અડધો કમ્પ્યુટર, અડધો માનવ વાત વિશ્ર્વના પ્રથમ મશીનમેનની

પ્રાસંગિક -લોકમિત્ર ગૌતમ

જ્યારે તે વ્યક્તિ તેના રૂમના દરવાજા સામે આવે છે, ત્યારે દરવાજો આપોઆપ ખુલી જાય છે. તે તેની ખુરશીમાં બરાબર બેસી શકે તે પહેલાં, ટેબલલેમ્પ આપોઆપ ચાલુ થઈ જાય છે. ઘરના જૂના નોકરની જેમ, તેનું કોમ્પ્યુટર તેની ગેરહાજરીમાં મળેલા ઈ-મેઈલ પ્રદર્શિત કરે છે જેથી વ્યક્તિ તેના પર એક નજર કરી શકે. જો સાંજ પડતાં અંધારું થઈ રહ્યું હોય અને વ્યક્તિ તેના રૂમમાંથી વરંડા તરફ જતી હોય તો વરંડાની લાઈટો આપોઆપ ચાલુ થઈ જાય છે, આ માટે તેને ન તો કોઈ હાવભાવની જરૂર પડે છે કે ન તો તાળી પાડવા જેવી કોઈ ક્રિયાની જરૂર પડે છે. તે લાઇટ તરફ પણ જોતો નથી. જ્યારે તે તેની કારની નજીક પહોંચે છે ત્યારે આવી જ સ્થિતિ થાય છે. તે વ્યક્તિ તેની કારના દરવાજાની સામે આવે અને કારનો દરવાજો આપોઆપ ખુલી જાય છે.

