાબોટ-૧, જાપાનની વાસેડા યુનિવર્સિટીના સંશોધકો દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ પહેલો હ્યુમનોઇડ રોબોટ હતો જે મનુષ્યની જેમ વસ્તુઓને પકડી શકતો હતો. સામાન્ય વાતચીત કરી શકતો અને માણસની જેમ બીજી વ્યક્તિ તરફ તાકીને જોઈ શકતો હતો.

જોકે તે આજના જેવો સંવેદનશીલ અને વાસ્તવિક માનવી જેવો દેખાતો ન હતો, છતાં તેના ગુણો આખી દુનિયાને ચોંકાવી દેવા માટે પૂરતા હતા. જ્યારે તેને બાકીના વિશ્ર્વમાં આટલો જબરદસ્ત પ્રતિસાદ મળ્યો, ત્યારે જાપાની આ યુનિવર્સિટીએ તેને વધુ સારી રીતે વિકસાવવા માટે અથાક પ્રયાસ કર્યા.

કહેવાની જરૂર નથી કે આજે આ કોશિશ રંગ લાવી, સાથે વિશ્ર્વમાં હલચલ પણ મચાવી દીધી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે એક સદી પછી જે રોબોટિક ક્રાંતિ થવાની હતી તે હવે દરવાજા ખટખટાવવા લાગી છે.

આ પહેલાં માનવીય રોબોટથી સમગ્ર વિશ્વને પ્રેરણા મળી. આ જ કારણ છે કે જાપાનની હોન્ડા કંપનીએ પોતાનો પહેલો હ્યુમનોઇડ રોબોટ ‘અસિમો’ બનાવ્યો, જે આ ક્ષેત્રમાં નવી છલાંગ લગાવવાનો સંકેત હતો. આજે વિશ્ર્વના ખૂણે ખૂણે અલગ-અલગ નામો ધરાવતા સેંકડો હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ છે, જેમાં ભારતના ‘મિત્રા’ હ્યુમનનોઇડ રોબોટનો સમાવેશ થાય છે. તેને બેંગ્લોર સ્થિત ઈન્વેન્ટો રોબોટિક્સ દ્વારા વર્ષ ૨૦૧૭માં બનાવવામાં આવ્યો હતો.

પ્રથમ વખત, આ માનવીય રોબોટ ૨૦૧૭ (૨૮મી થી ૩૦મી નવેમ્બર)માં હૈદરાબાદમાં આયોજિત ગ્લોબલ એન્ટરપ્રેન્યોરશિપ સમિટમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યો હતો, જેનું ઉદ્ઘાટન વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની પુત્રી ઇવાન્કા ટ્રમ્પ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

આજે આ હ્યુમનોઇડ રોબોટ મિત્રાનો ઉપયોગ બૅન્કોના કસ્ટમર કેર, હેલ્થ કેર, એજ્યુકેશન વગેરે જેવાં ઘણાં ક્ષેત્રોમાં થઈ રહ્યો છે. જોકે, ૨૦૨૪માં જ્યારે આ લેખ લખાઈ રહ્યો છે ત્યારે વિશ્ર્વમાં કેટલા હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ હશે એ ચોક્કસ આંકડો કહેવો લગભગ અશક્ય છે.

આજે જાપાન, અમેરિકા અને યુરોપના ડઝનબંધ દેશોમાં, વિવિધ કંપનીઓનાં રિસેપ્શનમાં, કસ્ટમર કેર સેન્ટરમાં, હોટેલ ઉદ્યોગમાં, હૉસ્પિટલોમાં દર્દીઓની સંભાળમાં, શાળાઓ અને કૉલેજોમાં વિદ્યાર્થીઓને શીખવવા અને ઇન્ટરેક્ટિવમાં શીખવવા માટે અને સૌથી વધુ જાપાનમાં વૃદ્ધોની સંભાળ રાખવા, તેમને સમયસર ખવડાવવા, દવાઓ આપવા, તેમનું મનોરંજન કરવા ઉપરાંત, આ લાખો હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ ઘરની સફાઈ, ઘરની સંભાળ અને માતાપિતાની ગેરહાજરીમાં બાળકોના સાથી તરીકે કામ પણ કરી રહ્યા છે.

