કેન્વાસ – અભિમન્યુ મોદી
ચીનની તાસીર જ અગ્રેસીવ છે. આક્રમણખોર વલણ ધરાવે છે એટલે ચીન પોતાના લશ્કરને વધુને વધુ મારકણું બનાવવા માટે સતત કાર્યશીલ રહે છે.
એક બોલ્ડ બદલાવમાં, ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે તાજેતરમાં દેશની સૈન્યની મોટી પુન:રચના કરવાની જાહેરાત કરી છે.
આ આખા બદલાવમાં સ્ટ્રેટેજિક સપોર્ટ ફોર્સ (SSF) ને ત્રણ અલગ-અલગ એકમોમાં વિભાજિત કરવાનો પ્રોજેક્ટ છે: ઇન્ફર્મેશન સપોર્ટ ફોર્સ- સાયબરસ્પેસ ફોર્સ અને એરોસ્પેસ ફોર્સ.
પરંતુ, આ ફેરફાર પાછળનાં કારણો શું છે અને આનાથી ચીનની લશ્કરી ક્ષમતામાં કેવાક ફેરફાર થશે?
આ પરિવર્તનનાં પગેરું છેક ૩૧ ડિસેમ્બર, ૨૦૧૫ ના રોજ મળે છે, જ્યારે ચાઇનીઝ પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી (PLA) એ SSF ની સ્થાપના સાથે નોંધપાત્ર ફેરફાર કર્યો હતો. PLA ઓપરેશન્સમાં અવકાશ, સાયબર અને ઈલેક્ટ્રોનિક યુદ્ધ ક્ષમતાઓને એકીકૃત કરવા માટે દળની રચના કરવામાં આવી હતી. સૈન્ય ક્ષેત્રમાં ચીનના આધુનિકીકરણના પ્રયાસોમાં આ એક મહત્ત્વપૂર્ણ પગલું માનવામાં આવતું હતું.
૨૦૧૭ માં RAND સંશોધન મુજબ, આ પરિવર્તન ચીનની લશ્કરી વ્યૂહરચના એક નવા તબક્કાનો સંકેત આપે છે, જેમાં ઇન્ફર્મેશન વોર, લાંબા અંતરના ચોકસાઇ ભરેલા હુમલા અને ચીનની તાત્કાલિક સરહદોની બહાર કામગીરી હાથ ધરવાની ક્ષમતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે SSFની રચનાને ટેકો આપ્યો અને તેનો ઉપયોગ ૨૦૨૩ માં ઓફિસમાં અભૂતપૂર્વ એવો ત્રીજો કાર્યકાળ સુરક્ષિત કરવા માટે કર્યો.
જો કે, એમના ત્રીજા કાર્યકાળમાં માંડ એક વર્ષ પૂરું થયું હતું, જીનપીંગે SSF ત્રણ વિશેષ દળોમાં વિભાજનની જાહેરાત કરીને ઘણાને આશ્ર્ચર્યચકિત કર્યા હતા: ઇન્ફોર્મેશન સપોર્ટ ફોર્સ (ISF), સાયબરસ્પેસ ફોર્સ અને એરોસ્પેસ ફોર્સ. આ પુનર્ગઠનનો હેતુ ચીનના સૈન્યને આધુનિક યુદ્ધની માંગ સાથે વધુ સારી રીતે સંરેખિત કરવાનો છે, ખાસ કરીને માહિતી ટેકનોલોજી, સાયબરસ્પેસ ઓપરેશન્સ અને અવકાશ સંશોધનનાં ક્ષેત્રોમાં. ISF – એક નવી સ્થપાયેલી શાખા તરીકે, ચીનની લશ્કરી વ્યૂહરચનામાં મહત્ત્વપૂર્ણ મહત્ત્વ ધરાવે છે.
તેને માહિતીની શ્રેષ્ઠતા સુનિશ્ર્ચિત કરીને અન્ય ઙકઅ એકમોને મહત્વપૂર્ણ સહાય પૂરી પાડવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું છે. તે ચીનમાં હવે આધુનિક યુદ્ધનો પાયાનો પથ્થર ગણાશે.
