જસ્ટીન ટ્રુડોના પિતા પિયર ટ્રુડો – ઇન્દિરા ગાંધી – જગમીત સિંઘ, – નિજ્જર તથા દાળના ભાવ

વિશેષ -અભિમન્યુ મોદી

બધા જાણે છે એમ ભારત અને કેનેડા વચ્ચે રાજદ્વારી સંબંધો હાલ તંગ છે. તાજેતરમાં કેનેડાના વડા પ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડોએ જૂનમાં બ્રિટિશ કોલંબિયામાં ખાલિસ્તાન તરફી અલગતાવાદી હરદીપ સિંહ નિજ્જરની હત્યા અને ભારત વચ્ચે સંભવિત જોડાણ સૂચવ્યું ત્યારે તણાવ વધી ગયો. જો કે, તેણે તેના દાવાને સમર્થન આપવા માટે કોઈ પુરાવા આપ્યા ન હતા અને તેના બદલે ભારતને હત્યાની તપાસમાં સહકાર આપવા હાકલ કરી હતી. પણ આમાં એમના ઈરાદા સ્પષ્ટ દેખાતા ન હતા. તેના મનમાં કંઇક પાપ તો હતું જ. ભારતે આરોપોને નકારી કાઢ્યા છે અને કેનેડા પર આતંકવાદીઓ, ઉગ્રવાદીઓ અને સંગઠિત અપરાધને આશ્રય આપવાનો આરોપ મૂક્યો. જેથી કેનેડીયન સરકાર બગડી.

આ પહેલીવાર નથી જ્યારે ભારત અને કેનેડાને તેમના સંબંધોમાં મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હોય. કેનેડાના વડા પ્રધાન તરીકે જસ્ટિન ટ્રુડોના પિતા પિયર ટ્રુડોના કાર્યકાળ દરમિયાન, બંને દેશોએ તેમના સંબંધોમાં ઘણી મંદીનો અનુભવ કર્યો હતો.

આવું જ એક ઉદાહરણ છે જ્યારે ભારતે ૧૯૭૪માં રાજસ્થાનના પોખરણમાં તેનું પ્રથમ પરમાણુ પરીક્ષણ કર્યું હતું. કેનેડાના વડા પ્રધાન પિયર ટ્રુડોએ પરીક્ષણની ટીકા કરી, તેને વિશ્વાસઘાત ગણાવ્યો કારણ કે વપરાયેલ પ્લુટોનિયમ સિરસ પરમાણુ રિએક્ટરમાંથી આવ્યું હતું. ૧૯૬૦માં મહાન ભારતીય ભૌતિકશાસ્ત્રી હોમી ભાભાના નેતૃત્વમાં કેનેડિયન સમર્થન સાથે સ્થપાયેલ CIRUS આ વિવાદના કેન્દ્રમાં હતું.

ભારતે આ પરીક્ષણને “ઓપરેશન સ્માઈલીંગ બુદ્ધા” તરીકે ઓળખાવ્યું અને તેને મર્યાદિત લશ્કરી અસરો સાથે શાંતિપૂર્ણ પરમાણુ વિસ્ફોટ તરીકે દર્શાવ્યું. જોકે, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને કેનેડા સહિત આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયે ભારતની કાર્યવાહીની નિંદા કરી હતી. ટ્રુડોએ ટેકો પાછો ખેંચી લીધો અને બીજા ભારતીય રિએક્ટર પર કામ કરતા કેનેડિયન અધિકારીઓને પાછા બોલાવ્યા.

રાજકારણમાં અને વડાપ્રધાન તરીકે અમુક નિર્ણયો લેવામાં વિવેચકો ઇન્દિરા ગાંધી અને નરેન્દ્ર મોદીની સરખામણી કરતા હોય છે. બંનેની લોકપ્રિયતા ગજબનાક છે. તો બંનેના કાર્યકાળ દરમિયાન કેનેડા સાથેની તંગદીલી પણ વધી. આ એક વધુ સામ્ય ઉમેરાયું.

૧૯૯૮ માં, જ્યારે ભારતે શ્રેણીબદ્ધ પરમાણુ બોમ્બ પરીક્ષણો કર્યા, ત્યારે કેનેડાએ ભારત પર પ્રતિબંધો લાદ્યા. કેનેડાના તત્કાલિન વિદેશ મંત્રી લોયડ એક્સવર્થીએ ભારત વિરુદ્ધ “ક્રુસેડ” તરીકે વર્ણવેલ તેનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. ૨૦૦૧માં પ્રતિબંધો હટાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ ૨૦૧૦ સુધી ભારત અને કેનેડાએ G૨૦ સમિટ માટે વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહની કેનેડાની મુલાકાત દરમિયાન પરમાણુ સહકાર કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા ન હતા.

