નર્મદા જયંતીના પાવન પર્વ પર મા રેવાનાં પાલવમાં આધ્યાત્મિક ડૂબકી – મધ્ય પ્રદેશનો રેવા તીર

ટ્રાવેલ સ્ટોરી -કૌશિક ઘેલાણી

રેવાનાં તીરે કોઈ પણ સમયે કોઈ પણ જીવ જીવનનો જરાક પણ સમય વિતાવે તો એ પરમ સુખને પામે છે. અપાર કુદરતી સૌંદર્ય, નર્મદાનાં વહેણનું કુદરતી સંગીતમય વાતાવરણ, પંખીઓનો કલરવ, સ્વચ્છ આકાશમાં ચમકતા સિતારાઓ, નક્ષત્રો અને ક્યાંક નજરે પડતી ઉલ્કાઓ અને પોતાની જાત સાથે સંવાદ કરવાનો મોકો એટલે મધ્ય પ્રદેશનાં વિંધ્યાચળમાં આવેલા નર્મદાઘાટની દિવ્ય સફર. દર વર્ષે માહ માસના શુક્લ પક્ષની સાતમના દિવસને નર્મદા જયંતી તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ વર્ષે ૧૬મી ફેબ્રુઆરીએ નર્મદા જયંતીની ઉજવણી થનાર છે.

આપણે ઘણું બધું એક સાથે અને લક્ઝુરિયસ મેળવી લેવાની મહેચ્છામાં સામાન્ય વૈભવ તરફ ખાસ ધ્યાન આપતા નથી હોતા અને ઘણું ખરું ગુમાવી બેસીએ છીએ એનો અંદાજ ત્યારે જ આવે જ્યારે નિર્જન સ્થળ પર આવેલી કુદરતી જગ્યાને જોઈએ, જાણીએ અને માણીએ. આવાં સ્થળોનો પરિચય કોઈ પ્લાન વિના અચાનક જ થઇ જતો હોય છે અને જ્યારે તે થાય ત્યારે આપણે સ્થળથી અભિભૂત થઇ જઈએ છીએ. અરણ્ય એ જ ભારતની મૂળ સંસ્કૃતિ છે અને આપણે સહુ અરણ્યમાંથી જ આવ્યા છીએ એટલે કે પ્રકૃતિ સાથે આપણો નાતો ખૂબ જ સરળતાથી જોડાઈ જાય છે. નદીઓ, પહાડો, જંગલો, ઘાસનાં વિશાળ મેદાનો, રણપ્રદેશો અને પહાડો દરેકેદરેક જીવને આકર્ષે છે અને એ આકર્ષણ સહજ હોય છે. વર્ષભરની બધી જ મોસમના મિજાજને માણવાની એક પણ તક હું જતી ન કરું એમાંયે ઉનાળાની શરૂઆતની કૂમળી સવાર અને સાંજ જો પ્રકૃતિનાં ખોળે વીતે તો એના રંગોમાં હું સંપૂર્ણપણે ઘોળાઈ જાઉં. વસંત ઋતુમાં કુદરતનાં સંપૂર્ણપણે ખીલેલા રંગો, પંખીઓનું મધુર સંગીત અને સમીરનાં સ્પર્શની શીતળતાનો અનુભવ શબ્દોમાં વર્ણવીને કોઈ સાથે શૅર કરવા કરતા વગડાની વાટે જ નીસરી જવું પડે. કુદરતનો ઉનાળુ મિજાજ એટલે કર્ણપ્રિય અને રંગબેરંગી. કુદરતના આવા મિજાજને માણવાવાળા વ્યક્તિનો ક્યારેય સ્ટ્રેસ સાથે ભેટો થતો જ નથી એવું હું મારા અનુભવ પરથી ચોક્કસપણે કહી શકું.

