વિશેષઃ આ પાંચ સ્થળે ફેલાય છે નવરાત્રિ દરમિયાન ઉત્સવ ને ઉલ્લાસના રંગો

-શૈલેન્દ્ર સિંહ
મૈસૂરનો રંગબેરંગી દશેરા, દશેરા દસ દિવસીય , કુલ્લુ વેલીનો આ નવરાત્રિ

નવરાત્રિને ભારતમાં ‘ગેટવે ઓફ ફેસ્ટિવલ’ પણ કહેવામાં આવે છે. ખરેખર, ચોમાસા પછી, ૧૫ દિવસના શ્રાદ્ધ હોય છે, જ્યારે કોઈ મહત્વપૂર્ણ કાર્ય કરવામાં આવતું નથી, આ પછી જ નવરાત્રિ શરૂ થાય છે અને નવરાત્રિ સમાપ્ત થતાંની સાથે જ શરદ તહેવારોની શ્રેણી શરૂ થાય છે. નવરાત્રિના છેલ્લા દિવસે અસત્ય પર સત્યની જીત સ્વરૂપે દશેરાનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે. આ પછી, કડવાચોથ, ધનતેરસ, કાળી ચૌદસ, દિવાળી, નવુ વર્ષ, ગોવર્ધન પૂજા, અન્નકૂટ, ભાઈ બીજ, છઠ પૂજા, ગોપાષ્ટમી, દેવઉઠી એકાદશી, ગુરુનાનક જયંતિ વગેરે જેવા તહેવારોની લાઇન લાગી જાય છે. પરંતુ જ્યાં સુધી નવરાત્રિનો સંબંધ છે, તે સ્વયં એક એવો તહેવાર છે જે સમગ્ર દેશને ઉજવણીના રંગબેરંગી તારથી બાંધે છે. ચાલો જોઈએ કે નવરાત્રિ દરમિયાન તહેવારના આ ખાસ રંગો દેશનાં કયાં કયાં સ્થળોએ ફેલાય છે.

મૈસૂરનો રંગબેરંગી દશેરા
ખરેખર, મૈસૂરનો દશેરા પ્રખ્યાત છે, પરંતુ આપણે ભૂલી જઈએ છીએ કે દશેરાનો આ દસ દિવસનો રંગીન તહેવાર નવરાત્રિના પહેલા દિવસથી શરૂ થાય છે અને દસમા દિવસ સુધી ચાલે છે. માત્ર દેશમાં જ નહીં પણ વિદેશમાં પણ નવરાત્રિનો તહેવાર ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે, જે ૧૪મી અને ૧૫મી સદીમાં વિજયનગરના રાજાઓ દ્વારા ઉજવવાનું શરૂ થયું હતું અને જેના વિશે ઈટાલિયન પ્રવાસી નિકોલી ડી કોન્ટીએ કહ્યું હતું કે, આ સૌથી ભવ્ય તહેવાર છે. આ નવરાત્રિ ઉત્સવમાં મા દુર્ગાની પૂજા યોદ્ધા દેવી (ચામુંડેશ્ર્વરી)ના રૂપમાં કરવામાં આવે છે.

દસ દિવસીય
આ મૈસૂર ઉત્સવમાં જ્યાં એક તરફ દેશભરના પહેલવાન પોતાની કુસ્તીની કળાનું પ્રદર્શન કરે છે, ત્યાં બીજી તરફ સિંગર અને ડાન્સરો પોતાની અદ્ભુત કળા દ્વારા લોકોના દિલ જીતી લે છે. આ મૈસૂર ઉત્સવમાં અદ્ભુત આતશબાજી અને ભવ્ય લશ્કરી પરેડ જેવી ઘણી વસ્તુઓ પણ જોવા મળે છે.