આ ન તો કોઈ ભૂત કે ચમત્કારિક માણસનો ઉલ્લેખ છે, ન તો કોઈ ફિલ્મી હીરોની વાત છે, ન કોઈ રોમાંચક નવલકથાનો પ્લોટ છે. આ સાયબરનેટિક પ્રોફેસર કેવિન વોરવિકની સાચી વાર્તા છે, જે આજના ચમત્કાર બ્રેઈન ચિપ ન્યુરાલિંકના લગભગ ૨૬ વર્ષ પહેલા બની હતી. આજની તારીખે, પ્રો. કેવિન વોરવિક કોવેન્ટ્રી અને રીડિંગ યુનિવર્સિટીઓમાં એમેરેટસ પ્રોફેસર છે. તેઓ ચાર્ટર્ડ એન્જિનિયર અને ઇન્સ્ટિટ્યૂશન ઑફ એન્જિનિયરિંગ એન્ડ ટેક્નોલોજીના ફેલો પણ છે. તેમનાં સંશોધન ક્ષેત્રોમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, કંટ્રોલ, રોબોટિક્સ અને બાયોમેડિકલ એન્જિનિયરિંગનો સમાવેશ થાય છે. તે માત્ર ઉપર દર્શાવેલ ચમત્કારો જ નથી કરતો, પરંતુ વિશ્ર્વનો એક માત્ર માનવી છે જેનું મગજ કોમ્પ્યુટરાઈઝ્ડ મશીનની જેમ કાર્ય કરે છે. તેના મગજની સાથે તેના શરીરમાં ઇન્જેક્ટ કરાયેલી કોમ્પ્યુટર ચિપ પણ તેની યાદશક્તિમાં ભૂમિકા ભજવે છે. તે એક જ સમયે ઘણા લોકો સાથે વાતચીત કરી શકે છે કારણ કે તે અડધો માનવ અને અડધો કમ્પ્યુટર છે. હા, વિશ્ર્વનો પ્રથમ યાંત્રિક માનવ એટલે કે પ્રથમ સાયબોર્ગ. વિશ્ર્વને બદલવા માટે પોતાને સાયબોર્ગ એટલે કે યાંત્રિક માનવમાં રૂપાંતરિત કરતા પ્રો. વોરવિકની આ વાર્તા ૨૬ વર્ષ પહેલા ૨૪ ઓગસ્ટ ૧૯૯૮ના રોજ શરૂ થઈ હતી. તે સમયે પ્રો. વોરવિક ૪૪ વર્ષના હતા. લંડનના પશ્ર્ચિમ છેડે આવેલી યુનિવર્સિટી ઓફ રીડિંગના સાયબરનેટિક્સ વિભાગના પ્રોફેસર વોરવિકે એક દિવસ અચાનક નક્કી કર્યું કે તે તેના શરીરમાં કોમ્પ્યુટર ચિપ્સ લગાવશે, જેથી તે પોતાની જાતને એક પ્રોગ્રામની જેમ ઓપરેટ કરી શકે. પ્રો. વોરવિકની જાહેરાતને યુનિવર્સિટી ઑફ રીડિંગના તેમના સાથીદારો અને સ્ટાફ દ્વારા ગંભીરતાથી લેવામાં આવી હતી, કારણ કે લોકો જાણતા હતા કે છેલ્લા વીસ વર્ષથી પ્રો. વોરવિક દિવસ-રાત એક જ મૂંઝવણમાં ખોવાયેલા હતા કે, માણસને મશીનની જેમ સ્વચાલિત કેવી રીતે કરી શકાય? પ્રો. વોરવિકનો દિવસ-રાત આ જુસ્સો જોઈને, તેના ઘણા સાથીદારો અને યુનિવર્સિટીના લોકો તેની પીઠ પાછળ તેને અડધો પાગલ પણ કહેતાં. પ્રો. વોરવિક તેની પીઠ પાછળ કરવામાં આવી રહેલા આ ટુચકાઓથી બિલકુલ ચિંતિત ન હતા. તેઓ જાણતા હતા કે વિશ્ર્વના દરેક શોધકને પહેલા આવા વ્યંગનો સામનો કરવો પડે છે, તેથી તેમણે આ બધું અવગણ્યું અને પોતાનું કામ ચાલુ રાખ્યું. બાય ધ વે પ્રો. વોરવિક જ્યારે માત્ર ૧૮ વર્ષનો હતો ત્યારે તેણે કમ્પ્યુટર્સ સાથે ગડબડ કરવાનું શરૂ કર્યું. વીસ વર્ષની ઉંમરે તેણે તેના પ્રોફેસર પિતા માટે કમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામની શોધ કરી. તેની પ્રતિભા પર કોઈને શંકા ન હતી પરંતુ તેણે જે જાહેરાત કરી તે કોઈપણ કલ્પના કરતાં વધુ લાજવાબ હતી. એટલા માટે લોકો તેમના પર સરળતાથી વિશ્ર્વાસ કરી શકતા ન હતા. જો કોઈએ તેમના પર સંપૂર્ણ અથવા અમુક અંશે વિશ્ર્વાસ કર્યો, તો તે તેની પત્ની ઈરિના હતી. ઈરિના પોતે કોમ્પ્યુટર નિષ્ણાત છે અને પ્રો. કેવિન વોરવિકની બધી કલ્પનાઓ અને વિભાવનાઓમાં પણ સહભાગી. ઈરિના ઉપરાંત રીડિંગ યુનિવર્સિટીના સાયબરનેટિક્સ વિષયના કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ પણ તેમના પર વિશ્ર્વાસ કરતા હતા. આ વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ અને કલ્પનાના સ્તરે તેમના અત્યંત મહત્ત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટમાં સહભાગી હતા. સાયબરનેટિક્સ એ કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાનની શાખા છે જેમાં માનવતાના સંદર્ભમાં કમ્પ્યુટર ટેકનોલોજીનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે. તે દિવસોમાં, સાયબરનેટિક્સ જેવો વિજ્ઞાન વિષય વિશ્ર્વની અમુક યુનિવર્સિટીઓમાં જ ઉપલબ્ધ હતો અને યુનિવર્સિટી ઓફ રીડિંગ આ બાબતમાં વિશિષ્ટ હતી. તેથી જ્યારે યુનિવર્સિટી ઓફ રીડિંગના સાયબરનેટિક્સ વિભાગના અધ્યક્ષ કેવિન વોરવિકે જાહેરાત કરી કે ૨૫ ઓગસ્ટ, ૧૯૯૮ના રોજ તેઓ તેમના શરીરમાં બે માઈક્રોચિપ્સ ઈમ્પ્લાન્ટ કરવા માટે સર્જરી કરાવશે જેથી તેઓ કોમ્પ્યુટરની જેમ પ્રતિક્રિયા આપી શકે અને વર્તન કરી શકે, ત્યારે આખી દુનિયાની આંખો તેમના પર હતી. તેઓ કદાચ તેમના સાથીદારોમાં અને યુનિવર્સિટીમાં થોડા જનૂની અને અરાજક વ્યક્તિ તરીકે જાણીતા હતા, પરંતુ બાકીનું વિશ્ર્વ તેમને ગંભીર વિદ્વાન તરીકે જાણતા હતા.