મધ્ય પ્રદેશમાં જબલપુર નજીક આવેલ ભેડાઘાટ એક અદ્ભુત સ્થળ છે જેને આપણે કુદરતની જીવતી જાગતી કવિતા કહી શકીએ. વહેલી સવારે ઘાટ પર જઈને સૂરજની આછેરી લાલાશ સાથે પાણીમાંથી બહાર નીકળતો જોઈને સૃષ્ટિમાં જાણે એક નવો સંચાર થતો અનુભવી શકો તો નવાઈ નહિ. ગમે તેટલી ગરમી હોય અહીં કલાકોનાં કલાકો સુધી નર્મદાનાં શીતળ નીરમાં નહાવાનો અનુભવ આહલાદક હોય છે. ભેડાઘાટમાં આવેલ ધુંઆધાર ઉપરના વિસ્તારમાં વિશાળ પટમાં સરળતાથી કોઈ પથ્થરને અઢેલીને અર્ધું શરીર વહેતા પ્રવાહમાં રહે એ રીતે બેસી જાઓ તો સદેહે સ્વર્ગનો અનુભવ આ ધરણી પર જ મેળવી લેશો. વહેલી સવારનાં સમયે અહીં વિશાળ માર્બલ પહાડીઓ વચ્ચેથી લોકલ વ્યક્તિ સાથે બોટની સફર માણતા માણતા હાથ નર્મદાનાં પ્રવાહમાં પસવારો કે નર્મદા તમારી સાથે વાત કરતી હોય એવો અનુભવ થશે ને થશે જ. બંદરકૂદ શિલા વચ્ચેથી પસાર થતા થતા કુદરતને એના આર્ટિસ્ટિક મૂડ માટે સરાહના કર્યા વિના તો રહી જ ન શકો તો વળી ઊંચી માર્બલ શિલા પર ટેસડાથી બેઠેલા શિંગવાળા વિશાળ ઘુવડને જોઈને આશ્ર્ચર્યમાં ગરકાવ થઇ જાઓ તો નવાઈ નહિ. કુદરત પોતાનો પરિચય અલગ અલગ રૂપમાં અલગ અલગ સ્થળે કરાવતું જ હોય છે. અહીં કુદરત દરેકેદરેક તત્ત્વમાં વસે છે. નર્મદાના કિનારા વિસ્તારને ખંખોળતા ખંખોળતા મેં અહીંનું જનજીવન જોયું અને જોયું જ નહીં પણ માણ્યું. અહીંના લોકો નર્મદામય છે એવું સાંભળ્યું હતું પણ સાક્ષાત્કાર થયો. અહીંયા નાનાં બાળકો નાનપણથી જ નર્મદાના ખોળે ઉછરીને મોટાં થાય છે અને કોઈ વેગીલી ક્ધયાની માફક કોતરો વચ્ચેથી વહેતી નર્મદા પણ અહીંયાનાં બાળકોને સહજતાથી પોતાનામાં સમાવી લે છે જાણે એ બાળકોને એ વહાલ ના કરતી હોય! આવું અદ્ભુત દ્રશ્ય અહીં રોજે સવાર સાંજ અચૂક જોવા મળે જ. ખરેખર અહીંયાનાં બાળકોના સાહસિક કૌશલ્યને જોઈને એટલું ચોક્કસ કહી શકાય કે બાળકોના જીવન ઘડતરમાં આ સાક્ષાત્ વહેતી નર્મદાની શીતળતાનો ખૂબ જ મોટો ફાળો છે. ભેડાઘાટનાં પગથિયાં ઊતરો કે ગરમીમાં રાહત આપતા વિવિધ લીંબુ શરબત, કાચી કેરી અને કેટલાક લોકલ ફળોનો લિજ્જત ગ્રીષ્મની મોજનો ખરો અનુભવ કરાવે. જે વ્યક્તિ વિવિધ મોસમનાં મિજાજને ખુલ્લીને નથી માણતો એ નિસર્ગને નથી જાણતો. સુવિધામાં જીવતો વ્યક્તિ કુદરત સાથેના જોડાણને કદાચ આ રીતે જ ખોઈ બેસે છે. ઢળતી સાંજે સ્વચ્છ આકાશમાં સૂરજની લાલાશ ધીરે ધીરે અવનિમાં ઓઝલ થતી જણાય કે રેવા તીરે બેસીને કુદરત જાણે રેવાને સોનેરી આવરણનો ઓપ આપે એ જોઈને મોઢામાંથી આશ્ર્ચર્યના શબ્દો આપોઆપ હોઠ પર આવી જશે આહ કુદરત! વાહ કુદરત!