કનિષ્ક બોમ્બ વિસ્ફોટ તરીકે ઓળખાતી એર ઈન્ડિયા ફ્લાઇટ ૧૮૨ પર બોમ્બ વિસ્ફોટ પછી ૧૯૮૫માં ભારત-કેનેડા સંબંધોમાં વધુ બગાડ થયો. ભારતે ૧૯૮૨માં તલવિંદર સિંહ પરમારના પ્રત્યાર્પણની વિનંતી કરી હતી, પરંતુ તત્કાલિન વડાપ્રધાન પિયર ટ્રુડોએ તેનો ઇનકાર કરી દીધો હતો. જૂન ૧૯૮૫ માં, કેનેડાથી ભારત તરફ ઉડતા કનિષ્ક વિમાનને આતંકવાદીઓ દ્વારા બોમ્બમારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેના પરિણામે ૮૦ બાળકો સહિત ૩૩૧ નાગરિકોના મોત થયા હતા. માસ્ટરમાઇન્ડ ગણાતા પરમારને ૧૯૯૨માં પંજાબમાં પોલીસે માર્યો હતો.

કેનેડિયન પત્રકાર ટેરી મિલેવસ્કીના પુસ્તક “બ્લડ ફોર બ્લડ: ફિફ્ટી ઇયર્સ ઓફ ધ ગ્લોબલ ખાલિસ્તાન પ્રોજેક્ટ” માં ખુલાસો થયો છે કે ભારતે ૧૯૮૨માં ખાલિસ્તાની વિદ્રોહ સામે કેનેડાના પ્રતિભાવની ટીકા કરી હતી, જ્યારે વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી વડા પ્રધાન પિયર ટ્રુડોને મળ્યા હતા. ફરિયાદ કરી હતી. જ્યારે ભારત ૧૯૯૦ ના દાયકાના અંત સુધીમાં ખાલિસ્તાન ચળવળને નિયંત્રિત કરવામાં સફળ રહ્યું, ત્યારે કેનેડાને ખાલિસ્તાન સમર્થકો માટે આશ્રયસ્થાન તરીકે જોવામાં આવે છે.

જસ્ટિન ટ્રુડોની રાજકીય વિચારણાઓને કારણે ખાલિસ્તાની અલગતાવાદીઓ પ્રત્યે ઉદાર વલણ રાખવા બદલ ટીકા કરવામાં આવી છે.

JNU ખાતે સ્કૂલ ઓફ ઈન્ટરનેશનલ સ્ટડીઝના પ્રોફેસર ઉમ્મુ સલમા બાવાએ જણાવ્યું હતું કે કેનેડિયન રાજકારણીઓને વર્લ્ડ શીખ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISYF) અને ઈન્ટરનેશનલ શીખ યુથ ફેડરેશન (WSO) જેવી સંસ્થાઓ તરફથી ટેકો મળ્યો છે, જે શીખ અલગતાવાદીઓને કેનેડિયન રાજકારણને પ્રભાવિત કરવાની મંજૂરી આપે છે.

જગમીત સિંઘ કેનેડાની ડાબેરી ઝુકાવ ધરાવતી ન્યૂ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના વડા અને વડાપ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડોના મુખ્ય સાથી છે. ૨૦૧૫માં સાન ફ્રાન્સિસ્કોમાં ખાલિસ્તાન તરફી રેલીમાં નારો લગાવનાર સિંઘે માર્યા ગયેલા આતંકવાદી હરદીપ સિંહ નિજ્જરને ’ન્યાય’ અપાવવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે. તેના માટે તેઓ ભારતની વિરુદ્ધમાં પણ સ્ટેન્ડ લઇ રહ્યા છે. ભારતની વિરુદ્ધ એટલે શીખો સિવાયના દરેક ભારતીય વિરુદ્ધ. આ ભારત માટે અને કેનેડા વસતા ભારતીયો માટે ચિંતાની ઘંટડી સમાન સમય કહેવાય.