તેથી પ્રો. વોરવિકના આ ઓપરેશન પર વિશ્ર્વભરના કોમ્પ્યુટર વિજ્ઞાનીઓની નજર હતી. આખરે એ ઐતિહાસિક ક્ષણ આવી જ્યારે પ્રો. વોરવિક ઓપરેશન થિયેટરમાં પહોંચ્યા, ડો. જ્યોર્જ બાઉલ્સ કુશળ સર્જનોની આખી ટીમ સાથે તેમની સામે હાજર હતા. આ ઐતિહાસિક ઓપરેશન માટે ડો. જ્યોર્જ બાઉલ્સે પ્રો. વોરવિકને સામાન્ય ઓપરેશનમાં કરે એમ બેહોશ નહોતા કર્યા. માત્ર તેમનો ડાબો હાથ ઈન્જેક્શન દ્વારા સુન્ન થઈ ગયો હતો. પ્રો. વોરવિકના હાથ નીચે ચમત્કારની પ્રસ્થાપના કરવામાં આવી રહી ત્યારે વોરવિક હોશમાં હતા. ડો.બોલુસે પ્રો. વોરવિકને પૂછ્યું કે તે આ સમયે કેવું અનુભવી રહ્યો છે? આ અંગે પ્રો. વોરવિકે જે કહ્યું તેના પરથી એવું લાગતું હતું કે તેમનામાં હિંમત હોવા છતાં તે ક્ષણે તેઓ નર્વસ હતા, તેના મોંમાંથી એક જ વાક્ય નીકળ્યું કે તે તેના મગજને ભૂલી નથી શકતો. આ એક ક્ષણ સિવાય સમગ્ર પાંચ કલાકના ઓપરેશન દરમિયાન બીજી કોઈ ક્ષણ એવી ન હતી જ્યારે પ્રો. વોરવિક કદાચ નર્વસ દેખાયા હશે અથવા તણાવની ક્ષણમાં તેમનું ઓપરેશન થયું હશે. ઓપરેશન ખૂબ જ હળવાશ અને ઉલ્લાસભર્યા વાતાવરણમાં થયું. ડોકટરો જ્યારે આ ઐતિહાસિક ઓપરેશન કરી રહ્યા હતા ત્યારે ઓપરેશન થિયેટરની બહાર ઊભા રહેલા પ્રો. વોરવિકના પત્ની ઈરિના, તેમના સાથીદારો, વિવિધ પ્રોફેસરો અને વિદ્યાર્થીઓ ઉપરાંત મોટી સંખ્યામાં લોકો ત્યાં હાજર હતા જેઓ તેમના હૃદય અને દિમાગમાં આ ઓપરેશનની ઉત્તેજના અનુભવી રહ્યા હતા. ડો.જ્યોર્જ સાડા પાંચ કલાક પછી ઑપરેશન થિયેટરની બહાર આવ્યા ત્યારે તેમના ચહેરા પર ગૌરવપૂર્ણ સ્મિત જોઈને ઑપરેશન થિયેટરની બહાર હાજર લોકોની ખુશીની કોઈ સીમા ન રહી. આ સફળતા સાંભળીને ઈરિનાની આંખોમાંથી આંસુ વહી ગયા. આ ઐતિહાસિક ક્ષણની તસવીરો લઈ રહેલા ફોટોગ્રાફરની પણ આવી જ હાલત હતી.