ઢળતી સાંજે પક્ષીઓએ કલરવ કરીને વાતાવરણ ગૂંજવી મૂક્યું, રેવાની વહેતી વમળોને સૂરજ જતાં જતાં સોનેરી ઓપ આપતો ગયો અને રેવા પણ એના મધુર રવથી મને સ્પર્શી ગઈ. વર્ષો જૂનાં વૃક્ષો જાણે ધ્યાનમગ્ન થઈને રેવાના આ રવને ધ્યાનસ્થ મુદ્રામાં માણી રહ્યા હતા, વાદળો ક્યાંક દૂર ધરતી પર વરસાદ વરસાવવા થનગની રહ્યાં હતાં અને હું ત્યાં જ સ્થિર થઇ ગયો. બધી જ વ્યાથાઓને રેવા એના જળમાં વહાવીને લઇ ગઈ. રેવા જાણે કુદરતે ફુરસદમાં રચેલી ચિત્રકૃતિની જેમ નજર સમક્ષ તરવરીને હસતી રમતી ક્ધયાની માફક મોહિત કરી ગઈ. સાંજ ઢળ્યા પછી સૂરજ આંખ સામેથી ઓઝલ થાય અને ક્ષિતિજ પર શુક્રનો ગ્રહ આંખ પટપટાવતો ચમકવા લાગે એટલે રેવાને શ્રવણ કરવાનો સમય થાય. “ગાયતી રેવા રવ મધુરમ… હર હર ઓમ ઓમ હર હર ઓમ… સાયમ પ્રાંતહ, પ્રાંતહ સાયમ હર હર ઓમ ઓમ… નર્મદા – અફાટ સૌંદર્યની દેવી અને સદાય આનંદ આપનારી. અહીં આવેલી વિશાળ માર્બલ શિલા પર બેસીને બસ એના રવને સાંભળ્યો કરો, કુદરતે જાણે કેટલાંયે વાદ્યોની મહેફિલ સજાવી હોય એવું કંઈક સતત વીતતી દરેક પળે અનુભવી શકાય. શુક્લ પક્ષમાં ઢળતી સાંજે બોટ લઈને નર્મદા સફરે નીકળવાથી ચંદ્રની શીતળ ચાંદની અને આછેરી રોશનીનો પાલવ ચોતરફ ફેલાયેલ માર્બલ શિલાઓ પર એ રીતે છવાઈ જશે કે જાણે કુદરતે અવની પર વિશાળ પેઇન્ટિંગ કર્યું હોય. કૃષ્ણ પક્ષમાં તારોડિયાની વિશાળ ચાદર એ રીતે ફેલાયેલી અનુભવાશે જાણે આપણે કોઈ ઝગમગતા વિશાળ ડોમ નીચે બેઠાં હોઈએ અને નર્મદાનો રવ બેકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિકની કર્ણપ્રિય ધૂન સતત કર્ણપટલથી છેક હૃદયનાં તાર ઝણઝણાવતી હોય. રેવાનો સંસર્ગ ક્યારેય તમારી એક પણ પળ નકામી નથી જવા દેતો.

અહીં લોકલ લોકો મક્કાઈનાં લોટની દાળ બાટી પાનિયા નામની એક લિજ્જતદાર વાનગી બનાવે છે. કોઈ વૃક્ષનાં પાનમાં લપેટીને રાજસ્થાની દાળબાટી જેમ જ મક્કાઇ અને ઘઉંના જાડા લોટની બાટી ગાયનાં છાણામાં શેકીને દાળ, ભરપૂર ઘી, લસણ ફુદીનાની લસોટીયામાં લસોટેલી ચટણી અને દેશી વલોણાની છાશ સાથે આખું ભાણું પીરસે છે એની લિજ્જત માણવી જ રહી. જબલપુર શહેરથી માત્ર ૨૬ કિમિના અંતરે આવેલ આ સ્થળે સરળતાથી કોઈ પણ પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટેશન થકી પહોંચી શકાય છે. અહીં રહેવા માટે વિવિધ બજેટની હોટેલ સરળતાથી મળી રહે છે પણ મધ્ય પ્રદેશ ટુરિઝમનો રિસોર્ટ પહેલેથી બુક કરાવ્યો હોય તો સોને પે સુહાગા..