વિશ્ર્વનો પ્રથમ માનવીય રોબોટ જે જાપાનની વાસેડા યુનિવર્સિટીના સંશોધકો દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો, તે વસ્તુઓને પકડી પણ શકતો હતો, થોડી વાતો કરી શકતો હતો, પરંતુ આજના અદ્યતન રોબોટ્સ ઘરના નોકરની જેમ ઘરનું કામ તો કરે જ છે, પરંતુ બાળકો સાથે ફૂટબોલ રમતી વખતે કૂદકા પણ મારી શકે છે. એટલું જ નહીં, તેઓ ખૂબ જ જટિલ વસ્તુઓ વિશે પણ વાત કરી શકે છે, તેઓ લગભગ આઠથી ૧૦ વર્ષની વયનાં બાળકના દરેક પ્રશ્ર્નના જવાબ સરળતાથી આપી શકે છે.

સંશોધકોનો અંદાજ છે કે વર્ષ ૨૦૩૦ સુધીમાં વિશ્ર્વમાં આવા રોબોટ્સની સંખ્યા ૫૦ લાખથી વધુ હશે, જે દરેક પ્રકારનાં જોખમી કામ કરતા હશે. જેમ જેમ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સમાં પ્રગતિ થશે, તેમ તેમ તેઓ તેના કામમાં પારંગત બનશે એટલું જ નહીં, પરંતુ તેની સંવેદનશીલતા પણ વધશે.

સંશોધકોના મતે, ભવિષ્યમાં હ્યુમનોઇડ રોબોટ દ્વારા જે કાર્યો સૌથી વધુ કરતા જોવા મળશે તેમાં બાંધકામ ઉદ્યોગ અને ખાણો જેવાં મુશ્કેલ ઔદ્યોગિક કાર્યોનો સમાવેશ થાય છે,

જ્યાં માનવો માટે ઘણું જોખમ હોય છે, ધરતીકંપ, જ્વાળામુખી, પૂર, આગ જેવી આપત્તિ વ્યવસ્થાપન, ઉપરાંત તોફાન જેવી આપત્તિઓમાં અગ્રણી ભૂમિકા ભજવતા જોવા મળશે. તબીબી ક્ષેત્રમાં, હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ સર્જરી કરતા, દર્દીઓ સાથે વાતચીત કરતા અને તેમનું નિદાન કરતા જોવા મળશે. સામાજિક અને સંપર્કની દૃષ્ટિએ પણ, આ રોબોટ્સ એકલતા સાથે સંઘર્ષ કરી રહેલા લોકો માટે, મિત્ર અને સાથીદારની ભૂમિકા ભજવશે. વિશ્ર્વના અન્ય દેશોની જેમ ભારતમાં પણ હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સનું ભવિષ્ય ખૂબ જ ઉજ્જવળ છે, કારણ કે ભારતમાં ઘણા સ્ટાર્ટઅપ્સ અને સંસ્થાઓ આ ક્ષેત્રમાં સંશોધન કરી રહી છે અને અલગ અલગ જરૂરિયાતો અનુસાર રોબોટ્સ બનાવી રહી છે.

ભારતમાં પ્રારંભિક તબક્કામાં જે રીતે હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સની સૌથી વધુ માંગ છે, તેમાં ભણાવનારા શિક્ષકો રોબોટ્સ છે. કારણ કે હાલમાં દેશમાં લગભગ ૩૦ લાખ શિક્ષકોની મૂળભૂત અછત છે. તે પણ જ્યારે આપણે અમેરિકા અને યુરોપના સ્તરે શિક્ષકોની જરૂરિયાતનો અંદાજ નથી લગાવતા અને તેને ભારતના સ્તરે ગોઠવવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ.

યુરોપ, અમેરિકા અને જાપાન જેવા દેશોમાં વિદ્યાર્થી દીઠ એક શિક્ષકનો સ્કેલ લાગુ કરવામાં આવે છે,
જોતે સ્કેલ ભારતમાં લાગુ કરવામાં આવે તો, આજની તારીખે તાત્કાલિક આપણને ૫૦ લાખથી વધુ શિક્ષકોની જરૂરિયાત છે, જેની અછત પૂરી કરવા માટે સંશોધકોના અંદાજ મુજબ, આવનારાં વર્ષોમાં માત્ર હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સની જ જરૂર પડશે.

ભારતમાં આવનારા બે-ત્રણ દાયકાઓ સુધી ઘણા મહત્ત્વના સ્માર્ટ સિટી પ્રૉજેક્ટ્સ કામ કરશે, જેમાં હ્યુમનોઇડ રોબોટ મોટા પાયે કામ કરતા જોવા મળશે અને આવો જ માહોલ દેશના સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રે પણ જોવા મળશે, જ્યાં આગામી વર્ષોમાં, મોટી સંખ્યામાં રોબોટ ડૉક્ટરો સાથે મળીને દર્દીઓ પર સર્જરી કરતા જોવા મળશે.