આ સફળ ઓપરેશન પછી, બ્રિટિશ મેડિકલ કાઉન્સિલે ડો. જ્યોર્જ બાઉલ્સને એક પત્ર મોકલ્યો જેમાં તેણે તેમને અભિનંદન આપ્યા અને કાયદાના ભંગ માટે પણ તેમને જવાબદાર ઠેરવ્યા. ડો. જ્યોર્જના મતે, આ અપેક્ષાઓથી વિપરીત, તે એક નાનું અને સફળ ઓપરેશન હતું. આ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ પછી તરત જ પ્રો. વોરવિકે બીબીસી રેડિયો અને ટીવીને ઈન્ટરવ્યુ આપ્યો હતો. ઈન્ટરવ્યુ સાથે પ્રો. વોરવિકનું સમગ્ર ઓપરેશન કવરેજ પણ બતાવવામાં આવ્યું હતું. બીબીસીની સાથે સાથે ઘણી રેડિયો અને ટીવી ચેનલોએ પણ પ્રો. વોરવિકનો આ સંદર્ભે ઇન્ટરવ્યુ લેવામાં આવ્યો હતો અને તમામ ઇન્ટરવ્યુ દરમિયાન ઇરિના તેના ડાબા હાથ બાજુમાં તેની સાથે રહી હતી. જ્યારે મીડિયાના લોકોએ પ્રો. વોરવિકને પૂછ્યું કે આ બધાથી શું થવાનું છે, પ્રો.એ એક ફિલોસોફરની જેમ અગમ્ય રીતે જવાબ આપ્યો, ‘ખરેખર, હું પોતે પણ નથી જાણતો કે શું થવાનું છે, પણ કંઈક એવું ચોક્કસ થશે જે દુનિયાને બદલી નાખશે.’ ત્રણ મીમી જાડા અને ત્રણ સેન્ટીમીટર લાંબા માઇક્રોચિપ્સ ટ્રાન્સપોન્ડર જેને પ્રો. વોરવિકના હાથની નીચે માઉન્ટ કરાયેલું, તે ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક કોઇલ સાથે જોડાયેલું હતું. તેની કિંમત પર નજર કરીએ તો તે માત્ર બસો રૂપિયાથી વધુ ન હતી, પરંતુ આ નાની વસ્તુ પ્રો. વોરવિકની આખી દુનિયા બદલવા માટે પૂરતી હતી.

