ભારતીયોની આંખોમાં વધી રહ્યા છે ચશ્માં …!!

કવર સ્ટોરી – શૈલેન્દ્ર સિંહ

નાના બાળકોની કોઈપણ સ્કૂલમાં જશો તો તમને જોઈને નવાઈ લાગશે કે આજે લગભગ દરેક ત્રીજા બાળકે ચશ્માં પહેર્યા છે. જ્યારે આજથી ૨૫-૩૦ વર્ષ પહેલા ૫૦ વિદ્યાર્થીઓના ક્લાસમાં માત્ર બે-ત્રણ વિદ્યાર્થીઓ જ ચશ્મા પહેરેલા દેખાતા. આ માત્ર નાના બાળકોની જ વાત નથી. કૉલેજ કે ઑફિસમાં પણ જોશો તો તમને દર બીજો યુવાન ચશ્માં પહેરેલો જોવા મળશે. આમાંથી, અમુક લોકોએ તો માત્ર શોખ માટે એટલે કે નંબર વિનાના ચશ્માં પહેર્યા હશે અને અન્યથા ૯૫ ટકાથી વધુ લોકોએ દ્રષ્ટિની સમસ્યાને કારણે ચશ્મા પહેર્યા હશે. આખરે, આ કેવી પ્રગતિ છે કે છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં આપણે ભારતીયોની આંખોમાં ચશ્માની સંખ્યામાં વધારો જોઈ રહ્યા છે? ફેક્ટ્સ-સંબંધિત પ્રખ્યાત વેબસાઇટ સ્ટેટિસ્ટા અનુસાર, વર્ષ ૨૦૨૦માં કરવામાં આવેલા એક વ્યાપક સર્વેક્ષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે ભારતમાં લગભગ ૪૫ ટકા લોકો ચશ્માં પહેરે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો ૨૦૨૦માં ૫૫ કરોડથી વધુ લોકો ચશ્માં પહેરતા હતા. ચશ્માં પહેરનારાઓમાં સ્કુલમાં જતા નાના બાળકો, કૉલેજના વિદ્યાર્થીઓ અને યુવાનો મોટી સંખ્યામાં હતા.

સવાલ એ છે કે છેલ્લા દોઢથી બે દાયકામાં આંખમાં ચશ્માં કેમ વધી ગયા છે? તેનું કારણ એ છે કે છેલ્લા કેટલાક દાયકાથી આપણી લાઇફસ્ટાઇલ ઈતિહાસના અન્ય કોઈપણ સમયગાળાની સરખામણીમાં સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગઈ છે. તાજેતરના દાયકાઓમાં, માનવ આંખોનો ઉપયોગ વધુ થવા લાગ્યો છે, જેટલો પહેલા ક્યારેય નથી થયો. તમે કહેશો કે આનો શું મતલબ છે? આંખો તો વાપરવા માટે જ હોયને. તેમાં ઓછું વધારેનો શું અર્થ હોય? આનો મતલબ એ છે કે ખરેખર, કુદરતે આપણને આપણી આસપાસની વસ્તુઓ જોવા માટે આંખો આપી છે. આપણી આંખોમાં કુદરતી રીતે એવી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે કે તે નજીકની વસ્તુઓ કરતાં દૂરની વસ્તુઓ વધુ સરળતાથી જુએ છે. કદાચ તેનું એક કારણ એ પણ હોઈ શકે કે માનવી તેના વિકાસના પ્રારંભિક તબક્કામાં ખતરનાક પ્રાણીઓ અને તેના શિકારને દૂરથી જ જોઇ લેવા માંગતો હશે. તેથી આંખો દૂરનું જોવા માટે અનુકૂળ થઈ ગઈ. તે દિવસોમાં, નજીકમાં જોવા માટે ઘણી વસ્તુઓ હતી પણ નહીં. કારણ કે તે દિવસોમાં વાંચન કે લેખન જેવી કોઈ પ્રવૃત્તિ ન હતી, આંખોનો ઉપયોગ ફક્ત શિકાર અને દુશ્મનને જોવા માટે જ થતો હતો.