રાષ્ટ્રપતિ શીએ સમકાલીન લડાઇના સંજોગોમાં ચીની સૈન્યની સ્પર્ધાત્મકતા વધારવામાંISF ની ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો. દરમિયાન, સાયબરસ્પેસ ફોર્સને ચીનની સાયબર સરહદોને સુરક્ષિત કરવા, નેટવર્કની ઘૂસણખોરીનો સામનો કરવા અને રાષ્ટ્રીય માહિતી સુરક્ષાની સુરક્ષા કરવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું છે.
નોંધનીય બાબત એ છે કે આ દળની સાયબર કામગીરી દુશ્મન દેશની ચિંતા વધારી દે એવી ક્ષમતા ધરાવે છે. ભારત સહિત અનેક પશ્ર્ચિમી દેશોને ચીની સાયબર હુમલાનો કડવો અનુભવ થઈ ચૂક્યો છે.
બીજી તરફ, ચીની એરોસ્પેસ ફોર્સ અવકાશમાં અસરકારક રીતે કામગીરી બજાવીને ચીનની ક્ષમતાને વધુ મજબૂત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યું છે. આધુનિક અવકાશી યુદ્ધનું વધતું જતું મહત્ત્વને ધ્યાનમાં રાખીને આ દળ આ ક્ષેત્રમાં પોતાનું સ્થાન વધુ દ્રઢ કરી રહ્યું છે.
ચીનના આ નવાં દળોને સીધા જ સેન્ટ્રલ મિલિટરી કમિશન (CMC) હેઠળ મૂકવામાં આવ્યાં છે, જેથી
કટોકટીના સમયમાં ચીનના વ્યાપક લશ્કરી ઉદ્દેશ્યો
વિશે એ ઝડપી નિર્ણય લઈ શકે. સરમુખત્યારશાહીનું આ એક આગવું લક્ષણ છે. બીજી તરફ, SSFનું પુનર્ગઠન કરવાના નિર્ણય પાછળના હેતુઓ વિશે અટકળોને વેગ મળ્યો છે.
કેટલાક વિશ્ર્લેષકો સૂચવે છે કે રોકેટ ફોર્સમાં ભ્રષ્ટાચારના કૌભાંડો, જે SSF નો ભાગ હતા તે ભૂમિકા ભજવી શકે છે. અન્ય લોકો ૨૦૨૩ ની શરૂઆતમાં યુ.એસ. પર ચાઇનીઝ સર્વેલન્સ બલૂનને નીચે ઉતારવા જેવી ઘટનાઓ તરફ નિર્દેશ કરે છે. આને કારણે બંને દેશ વચ્ચેના સંબંધમાં તણાવ પેદા થયો હતો. ચીની લશ્કરના આવા બધા ફેરફાર ચીનની આધુનિક યુદ્ધની વિકસતી પ્રકૃતિની યાદ આપે છે.
ભારતીય વાયુસેનાના એર ચીફ માર્શલ વીઆર
ચૌધરીએ કહ્યું તેમ, જમીન, સમુદ્ર, હવા, સાયબર અને અવકાશ ડોમેન વચ્ચેની પરંપરાગત સીમાઓ વધુને વધુ અસ્પષ્ટ બની રહી છે, જેના કારણે લશ્કરી વ્યૂહરચનામાં ફેરફારની જરૂર છે.
માહિતી યુદ્ધ, સાયબર સ્પેસ ઓપરેશન્સ અને અવકાશ સંશોધનમાં પોતાની ક્ષમતાને વધુ મજબૂત કરીને ચીન તેની લશ્કરી અસરકારકતા વધારી ભૌગોલિક રાજકીય લેન્ડસ્કેપમાં પોતાના હિતને સુરક્ષિત કરવાનો હેતુ ધરાવે છે. આ આખાય લેખનો અર્થ શું થાય? એ જ કે ભારત ભલે શસ્ત્રોના એક્સપોર્ટમાં આગળ વધી રહ્યું હોય અને આધુનિક શસ્ત્રાગારને અપડેટ કરી રહ્યું હોય પણ ચીન આપણા કરતાં બે કદમ આગળ છે. ભારતે સતત સાવધ રહેવું પડશે અને ભારતીય વાઘ સામે ચીની ડ્રેગન પોતાની અગનજ્વાળા ન ઓકે તેનું ધ્યાન રાખવું પડશે.