નવમા દિવસે પ્રો. વોરવિકના શરીરે એવા રેડિયો સિગ્નલો મોકલવાનું શરૂ કર્યું જે આપોઆપ ટ્રાંસમિટ થઈ રહ્યા હતા અને આના દ્વારા, તમામ પૂર્વ-પ્રોગ્રામ કરેલ પ્રવૃત્તિઓ આપોઆપ કાર્યરત થવા લાગી. પ્રો. વોરવિકના શરીરમાં રોપવામાં આવેલી બે માઇક્રોચિપ્સને તેના શરીરની અંદરના ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક વાયરમાંથી વિદ્યુત તરંગો મળવા લાગ્યા. પરિણામે, તે ચિપ્સ પોતાનું કામ કરવા લાગી અને તે બધી ચમત્કારિક પ્રવૃત્તિઓ શરૂ થઈ જેના માટે આજે પ્રો. વોરવિકને લોકો આશ્ર્ચર્યથી જુએ છે. જ્યારે બહારથી સેન્સર સિગ્નલ પ્રો. વોરવિકના શરીરમાં હાજર માઇક્રોચિપ્સ સાથે અથડાય છે, ત્યારે તેમના શરીરમાં ૬૪-બીટ ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક સિગ્નલ ઉત્પન્ન થાય છે અને આમ પ્રો. વોરવિકનું તમામ કામ આપોઆપ થવા લાગે છે. જાણે કોઈ અદ્રશ્ય શક્તિ તેમને કરી રહી હોય. ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે તે તેના પર્સનલ કમ્પ્યુટરની સામે આવે છે, ત્યારે તેણે કમ્પ્યુટર પર કોઈ બટન દબાવવાની જરૂર નથી. કોમ્પ્યુટર પહેલાથી જ તેમના શરીરમાં રોપાયેલી માઇક્રોચિપ્સ સાથે પ્રોગ્રામ કરેલ છે. તેના શરીરની અંદરની ચિપ્સમાંથી તરંગો તેના પર્સનલ કોમ્પ્યુટર સાથે અથડાતા જ તે આપમેળે ખુલી જાય છે. તેને ક્યારેય કહેવાની જરૂર નથી કે તે તેની ઓફિસમાં પહોંચી ગયો છે. તેમના સેક્રેટરીના કોમ્પ્યુટરમાં સિગ્નલ આવે છે કે પ્રો. વોરવિક ઓફિસે પહોંચી ગયો છે. એટલું જ નહીં પ્રો. વોરવિક જે રૂમમાં બેસે છે તેના દરવાજા પણ તેના શરીરમાં જડેલી ચિપ્સથી ઢંકાયેલા છે.
તેથી, જેમ તેઓ દરવાજા પાસે પહોંચે, તે આપોઆપ ખુલે છે અને રૂમમાં પ્રવેશતા જ ગુડ મોર્નિંગનો અવાજ સંભળાય છે. પ્રો. વોરવિકે માત્ર પોતાના વિભાગના તમામ કોમ્પ્યુટર સાથે જ પોતાને જોડ્યા નથી, પરંતુ તેના ઘરના કોમ્પ્યુટર પણ હંમેશાં તેની સાથે જોડાયેલા છે. આ કારણોસર જો પ્રો. વોરવિક તેના વિભાગમાં જ્યાં પણ હોય, કોઈએ તેમને શોધવાની જરૂર પડતી નથી. દરેક વ્યક્તિ તેના શરીરના સંપર્કમાં રહે છે. ઘરે બેઠેલી તેની પત્નીને પણ દરેક ક્ષણે ખબર પડે છે કે તેનો પતિ ક્યાં છે.

ડિસેમ્બર ૧૯૯૮માં પ્રો. વોરવિક ભારત આવ્યા હતા, અહીં એમણે ઇલેક્ટ્રિકલ એન્જિનિયરોના વાર્ષિક સમારોહમાં પ્રવચન આપવાનું હતું. ઘણા ઇલેક્ટ્રિકલ એન્જિનિયરો ત્યારે તેમની પાસેથી જાણવા માગતા હતા કે શરીરમાં ચિપ્સ અને ટ્રાન્સપોન્ડર ફીટ કર્યા પછી, શું પ્રો. વોરવિક માણસની જેમ જ લાગણીઓથી ભરેલા છે અથવા તેમની લાગણીઓ પણ યાંત્રિક બની ગઈ છે? તેને ચકાસવા માટે ભારતીય એન્જિનિયરોએ એક રમૂજી પરાક્રમ કર્યું. તેમણે પ્રો. વોરવિકને મરચાંના ભજિયા ખવડાવી દીધા. પ્રોફેસરે મરચું ખાધું કે તરત જ તેના પગ સળગતા અંગારા પર પડ્યા હોય તેમ તે કૂદી પડ્યા. એટલું જ નહીં, ગરમ મરચાંની બળતરાને કારણે તેમના મોંમાં ફોલ્લાઓ થઈ ગયા હતા અને ડિસેમ્બરની હાડ-ઠંડકવાળી ઠંડી છતાં પ્રો. વોરવિકના ચહેરા પર પરસેવાના ટીપાં ચમકવા લાગ્યાં. ભારતીય એન્જિનિયરોએ જાણ્યું કે પ્રો. વોરવિક દેખાવમાં અતિશય સંવેદનશીલ અને કાર્યક્ષમ બની ગયા હશે પરંતુ તેમની માનવીય લાગણી સંપૂર્ણપણે અકબંધ છે.