પરંતુ છેલ્લી કેટલીક સદીઓમાં માનવીએ સંપૂર્ણ વિકાસ કર્યો છે. આજે, દૂરની વસ્તુઓ જોવી ખૂબ જ ઓછી અને લગભગ બિનજરૂરી બની ગઈ છે. જ્યારે આજે આંખોનું કામ ૯૭-૯૮ ટકાની હદ સુધી નજીકની વસ્તુઓ જોવા પૂરતું જ સીમિત રહી ગયું છે. જ્યાં સુધી વિશ્ર્વમાં લેખન અને વાંચનની શરૂઆત થઈ ન હતી, ત્યાં સુધી આંખોને ખૂબ જ નજીકથી જોવાના બહુ મર્યાદિત કારણો હતા. પરંતુ જ્યારથી લખવા-વાંચવાનું અને પછી ચાર સદીઓ પહેલાં પુસ્તકો છાપવા વગેરેની પ્રથા શરૂ થતાં જ વાંચનને કારણે આંખોનું કામ ઘણું વધી ગયું. આમાં લેખનનો પણ સમાવેશ થાય છે. પરંતુ તેમ છતાં એવું નહોતું કે આપણી આંખો પર તેની ક્ષમતા કરતાં અનેક ગણો વધુ ભાર પડતો. પરંતુ જ્યારથી મોબાઈલ ફોનની શોધ થઈ છે અને આપણી મોટાભાગની દુનિયા મોબાઈલ ફોનની નાની સ્ક્રીનની સાઈઝમાં સંકોચાઈ ગઇ છે, ત્યારથી નજીકની રેન્જમાં જોવા માટે આંખોનું કામ એટલું વધી ગયું છે કે તેને માનવ ઇતિહાસના અન્ય કોઈ સમયગાળાની સરખામણીમાં વધુ જોવું પડે છે.

આ જ કારણ છે કે આજે માત્ર આપણા દેશમાં જ નહીં પરંતુ વર્ષ ૨૦૨૧માં સમગ્ર વિશ્ર્વમાં ૧૧૦ કરોડ લોકો એવા હતા જે આંખની ગંભીર સમસ્યાઓથી પીડિત હતા. તેમાંથી ૫૯ કરોડ લોકોને તેમની આંખોમાં દૂરની દ્રષ્ટિની સમસ્યા હતી, જ્યારે ૫૧ કરોડ લોકોને તેમની આંખોમાં નજીકની દ્રષ્ટિની સમસ્યા હતી. આ બીમાર લોકોમાં ૪ કરોડથી વધુ લોકો, જે સામાન્ય રીતે નજીકનું જોવાની સમસ્યાથી પીડાતા હતા, તેમણે તેની દૃષ્ટિ ગુમાવી દીધી હતી. આજે શું વૃદ્ધ લોકો અને શું નાના લોકો કે મધ્યમ વયના લોકો દરેક વ્યક્તિના હાથમાં મોબાઈલ હોય છે અને દરેક વ્યક્તિની આંખો રાત-દિવસ મોબાઈલ પર ચોંટેલી રહે છે. એક સમયે, ૧૦ વર્ષ સુધીના બાળકો દિવસમાં માત્ર થોડા કલાકો માટે જ પુસ્તકો વાંચતા હતા અને બાકીનો સમય તેઓ મોટાભાગે શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ કરતા હતા. આજે, આવી નાની ઉંમરના બાળકો પણ રાત-દિવસ તેમના અંગત મોબાઇલ ફોન પર ચોંટેલા રહે છે. આજની તારીખે, ૧૦ થી ૨૫ વર્ષની વયના લોકો દરરોજ લગભગ ૪ થી ૬ કલાક મોબાઈલ અથવા લેપટોપની સ્ક્રીન જોવામાં વિતાવે છે. ઇતિહાસના કોઈપણ સમયગાળામાં, આંખોએ પહેલા ક્યારેય આટલા કલાકો સુધી વાંચવા લખવાનું કર્યું નથી. દિવસ-રાત સ્ક્રીન પર જોવાનો બોજ વધવાને કારણે આપણી આસપાસ દરેક જગ્યાએ લોકોની આંખોમાં ચશ્માં દેખાઇ રહ્યા છે.

