‘ડૉટર ઇનલો’ માંથી ‘ઇન-લો’ કાઢી નાખો તો માનજો કે સાસુ અને વહુની સમસ્યા ખતમ…!

તાજેતરમાં, મેં ટીવી પર પ્રસારિત થયેલી ત્રણ લોકપ્રિય કોમેડી સિરિયલોમાં સાસુ અને વહુ વચ્ચેના પરસ્પર સંબંધોને લગતી કેટલીક ખાસ બાબતો નોંધી છે. ‘ભાભીજી ઘર પર હૈ’ સિરિયલમાં અંગૂરીની સાસુ તેની વહુને તેના પુત્ર કરતાં વધુ પ્રેમ કરે છે, હંમેશાં તેનો પક્ષ લે છે અને એક આદર્શ સાસુ બનવાનો પ્રયાસ કરે છે, જેવું ફક્ત પુસ્તકોમાં અથવા કલ્પનાઓમાં જ જોવા મળે છે. સીરિયલ ‘હપ્પુ કી ઉલટન પલટન’ માં, કટોરી દેવી તેની વહુને ટોણા મારવાની કોઈ તક છોડતી નથી, જે સીરિયલમાં રમૂજ પેદા કરે છે પરંતુ ઘણીવાર તે ક્રૂરતાની હદ વટાવી દે છે. સીરિયલ ‘તારક મહેતા કા ઉલ્ટા ચશ્મા’માં સાસુ-વહુની સારી કે ખરાબ વાતને ટાળવામાં આવી છે. ગોકુલધામ સોસાયટીમાં વહુઓ તો અડધો ડઝન છે, પરંતુ સાસુ એક પણ નથી. હા, દયા બેનના આદર્શ સસરા ચંપક ગડા ચોક્કસપણે છે અને જેઠાલાલ ગડાના સાસુ પણ, પરંતુ તેમને ક્યારેય નાના પડદા પર દર્શાવાયા નથી.

શું આ ત્રણમાંથી એક પણ સિરિયલ આપણા સમાજમાં સાસુ-વહુના જે સંબંધો છે તેનું સાચું ચિત્ર રજૂ કરે છે? કદાચ નહીં. એ વાત સાચી છે કે માનવીય સંબંધો કોઈ નિશ્ર્ચિત વ્યાખ્યાને અનુસારે નથી ચાલતા, પરંતુ કોઈ સાસુ સંપૂર્ણ આદર્શવાદી નથી કે સંપૂર્ણ ક્રૂર નથી હોતી અને કોઈ હાઉસિંગ સોસાયટી, ઓછામાં ઓછા ભારતમાં એવી નહીં હોય, જ્યાં કોઈ સાસુ નહીં હોય. આ જ વાત વહુઓને પણ લાગુ પડે છે. આ પૃષ્ઠભૂમિમાં, બોમ્બે હાઈકોર્ટની ઔરંગાબાદ બેંચના નિર્ણયને સમજવો જરૂરી બની જાય છે, જેના હેઠળ એવું લાગે છે કે ભારતમાં વહુઓ પાસે માત્ર ‘જવાબદારી’ છે અને તેમના કોઈ અધિકાર નથી.

તાજેતરમાં મૃત્યુ પામેલી પુત્રવધૂના સાસરિયાઓને દહેજ અને આત્મહત્યા માટે મજબૂર કરવાના આરોપમાંથી મુક્ત કરતાં હાઇકોર્ટે કહ્યું હતું કે પત્ની/પુત્રવધૂને મંદિરોમાં જતા અટકાવવા, તેને ટીવી જોવાની મંજૂરી ન આપવી અને તેને જમીન પર સૂવાની ફરજ પાડવી એ કાનૂની ક્રૂરતા નથી. ન્યાયાધીશો પાસે, તેઓ જે સમાજમાં સેવા આપે છે તેમાંથી તેમણે ઉપાડેલાં મૂલ્યોના આધારે કાયદાનું અર્થઘટન કરવાની સુગમતા હોય છે. તેથી ગુનાનો આ ખુલાસો આશ્ર્ચર્યજનક નથી. કારણ કે આવા કિસ્સાઓમાં પુત્રવધૂઓ પ્રત્યે ક્રૂરતા સામાન્ય છે.

ઘણા દાયકાઓથી દીકરીઓ માટે ઘણી પ્રગતિ સુનિશ્ર્ચિત કરી છે, પરંતુ પુત્રવધૂઓ માટે હજુ પણ રસ્તો ખૂબ જ ડરામણો છે. શું સાસરું તેમના માટે સલામત ઘર બની શકશે? કે નરક જ બની રહેશે? સાસરિયાંમાં, તેમની ‘જવાબદારીઓ’ કડક રીતે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે, પરંતુ તેમના મૂળભૂત અધિકારો હંમેશાં અસ્પષ્ટ જ રહે છે અને જો કંઈપણ થાય તો તે ઝઘડાનું કારણ બની જાય છે.