પ્રો. વોરવિકને દરરોજ સેંકડો પત્રો અને ઈ-મેઈલ મળે છે. વિશ્ર્વના દરેક ખૂણેથી લોકો માત્ર ચિપના અનુભવો વિશે જ પૂછતા નથી, પરંતુ આ ટેકનિક દ્વારા આયુષ્ય કેવી રીતે વધારવું અને લાંબા સમય સુધી સ્વસ્થ રહી શકાય તેની ટિપ્સ પણ પૂછે છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે ૧૯૯૮માં જ્યારે પ્રો. વોરવિકે તેના શરીરમાં બે ચિપ્સ લગાવી હતી, ત્યારથી તેની શારીરિક બગાડ નોંધપાત્ર રીતે ઘટી ગઈ છે. બીજા શબ્દોમાં એમ કહી શકાય કે તેમની વૃદ્ધાવસ્થાના દરમાં ક્રાંતિકારી મંદી આવી છે. લંડનની એનાટોમી ઇન્સ્ટિટ્યૂટે છેલ્લા ૨૫ વર્ષમાં ઘણી વખત તેમના શરીરની તપાસ કરી છે અને જાણવા મળ્યું છે કે અન્ય સામાન્ય લોકોની સરખામણીમાં તેમના શરીર પરના ઘસારો ૨૦ થી ૨૫ ટકા ઓછો થયો છે. જેમ જેમ તેમની ઉંમરના લોકો છેલ્લા ૨૫ વર્ષમાં મોટા થયા છે તેમ પ્રો. વોરવિકની ઉંમર તેના કરતાં લગભગ ૨૫ ટકા ઓછી છે. પ્રો. વોરવિકની આસપાસ રહેતા લોકો માને છે કે જ્યારથી પ્રો. વોરવિકે તેના શરીરમાં ચિપ્સ લગાવી છે, ત્યારથી તેની લાગણી દર અને ક્ષમતા બંનેમાં વધારો થયો છે. પ્રથમ પ્રો. વોરવિક તેના મિત્રોને ક્યારેક-ક્યારેક જ ફોન કરતો હતો પરંતુ હવે તે માત્ર તેના મિત્રોને જ નિયમિતપણે બોલાવતો નથી, પરંતુ તે તેના મિત્રોના જીવન સાથે જોડાયેલી નાની નાની બાબતો પણ યાદ રાખે છે. પ્રો. વોરવિક પણ તેનાં બે બાળકોને પહેલા કરતાં વધુ મહત્ત્વ આપે છે. વોરવિકના શરીરમાં લગાવેલી આ ચિપ્સે તેની પત્ની માટે દુનિયા બદલી નાખી છે. અગાઉ જ્યાં પ્રો. વોરવિક તેના શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો છતાં તેની પત્નીનો જન્મદિવસ યાદ રાખી શકતો ન હતો, જ્યારે હવે તે તેની પત્નીનો જન્મદિવસ એક વાર પણ ભૂલતો નથી.

વિશ્ર્વનાં વિવિધ અખબારો અને સામયિકોના ઇન્ટરવ્યુમાં, પ્રો. વોરવિકના પ્રકાશિત ઇન્ટરવ્યુમાંથી કેટલાક મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રશ્ર્નો અને જવાબો:
પ્ર. માણસને મશીન બનવાની શા માટે જરૂર છે?