આજે, શહેરોમાં ૧૦ ટકા બાળકો પણ સાંજે રમવા માટે બહાર જતા નથી, મોટાભાગના બાળકો તેમના મોબાઇલ ફોનમાં જ વ્યસ્ત રહે છે. આપણા યુવાનોની જીવનશૈલી પણ એવી બની ગઈ છે કે તેઓ દિવસનો મોટાભાગનો સમય ઓફિસોમાં કૃત્રિમ પ્રકાશ હેઠળ વિતાવે છે અને આખો સમય સ્ક્રીનની સામે વાંચતા-લખતા હોય છે. કારણ કે આ ડિજીટલ યુગમાં દરેક વસ્તુ કોમ્પ્યુટરાઈઝ થઈ ગઈ છે. આ રીતે જોઈએ તો, જે આંખોને પહેલા આખા દિવસમાં કેટલીક વસ્તુઓ જોવા માટે માત્ર થોડી મિનિટો માટે ઊંડું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું પડતું હતું, સામાન્ય વ્યક્તિને આજે દિવસમાં ૬ થી ૮ કલાક સુધી તેમની આંખો સ્ક્રીન પર વ્યસ્ત રાખવી પડે છે. આંખોની આ પ્રકારની વ્યસ્તતા તેમને જરૂર કરતાં વધુ થકાવી દે છે એટલું જ નહીં પરંતુ જોવા માટે ખૂબ દબાણને કારણે આંખોની જૈવિક રચના પણ બદલાઈ ગઈ છે. વૈજ્ઞાનિકોના મતે આંખોના વધુ પડતા ઉપયોગને કારણે આપણી ગોળ રેટિનાનો આકાર લાંબો અથવા અંડાકાર થઈ ગયો છે અથવા તો આંખની કીકી વધુ પડતી નાની થઈ ગઈ છે. આંખોના આ બદલાયેલા આકાર અથવા જોવાના બોજને કારણે તેમની રચના બદલાવા લાગી છે જેના કારણે રેટિના પર સ્પષ્ટ છબી નથી બની શકતી. તેને ટેક્નિકલ ભાષામાં માયોપિયા, હાઈપરમેટ્રોપિયા, અસ્ટીગ્મેટિઝમ અથવા પ્રેસબાયોપિયા જેવી નેત્ર સંબંધિત સમસ્યાઓ કહેવામાં આવે છે.

અગાઉ આમાંની મોટાભાગની સમસ્યાઓ આનુવંશિક હતી. પરંતુ આજે, બગડતી જીવનશૈલીને કારણે ૫૦ ટકાથી વધુ લોકોમાં આ સમસ્યા જોવા મળી રહી છે. દિવસ-રાત આંખો પરના આ વધતા બોજને કારણે બહુ નાની ઉંમરે આજે આપણી સૌની આંખોમાં ચશ્માં આવી ગયા છે. જો માતા-પિતામાંથી કોઈ એકને માયોપિયા હોય, તો બાળકમાં તેનું જોખમ ૬ ગણું વધી જાય છે. જો કે, ચશ્મા પહેરવાથી આંખોને ફાયદો જ થાય છે, કારણ કે ચશ્માં વસ્તુઓને તેના મૂળ કદ કરતાં મોટી દેખાડે છે, જેના કારણે વાંચવામાં સરળતા રહે છે. જો યોગ્ય રીતે ચશ્માં પહેરવામાં આવે તો આંખોને નુકસાન થતું નથી, તેનાથી વિપરીત, તે સારી રહે છે. પરંતુ આંખોમાં ચશ્માં હોવું એ દર્શાવે છે કે આપણી આંખોમાં કોઈ સમસ્યા છે, આ સિવાય આપણે ચશ્માં લઈને જે બેદરકારી દાખવીએ છીએ તેના કારણે ચશ્માં પહેરવા છતાં આપણી આંખોમાં સમસ્યા રહે છે.

વાસ્તવમાં, બગડતી જીવનશૈલી અને નવી વર્ક કલ્ચરને કારણે, આપણી આંખોને દરેક સમયે લેપટોપ અને મોબાઇલ ફોનના કૃત્રિમ પ્રકાશનો ભાર સહન કરવો પડે છે. આનું પરિણામ એ આવે છે કે બાળકો હોય કે ટીનેજરો કે પછી કોઈ પણ ઉંમરના લોકો, આ દિવસોમાં દરેક વ્યક્તિના આંખોમાં ચશ્માં ચડી જાય છે. જો આપણે આપણું દૈનિક જીવન કુદરતી રીતે જીવીએ તો ૪૦ વર્ષ પછી આંખોને ચશ્માંની જરૂર પડે છે. પરંતુ દિવસ-રાત આંખોના આડેધડ ઉપયોગને કારણે નાની ઉંમરથી જ આપણી દ્રષ્ટિ ઝાંખી પડી જાય છે અને વસ્તુઓ બેવડી દેખાવા લાગે છે. ચમકતો પ્રકાશ આપણને પરેશાન કરે છે, માથાના દુખાવા જેવી સમસ્યાઓ પણ આંખોની નબળાઇનું પરિણામ છે. મૂળ વાત એ છે કે બગડેલી જીવનશૈલી અને આપણા જીવનમાં સ્ક્રીનની વધતી જતી સંડોવણીએ આપણી આંખો પર ઘણો ભાર મૂક્યો છે. આના કારણે આપણી આંખોની પ્યુપિલ્સનો અસલ આકાર બગડીને લાંબો થઈ ગયો છે. આનું પરિણામ છે કે આપણા ભારતીયોની આંખો પર વિપુલ પ્રમાણમાં ચશ્માં દેખાઇ રહ્યા છે.