મહેશ્ર્વર નજીક આવેલ જલકોટી નામનું સ્થળ પણ ગ્રીષ્મ ઋતુમાં કોઈપણને વશમાં કરી શકે એવું સામર્થ્ય ધરાવે છે. એક સાથે હજારો સ્વપ્નસુંદરીઓની જેમ રેવા અલગ અલગ ધારાઓમાં વહેંચાઈને કિલ્લોલ કરતી વિશાળ પથ્થર શિલાઓને ચીરતી મુક્તપણે વહી રહી છે અને એનો ઘૂઘવાટ કાનથી સીધો જ મનનાં પરદા સુધી પડઘાય છે. સવારે સૂરજ ઉગતાની સાથે વાદળો ભૂલકાઓની માફક દોટ લગાવીને વહેતી આ રેવાની ધારાઓને મળવા ચાલ્યા હોય એવું કંઈક દીસી રહ્યું હતું અને હું દિગ્મૂઢ થઈને આ દ્રશ્ય જોઈ રહ્યો. રેવાનાં આ રૂપને માનસપટ પર સાચવીને લાવ્યો છું, રેવાનાં નીરથી ભીંજાયેલા આત્માને શુદ્ધ કરી લાવ્યો છું. આપણી સંસ્કૃતિમાં નદીઓને ખૂબ જ મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું છે. રેવાનાં નીરમાં ઘડીભર ગોઠણડૂબ બેસી રહીને એના ધ્વનિને માણવું જાણે એ પણ મને સ્પર્શીને કશુંક કહી રહી હોય. આપણે સહુએ સમયાંતરે નદીમાં કૂદીને નહાવું જોઈએ, આ રીતે નહાવું એ કઈ ખાલી નહાવું નથી પણ કુદરતનાં સંસર્ગમાં આવીને જાતને નિચોવવાની વાત છે. અહીં વહેતી અસંખ્ય ધારાઓમાં કલાકો સુધી નાહી શકાય છે અને ગ્રીષ્મના રંગોને રેવાનાં નીરમાં જળપ્રવાહ સાથે વહી જતા સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકાય છે.

અહીંના સંધ્યા ટાણે આકાશમાં આછેરી રતાશ પડતી લાલિમા છવાઈ જાય, વાદળાઓમાં રંગોની રંગત જામે ત્યારથી મનમાં ખૂબસૂરત રાત્રિના સપનાઓ રંધાવા લાગે. ધીરે ધીરે ધરણી અંધકારની ચાદર ઓઢવા લાગે, પંખીઓ શાંત થતા જણાય, તમરાઓ એમનું આગવું ગાન શરૂ કરે, ખોટો કલશોર બંધ થઇ જાય, આકાશ હજારો ચમકતા રત્નોથી ભરાઈ જાય એટલે મારી નજર સીધી વૃશ્ર્ચિકની પૂંછડી તરફ મંડાય. એકીટશે આકાશમાં મીટ માંડીને જોયા કરું કે તેજસ્વી ધનુ નજરે ચઢે સાથે સાથે શનિ અને ગુરુની ચમક આંખને આંજી દે. મનમાં આવતા વિચારોનું વમળ સ્પષ્ટ રીતે શાંત થતું અનુભવી શકાય. આ વખતે તો એકલો નહોતો, ખળ ખળ કરતી રેવા સાથે હતી એટલે ડરનો કોઈ અવકાશ જ નહોતો. રેવાની અસંખ્ય ધારાઓની વચ્ચે રેવા અને સમગ્ર સૃષ્ટિ જાણે રેવાને નમન કરતી હોય એવું દ્રશ્ય કલ્પ્યું હતું અને એ સહુને બતાવવાનું પણ સાકાર થયું. વાદળો તારોલીયાઓ સાથે સંતાકૂકડીની રમત રમી રહ્યાં હતાં ને હું રેવાનાં મધુર રવને માણી રહ્યો હતો.
અહીં શબ્દો આપોઆપ પૂરા થઈ જાય છે, અભિભૂત કરવાનું કામ તો રેવા જ કરશે.