પ્રો. વોરવિક – કારણ કે જો માણસ બેદરકાર રહેશે તો ૨૦૫૦ સુધીમાં બુદ્ધિશાળી મશીનો વિશ્ર્વનો કબજો કરી લેશે. માણસ મશીનનો ગુલામ બની જશે, તેનાથી બચવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે માણસ પોતે સાયબોર્ગ એટલે કે મશીનમેન બની જાય.

પ્ર. ઇમ્પ્લાન્ટ ટેક્નોલોજીનું ભવિષ્ય શું છે?
પ્રો. વોરવિક – આ ટેકનોલોજીનું ભવિષ્ય ઉજ્જવળ છે. માણસ અને ટેકનોલોજી વચ્ચેની જૂની દીવાલો નીચે પડી રહી છે. ભવિષ્યમાં, માણસ માત્ર માણસ સાથે જ નહીં પણ મશીનો સાથે પણ વાતચીત કરી શકશે. આ એ વિશ્ર્વ હશે જ્યાં આપણા મગજની વિચારવાની ગતિ અને ક્ષમતા મશીનો કરતાં વધુ ઝડપી અને વધુ વ્યવસ્થિત હશે. આજે વેરેબલ (પહેરી શકાય એવા) કમ્પ્યુટર્સ તૈયાર થઈ ગયા છે.

ઇમ્પ્લાન્ટેબલ કમ્પ્યુટર્સ ભવિષ્યમાં અસ્તિત્વમાં રહેશે.

પ્ર. કયાં ક્ષેત્રોમાં ભવિષ્યમાં ક્રાંતિકારી પરિવર્તનની શક્યતા છે?

પ્રો. વોરવિક: આપણી વિચારવાની ક્ષમતા અને બુદ્ધિશાળી મશીનો વચ્ચે સ્પર્ધા હોઈ શકે છે. કેટલાક લોકો તેનું ખૂબ જ નકારાત્મક ચિત્ર દોરે છે. હું માનું છું કે જો વ્યક્તિ સજાગ રહેશે તો તે વિજેતા બનશે. ભવિષ્યમાં લોકોને બિનજરૂરી મહેનત અને વ્યસ્તતામાંથી રાહત મળશે. બેંકમાં જવાની જરૂર રહેશે નહીં. ફિલ્મો જોવા જવાની જરૂર નહીં પડે. વિશ્ર્વ સંકોચાઈ જશે. પરંપરાગત શિક્ષણ અને કચેરીઓના નિશાન પણ અદૃશ્ય થઈ શકે છે.

પ્ર- શું મશીન માણસ કરતાં વધુ બુદ્ધિશાળી બની શકે છે?

પ્રો. વોરવિક – હું કહું છું કે આપણે આ શક્યતાને અવગણવી જોઈએ નહીં. ધ્યાનથી જોવામાં આવે તો વેપાર, રાજકારણ અને સેના આ દિશામાં આગળ વધી રહી છે. આ પ્રવૃત્તિઓ અને સંસ્થાઓ સમાજ અને તેના પરંપરાગત નિયંત્રણથી બહાર જઈ રહ્યા છે. આ આશંકાને દૂર કરવામાં ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન ટેકનોલોજી અસરકારક ભૂમિકા ભજવી શકે છે. આપણે આપણી તાકાત વધારીને જ કોઈ શક્તિશાળી સાથે સ્પર્ધા કરી શકીએ છીએ.

પ્ર- મશીનો દ્વારા પ્રભુત્વ ધરાવતા સમાજની રૂપરેખા શું હશે?

પ્રો.-વોરવિક – ત્યાં માનવ ફાર્મહાઉસ હશે. થઈ શકે કે જોખમી વિસ્તારમાં મશીનોને ન મોકલવામાં આવે અને પુરુષોને ત્યાં મોકલવામાં આવે.