ફોકસ ઃ છોલે ભટૂરેની સ્વાદિષ્ટ સફર…

• રશ્મિ શુક્લ

આજે ભારતભરમાં પ્રિય છે, છોલે ભટૂરેનો લાંબો અને વિકટ ઇતિહાસ છે. છોલે-ભટૂરેની વાર્તા ભારતના ભાગલા પહેલા શરૂ થઈ હતી. આ વાનગી શરણાર્થીઓની આશાઓ અને નવા જીવનનું પ્રતીક છે. વાંચો તેની રસપ્રદ વાત…

દિલ્હી અને છોલે ભટૂરે વચ્ચે એવો રોમાંસ છે જે કદાચ બીજે ક્યાંય જોવા ન મળે. દર વર્ષે, જેમ જેમ રાજધાનીમાં કડકડતી ઠંડી પડી રહી છે, સેંકડો લોકો પોતાને ગરમ રાખવા માટે મસાલેદાર ચણા અને તળેલી પૂરીઓના તેમના મનપસંદ બાઉલ તરફ વળે છે.

અહીં સુધી પહોંચતા છોલે ભટૂરે સાથે જોડાયેલી ઘણી વાતો છે અને દરેક પ્રેમ કથાની જેમ આ વાતોમાં પણ ઘણા ઉતાર-ચઢાવ છે.
પણ એ વાર્તાઓની ચર્ચા કરતાં પહેલાં જેઓ નથી જાણતા તેમણે જાણવું જોઈએ કે છોલે ભટૂરે શું છે?

દિલ્હીની દરેક ગલી અને રસ્તા પર છોલે-ભટૂરા વેચાતા જોવા મળશે. દરરોજ સેંકડો લોકો આ સ્વાદિષ્ટ વાનગીનો આનંદ લેવા માટે કતારોમાં ઊભા રહે છે અને તેમના વારાની રાહ જુએ છે. આ વાનગીમાં બે વસ્તુઓ હોય છે, એક મસાલેદાર ચણા અને બીજી ભટૂરા, લોટમાંથી બનેલી એક પ્રકારની તળેલી પૂરી. આ બંનેની જોડી સીધી સ્વર્ગમાંથી આવી છે એમ કહી શકાય.

જો તમને આ સ્વાદિષ્ટ વાનગી સાથે લસ્સી, અથાણું કે ડુંગળી મળે તો આનંદ થશે.
પરંતુ સવાલ એ છે કે આજે દરેક ખૂણે ઉપલબ્ધ આ વાનગી દિલ્હીની ગલીઓમાં કેવી રીતે પહોંચી?
1947ના ભાગલા, ભારતમાં વાનગીઓ લાવ્યા.

આ વાત છે ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલાના સમયની. 1947નું વિભાજન એ માત્ર ભારતીય સંઘને બે ભાગમાં વિભાજિત કરવા માટે દોરેલી રેખા ન હતી. તેના બદલે તે પરિવારો, પ્રેમ, સંસ્કૃતિઓ અને ધોરણોનું વિભાજન હતું.

ઘણા પરિવારો વિખેરાઈ ગયા, સેંકડો લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા અને દિનચર્યા થંભી ગઈ, પરંતુ જેમ કહેવાય છે કે ખરાબ સમયમાંથી કેટલીક સારી બાબતો બહાર આવે છે, આ વખતે પણ એવું જ થયું છે.

વાર્તા એવી છે કે સામૂહિક સ્થળાંતરને કારણે, બંને બાજુએ શરણાર્થીઓનો ધસારો હતો. હિંદુઓ હવે જે ભારત છે ત્યાં જવા માટે રખડતા હતા, જ્યારે મુસ્લિમો નવા પાકિસ્તાન તરફ કૂચ કરી રહ્યા હતા.

આ અંધાધૂંધીમાં પેશોરી લાલ લાંબા નામનો વ્યક્તિ લાહોર ભાગી ગયો. તેઓ માત્ર સારા જીવનની આશા જ નહીં, પણ દિલ્હીના ઈતિહાસમાં ઊતરી ગયેલી રેસિપી પણ ભારતમાં લાવ્યા.

તેણે કનોટ પ્લેસમાં ક્વાલિટી રેસ્ટોરન્ટ ખોલી અને તેના પ્રતિષ્ઠિત છોલે સાથે સેન્ડવીચ અને અન્ય નાસ્તા પીરસવાનું શરૂ કર્યું.

જોકે, કેટલાક કહે છે કે લાંબાએ દિલ્હીવાસીઓને તેમની મનપસંદ વાનગીનો પરિચય કરાવ્યો હતો. જ્યારે ઘણા લોકો દાવો કરે છે કે સીતારામ નામના વ્યક્તિએ દિલ્હીવાસીઓને આ વાનગીનો પરિચય કરાવ્યો હતો. સીતારામે સીતારામ દિવાન ચંદ'ની શરૂઆત કરી.એવું કહેવાય છે કેવિશ્વમાં શ્રેષ્ઠ ચણા’ અહીં જોવા મળે છે.

છોલે ભટૂરે માત્ર ઉત્તરમાં જ નહીં પરંતુ દક્ષિણનાં રાજ્યોમાં પણ લોકપ્રિય છે.

જો લોકોનું માનીએ તો સીતારામ તેમના પુત્ર દિવાનચંદ સાથે પશ્ચિમ પંજાબથી દિલ્હી આવ્યા હતા અને તેમણે છોલે ભટૂરેની પહેલી થાળી 12 આનામાં વેચી હતી. આજે આ બિઝનેસ તેમના પૌત્ર પ્રાણનાથ કોહલી ચલાવી રહ્યા છે.

અન્ય ઘણી વાનગીઓની જેમ, ભાગલાએ પણ છોલે ભટૂરેને પ્રભાવિત કર્યો હતો, જેના આજે આપણે બધા પ્રેમમાં પડીએ છીએ.

ઉત્તરનાં રાજ્યોમાં છોલે ભટૂરે હીરોની વાનગી જેવી છે, પરંતુ આશ્ચર્યની વાત એ છે કે તેને દક્ષિણનાં રાજ્યોમાં પણ ખૂબ પસંદ કરવામાં આવે છે. દક્ષિણમાં ઉડીપી રેસ્ટોરન્ટ્સ હવે સૌથી સ્વાદિષ્ટ છોલે સર્વ કરવાનો દાવો કરે છે.

હવે, કોનો દાવો સાચો છે કે કેમ તે ખબર નથી, પરંતુ આ વાનગી ઉત્તર અને દક્ષિણ બંનેમાં પોતાનું એક ખાસ સ્થાન બનાવવામાં સફળ રહી છે.

હકીકતમાં, છોલે ભટુરે પ્રત્યેના આ અપાર પ્રેમને કારણે જ 2જી ઓક્ટોબર, 2012ના રોજ દિલ્હીના રહેવાસી શશાંક અગ્રવાલે વિશ્વભરના છોલે પ્રેમીઓ માટે એક ફેસબુક પેજ અને બ્લોગ બનાવ્યો, જેથી વિશ્વભરના લોકો તેમના પ્રેમને વ્યક્ત કરી શકે. આ વાનગી અને પછી ધીરે ધીરે, દર વર્ષે આ દિવસને `છોલે ભટૂરે દિવસ’ તરીકે ઉજવવા લાગ્યો. એ દરેક જગ્યાએ લોકો ચણા બનાવવા લાગ્યા અને સ્વાદિષ્ટ વાનગીની તસવીરો પોસ્ટ કરવા લાગ્યા.