ચિંતાનાં કારણ

જ્યાં એક તરફ હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ તેમના અદ્ભુત વિકાસ દ્વારા માનવીઓ માટે કુતૂહલનો વિષય બની ગયા છે, તો બીજી તરફ તેમનો સંવેદનશીલ ટેક્નૉલૉજિકલ વિકાસ પણ વિશ્ર્વ માટે ખૂબ જ ચિંતાનો વિષય બન્યો છે.

પ્રથમ અને સામાન્ય ચિંતા આના કારણે કરોડો લોકોની નોકરી ગુમાવવાની છે. જો હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ મોટા પાયે માણસોનું સ્થાન લે તો મનુષ્ય શું કરશે?

ખાસ કરીને ભારત જેવા મોટી વસ્તી ધરાવતા દેશમાં હ્યુમનોઇડ રોબોટ જબરદસ્ત તણાવ પેદા કરી શકે છે, પરંતુ એ પણ નિશ્ર્ચિત છે કે આવનારાં વર્ષોમાં તેમને રોકી શકાશે નહીં. તેમના કામના ગુણોને કારણે વ્યક્તિ ગમે તેટલી પ્રતિબદ્ધતા બતાવે, તે ગુણો પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. તેથી, શાળાઓમાં મોટી સંખ્યામાં હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ શિક્ષક બનશે તે નિશ્ર્ચિત છે.
તેઓ હૉસ્પિટલોમાં પણ મોટી સંખ્યામાં જોવા મળશે અને હા, આ માનવીય રોબોટ ભવિષ્યમાં આપણી સેનાની સાથે દુશ્મનો સાથે પણ લડશે. આ બધાં એવાં કાર્યો છે જે આજ સુધી માત્ર મનુષ્ય જ કરે છે.

તેથી, હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ દ્વારા કરવામાં આવેલાં આ કાર્યો માનવોને સુવિધા તો આપશે, પરંતુ ચિંતિત પણ કરશે.

શું ભવિષ્યમાં રોબોટ મનુષ્યો સાથે ફ્લર્ટ ને સેક્સ પણ કરશે?
રોબોટિક વૈજ્ઞાનિકો ચિંતિત છે કે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સમાં ઝડપી પ્રગતિને કારણે, માનવીય રોબોટ્સ ભવિષ્યમાં માનવીઓ સાથે ફ્લર્ટિંગ અને સેક્સ જેવી પ્રવૃત્તિઓ કરતાં જોવા મળશે.

ફ્લર્ટ તો તેમણે પહેલેથી જ કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે.
હાલમાં, અમેરિકા અને જાપાનમાં આવા ઘણા સામાજિક અને સેક્સ રોબોટ્સ છે, જે મર્યાદિત સ્તરે ઘનિષ્ઠ સંચાર સાથે ફ્લર્ટ કરે છે અને તેમનો ઘણી રીતે જાતીય પ્રવૃત્તિઓમાં ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે, પરંતુ રોબોટિક વિજ્ઞાનીઓ માટે સૌથી મોટી ચિંતા એ છે કે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ એટલો વિકસિત ન થઈ શકે કે ભવિષ્યમાં રોબોટ્સ પ્રેગ્નન્સી જેવાં અશક્ય કાર્યો કરતાં જોવા મળે.

આ પણ વાંચો…મમતા આંધળી બને ત્યારે….વૃદ્ધ માતા-પિતાની મુશ્કેલીઓનું આ પણ છે કારણ

જોકે, હજુ સુધી વૈજ્ઞાનિકો અને સંશોધકો એ વાત સાથે સહમત નથી કે આવનારા દિવસોમાં હ્યુમનોઇડ રોબોટ માનવ શરીરની ચોક્કસ જૈવિક પ્રક્રિયાઓને પૂર્ણ કરી શકશે. કારણ કે આ પ્રક્રિયાઓ ખૂબ જટિલ છે. હા, કૃત્રિમ ગર્ભાશય અને બાયોનિક અવયવોના વિકાસમાં માનવીય રોબોટ ચોક્કસપણે મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે, જે માનવ પ્રજનન તકનીકમાં સુધારો કરશે. આ માત્ર બુદ્ધિમત્તા કે વૈજ્ઞાનિક વિકાસની બાબત નથી, તે એક સામાજિક મુદ્દો પણ છે. તેથી, નજીકના ભવિષ્યમાં, હ્યુમનોઇડ રોબોટ્સ ગર્ભાવસ્થાને વહન કરતાં જોવા મળશે નહીં, પરંતુ તેઓ પથારીમાં માણસોના ઘનિષ્ઠ ભાગીદાર બનવામાં કોઈ કસર છોડશે નહીં.