ગુજરાતમાં ગરબા દાંડિયા
નવરાત્રિના પર્વની વાત હોય અને ગુજરાતનો ઉલ્લેખ ન થાય એ અશક્ય છે. કારણ કે નવરાત્રિનો તહેવાર એ દાંડિયા અને ગરબાની નૃત્ય ભક્તિનું એક સ્વરૂપ છે. નવ દિવસ સુધી, ગુજરાતનાં તમામ નાનાં મોટાં શહેરો અને ગામડાઓમાં દાંડિયા અને ગરબા નૃત્ય દ્વારા ઉજવણી કરવામાં આવે છે. અમદાવાદ, બરોડા, સુરત, રાજકોટ, ભાવનગર, નવસારી, આ તમામ નાનાં-મોટાં શહેરોમાં સેંકડો મંડપો તૈયાર કરવામાં આવે છે અને દર વર્ષે નવરાત્રિના આ રંગબેરંગી ઉત્સવની સિઝનમાં પાંચ લાખથી વધુ વિદેશી પર્યટકો ગુજરાતમાં આવે છે અને દાંડિયા ગરબાના તાલમાં જજૂમે છે. વર્ષ ૨૦૨૪ માં, ઘણી વૈશ્ર્વિક એજન્સીઓએ પર્યટનની દૃષ્ટિએ ગુજરાતને ‘નવરાત્રિ સેલિબ્રેશન માટે ભારતમાં શ્રેષ્ઠ સ્થળ’ તરીકે પસંદ કર્યું છે.

કુલ્લુ વેલી
નવરાત્રિના સાત દિવસો માટે, હિમાચલ પ્રદેશની કુલ્લુ વેલી સંપૂર્ણ ઉત્સવના મૂડમાં હોય છે અને આ સમય દરમિયાન લાખો વિદેશી પ્રવાસીઓ અહીં ઉમટી પડે છે, જેઓ દશેરાનો ભરપૂર આનંદ માણે છે. આ તહેવાર પણ દસ દિવસનો હોય છે. આ સમય દરમિયાન, વિવિધ હાવભાવવાળા નૃત્ય, ગાયન અને પરંપરાગત લોકગીતોનો મેળાવડો સમગ્ર કુલ્લુ વેલીમાં પોતાના રંગ અને ખુશી ફેલાવતા જોવા મળે છે. કુલ્લુ વેલીનો આ નવરાત્રિ તહેવાર સમગ્ર વિશ્ર્વમાં પ્રખ્યાત હોવાની સાથે સંસ્કૃતિ, આનંદ અને ઊંડી પરંપરાને વિસ્તારતો પર્વ છે. આ દિવસોમાં અહીં નીકળતી રઘુનાથ રથયાત્રા દર્શકોને સંપૂર્ણ રીતે મંત્રમુગ્ધ કરી દે છે, જ્યારે આજના યુગમાં આ યાત્રા માત્ર રથોના કાફલાના રૂપે જ નીકળે છે.

કોલકાતાની દુર્ગાપૂજા
કહેવાની જરૂર નથી કે નવરાત્રિ દરમિયાન આયોજિત તમામ કાર્યક્રમોમાં કોલકાતાના દુર્ગા પૂજાના કાર્યક્રમો સર્વશ્રેષ્ઠ છે. વાસ્તવમાં, નવરાત્રિ દરમિયાન, કોલકાતાને પૂજા અને પંડાલનો પર્યાય શહેર ગણાય છે. દર વર્ષે, ઑક્ટોબર અને નવેમ્બરમાં આવતી દુર્ગા પૂજા પહેલાં, વિશ્ર્વના દરેક ખૂણેથી હજારો પ્રવાસીઓ અહીં પહોંચી જાય છે જેથી તેમને કોલકાતાના દુર્ગા પૂજા ઉત્સવને જોવા અને માણવામાં વધુ મુશ્કેલીનો સામનો ન કરવો પડે. કોલકાતાનો દુર્ગા પૂજા ઉત્સવ એ દેશમાં નવરાત્રિ દરમિયાન ઉજવાતા ડઝનેક તહેવારોનું સંયોજન છે.

વારાણસી: ગંગા કિનારે ઉત્સવનો આનંદ
ગંગાના કિનારે વસેલા ભારતના મૂળ શહેર વારાણસી અથવા બનારસમાં નવરાત્રિનું એક અલગ જ આકર્ષણ હોય છે. આ દિવસોમાં, વારાણસીની મુલાકાત લેતા લોકો સાંજે ગંગા આરતીનો આનંદ માણે છે અને ગંગાના સામેના કિનારે રામનગરમાં ઘણા દાયકાઓથી આયોજિત ઓર્ગેનિક રામ કથાનો પણ આનંદ માણે છે. આ કાર્નિવલમાં પ્રદર્શિત ધાર્મિક વિધિઓ, સંગીત, ગાયન અને સૂફીવાદનો નજારો જોવા જેવો છે.