હરદીપ સિંહ નિજ્જરની હત્યાને લઈને ભારત અને કેનેડા વચ્ચે વિવાદ વધી રહ્યો છે, ત્યારે અડધી દુનિયાની નજર એક વ્યક્તિ પર છે – કેનેડિયન સાંસદ જગમીત સિંહ. ભારતીય મૂળના શીખ એવા જગમીત સિંઘ આતંકવાદી નિજ્જરનો ફોટો પકડીને બેઠા છે. તેમણે જ હેન્ડસ વડા પ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડોને ખાલિસ્તાન તરફી રાજનીતિ કરવા માટે પ્રેરિત કર્યા હોય એવું હવે બધા માને છે. કોણ છે આ પંજાબી સિંઘ? તે ટ્રુડોને કેવી રીતે અસર કરે છે?

કેનેડાના અને ભારતના મીડિયામાં છૂટક છૂટક રહેલી માહિતી ઉપરથી થોડું ચિત્ર સ્પષ્ટ થયું છે. જગમીત સિંહના માતા-પિતા ’સારા જીવન માટે’ ભારતના પંજાબથી કેનેડા ગયા હતા. સારું જીવન એટલે બેટર લાઈફ સ્ટાઈલ. જગમીત સિંઘનો જન્મ ૨ જાન્યુઆરી, ૧૯૭૯ના રોજ સ્કારબોરો, ઓન્ટારિયોમાં થયો હતો. પણ તેઓ સ્કારબોરો ઉપરાંત સેન્ટ જોન્સ અને વિન્ડસરમાં મોટા થયા હતા.

તેમણે યુનિવર્સિટી ઓફ વેસ્ટર્ન ઓન્ટારિયો (૨૦૦૧)માંથી બાયોલોજીમાં બેચલર ઓફ સાયન્સની ડિગ્રી તેમજ યોર્ક યુનિવર્સિટીની ઓસગુડ હોલ લો સ્કૂલ (૨૦૦૫)માંથી કાયદાની સ્નાતકની ડિગ્રી મેળવી છે. (આ અમુક ક્રાંતિકારી નેતાઓ વકીલ તો હોય જ છે, હે ને?) રાજકારણ પહેલાં આ પાપાજીએ ગ્રેટર ટોરોન્ટો એરિયામાં ફોજદારી બચાવ વકીલ તરીકે કામ કર્યું હતું. તેઓ૨૦૧૧ માં ઓન્ટેરિયો વિસ્તારના સંસદ બન્યા અને ૨૦૧૭ સુધી તે પદ પર સેવા આપી. ઓન્ટારિયો વિધાનસભામાં બેસનાર તેઓ પ્રથમ પાઘડીધારી હતા.

૧ ઓક્ટોબર, ૨૦૧૭ના રોજ જગમીત સિંઘ રાષ્ટ્રીય પાર્ટી-એનડીપીના નેતા બન્યા. મીડિયાના રીપોર્ટ અનુસાર, જગમીત સિંઘ કેનેડાના મોટા રાજકીય પક્ષના પ્રથમ બિન-શ્વેત નેતા છે. સત્તામાં તેમના આરોહણ દરમિયાન, તેમણે ૠચ મેગેઝિનનું ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું. મેગેઝીને તેમને “કેનેડિયન રાજકારણમાં ગજબનાક ઝડપે ઉભરતા સ્ટાર” તરીકે વર્ણવ્યા હતા. તેમણે ૨૦૧૯ થી બર્નાબી સાઉથ માટે સંસદ સભ્ય તરીકે સેવા આપી છે. તે તેની પત્ની ગુરકિરણ અને પુત્રી અનહદ સાથે બર્નાબી સાઉથમાં રહે છે. તે અસ્ખલિત ફ્રેન્ચ અને પંજાબી બોલે છે.

સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૧ માં, ટ્રુડોની લિબરલ પાર્ટી ફરીથી ચૂંટણી જીતી હતી પરંતુ સંસદમાં બહુમતી બેઠકો જીતવામાં નિષ્ફળ રહી હતી. માર્ચ ૨૦૨૨ માં, ટ્રુડોએ ફાર્માસ્યુટિકલ અને ડેન્ટલ કેર યોજનાઓના સોદાના બદલામાં સમર્થન માટે સિંઘની ગઉઙ સાથે સોદો કર્યો. ટ્રુડોએ તે સમયે કહ્યું હતું કે, “અમે સાથે મળીને કામ કરવા સંમત થયા છીએ.” “આપણે જેની સાથે અસંમત છીએ તેના બદલે આપણે જેના પર સહમત છીએ તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા વિશે છે.”