વહુનું કલ્યાણ અને સલામતી તેના સાસરિયાઓની અપેક્ષાઓ પર આધારિત છે. કદાચ તે અભ્યાસોનો ઉલ્લેખ કરવો પૂરતો હશે જે દર્શાવે છે કે પૌત્ર-પૌત્રીની સંખ્યા પણ દાદીની પ્રાથમિકતા દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે, જ્યાં વહુ તેની સાસુ કરતાં ઓછી ભણેલી હોય છે.

લોકપ્રિય સંસ્કૃતિ નિ:શંકપણે ‘વહુ કોડ ઓફ કંડક્ટ’ની ઘોષણા કરે છે, જેની લિસ્ટમાં સૌથી ઉપર લખેલું છે ‘દરેક આજ્ઞાનું કંઇપણ આનાકાની વિના પાલન કરવું. જે વહુ તેના જીવનના છેલ્લા શ્ર્વાસ સુધી અનેક ભૂમિકાઓ ભજવે છે, તેના સમાજ ઘણા વખાણ કરે છે. પણ, જે જરા પણ ફરિયાદ ન કરતી હોય. છેવટે આપણી સેવા કરવી એ તેમનો ‘ધર્મ’ છે. સમાજની ઈચ્છા મુજબ, પરિવારના અસ્તિત્વ માટે ૧૦૦% આધાર વહુ પર નિયંત્રણ રાખવાનો છે. શું વહુઓ આને કારણે ‘મરી’ રહી છે? પરંતુ એવું લાગે છે કે સમાજ માટે જ નહીં પરંતુ હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશો માટે પણ આ જ સાચું છે. આશ્ર્ચર્ય?

Also Read – ઞઈૠના નવા નિયમ: કૉલેજ શિક્ષણનો પ્રવાહ સાવ પલટાઈ જશે…

આ સંજોગોમાં મને મારી સાસુ યાદ આવે છે, જેમણે જાન્યુઆરી ૨૦૨૨માં છેલ્લા શ્ર્વાસ લીધા. તેમણે ક્યારેય મને કશું કહ્યું નથી, ક્યારેય નારાજ નથી થયાં, ક્યારેય ગુસ્સો કર્યો નથી અને ક્યારેય મને ઠપકો આપ્યો નથી. ક્યારેક કોઈ વસ્તુ માટે રોકી નથી, ટોકી નથી. મને સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા આપી. તે દુનિયાથી સાવ અલગ હતા. એવું નહોતું કે તેમને ગુસ્સો આવતો ન હતો, પરંતુ તે પોતાનો ગુસ્સો તેના પુત્ર એટલે કે મારા પતિ પર જ કાઢતા. તેમની દલીલ એવી હતી કે વહુ બીજા ઘરમાંથી આવી હોય, એટલે તેને અમારા પરિવારની રીતો સમજવામાં અને તેમાં એડજસ્ટ થવામાં સમય લાગશે, તે જરૂરી નથી કે તેણે પોતાની જાતને બદલવી જોઈએ અને આ માટે તેના માટે દબાણ કરવું અયોગ્ય છે. પરંતુ તું (મારા પતિ) તો આ મારો પુત્ર છે, મેં તને નવ મહિના મારા ગર્ભમાં રાખ્યો, તને ઉછેર્યો, તને સંસ્કાર આપ્યા, તને તો તારી માતાની સંભાળ કેવી રીતે રાખવી તેની જાણ હોવી જોઈએ. મારાં સાસુ મારી સાથે હંમેશાં તેમની પુત્રીની જેમ વર્તતા, તેમની પોતાની એક પુત્રી હતી, તેમ છતાં. તેઓ મને કહેતા, ‘જો હું તને દીકરીની જેમ રાખીશ તો મારી દીકરીને પણ તેના સાસરિયાંમાં દીકરીની જેમ જ રાખશે. તેમની વાત સાચી હતી. મારાં નણંદ પણ તેના સાસરામાં દીકરીની જેમ જ રહે છે. હું ઈચ્છું છું કે બધી છોકરીઓને મારાં સાસુ જેવા સાસુ મળે અને ‘ડોટર ઇન લો’ માંથી ‘ઈન લો’ નીકળીને માત્ર ડોટર રહી જાય તો મોટાભાગના ઘરોની સમસ્યાઓનો અંત આવશે.