કેનેડામાં રૂઢિચુસ્તોએ ’જસ્ટિન ટ્રુડો દ્વારા સત્તા હડપ’ તરીકે તેમના રાજકારણના જોડાણ અને સત્તારૂઢ થયાની ઘટનાની નિંદા કરી હતી. પણ જગમીત સિઘ કોઈ રીતે તેમની નજીક પહોચી ગયા. એ તો એટલી હદ સુધી કે ટ્રુડો તેમના પ્રભાવમાં આવી ગયા. મીડિયાના અમુક વર્તુળો તો ચોક્કસપણે માને છે કે ટ્રુડોની સરકાર તેના રાજકીય અસ્તિત્વ માટે જગમીત સિંઘની એનડીપી પર સંપૂર્ણપણે નિર્ભર છે. આ વાત જગમીત સિંઘ ન જાણતા હોય એવું બને નહિ અને આ મજબૂરીનો લાભ લીધા વિના તેઓ રહ્યા નહિ. ટ્રુડોને તેમણે ખાલીસ્તાન તરફી અને ભારત વિરોધી કરી નાખ્યા.

જગમીત સિઘની આવી હરકતોને કારણે અને તેની કથિત ભારત વિરોધી પ્રવૃત્તિઓ તથા ઉગ્રવાદીઓ સાથેના સંબંધોને કારણે ૨૦૧૩માં ભારતે વિઝા આપવાની ના પાડી દીધી હતી.

ભારતમાં દાળના ભાવ કેમ વધી શકે એમ છે?

ભારત અને કેનેડા વચ્ચે રાજદ્વારી મુદ્દાઓને કારણે ભારતમાં દાળના સપ્લાય અને ભાવમાં સમસ્યા આવી શકે છે.

શા માટે તે ચિંતાનો વિષય છે: કેનેડા ભારતને મોટા પ્રમાણમાં કઠોળ વેચે છે, જે ભારતીય આહાર માટે પ્રોટીનનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. જો કે, કેનેડાના વડા પ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડો દ્વારા કરાયેલા આક્ષેપોને કારણે બંને દેશો વચ્ચે તણાવ આ વેપારને અવરોધી શકે છે. કઠોળના વેપાર પર અસર: ભારતીય ખરીદદારો કેનેડિયન કઠોળ ખરીદવા માટે ખચકાય છે. આ કેનેડિયન ખેડૂતો અને ભારતીય ગ્રાહકો બંને માટે કઠોળના ભાવને અસર કરી શકે છે.

ભારતની કઠોળની માંગ: ભારત કેનેડા પાસેથી મોટા પ્રમાણમાં કઠોળ ખરીદે છે, જે તેની કુલ કઠોળની આયાતમાં અડધાથી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે. કેનેડામાંથી આયાત સતત વધી રહી હતી, પરંતુ હવે ભારતીય ખરીદદારો તેના બદલે ઓસ્ટ્રેલિયા તરફ જોઈ રહ્યા છે.

ભારત સરકારની ખાતરી: ભારત સરકારે કહ્યું છે કે કેનેડા સાથેના સંઘર્ષને કારણે કઠોળનો પુરવઠો ખોરવાશે નહીં. કેનેડાથી આયાત કરવામાં આવતી મોટાભાગની કઠોળ ભારતીય બંદરો પર આવી ચૂકી છે.

વિવિધતા લાવવાના ભારતના પ્રયાસો: ભારત કેનેડિયન કઠોળ પરની તેની નિર્ભરતા ઘટાડવા માટે કામ કરી રહ્યું છે. તેણે સ્થાનિક ઉત્પાદનમાં વધારો કર્યો છે અને અન્ય દેશોમાં તેની કઠોળની આયાતમાં વૈવિધ્યીકરણ કર્યું છે.

ભાવની સ્થિતિ: ભારતમાં કઠોળના ભાવમાં માત્ર થોડો વધારો થયો છે, જે દર્શાવે છે કે તાત્કાલિક કોઈ અછત નથી. ઑસ્ટ્રેલિયા અને રશિયા કેનેડા દ્વારા છોડવામાં આવેલા અંતરને ભરવાની અપેક્ષા છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, ભારત અને કેનેડા વચ્ચેના તણાવને કારણે ભારતમાં દાળના પુરવઠા અને ભાવને અસર થઈ શકે છે, પરંતુ ભારત સરકાર સ્થિર પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરવા માટે પગલાં લઈ રહી છે, અને કિંમતોમાં હજુ સુધી બહુ વધારો થયો નથી. પણ વધારો નહિ જ થાય એવી કોઈ ગેરન્ટી નથી.