કમાણી સારી છે, બચત કેમ ઘટી રહી છે?

નાણાંકીય -લોકમિત્ર ગૌતમ

ભારતમાં ભલે ગમે તેટલી બેરોજગારી હોય, પરંતુ તાજેતરના વર્ષોમાં માથાદીઠ આવકમાં કોઈ ઘટાડો થયો નથી? સવાલ એ છે કે દેશની ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક ફાઇનાન્શિયલ સેવિંગ્સ કેમ દિવસેને દિવસે ઘટી રહી છે? આનું એક કારણ યુવા વર્ગ છે, હા. તમે સાચું સાંભળ્યું છે યુવા વર્ગ. ભારતમાં યુવાનોની વસ્તી અન્ય વય જૂથો કરતાં ઘણી વધારે છે, જે આર્થિક વિકાસમાં યોગદાન આપતા મુખ્ય પરિબળોમાંનું એક માનવામાં આવે છે. પરંતુ જ્યાં એક તરફ યુવા વર્ગના કેટલાક કુદરતી ફાયદા છે, તો કેટલાક કુદરતી ગેરફાયદા પણ છે. યુવા પેઢી વર્તમાનમાં જીવતી હોવાથી, તેઓ ઘણીવાર આનંદની તરફેણમાં બચતની અવગણના કરે છે. આ જ કારણ છે કે તાજેતરના વર્ષોમાં આપણી સ્થાનિક બચતમાં સતત ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલય (એમઓએસપીઆઇ) દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા નવીનતમ ડેટા દર્શાવે છે કે ૨૦૨૧-૨૨ અને ૨૦૨૨-૨૩ વચ્ચે પરિવારોની નેટ ફાઇનાન્શિયલ સેવિંગ્સમાં ૯ લાખ કરોડ રૂપિયાથી વધુનો ચિંતાજનક ઘટાડો થયો છે. ૨૦૨૨-૨૩માં ભારતીય પરિવારોની નેટ ફાઇનાન્શિયલ સેવિંગ્સ રૂ. ૧૪.૨ લાખ કરોડ હતી, જે ૫ વર્ષમાં સૌથી નીચું સ્તર હતું. વર્ષ ૨૦૨૧-૨૨માં તે રૂ. ૧૭.૧ લાખ કરોડ અને વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧માં રૂ. ૨૩.૩ લાખ કરોડ હતી. ઘરગથ્થુ બચત, જે વાસ્તવમાં કુલ બચતના ૬૦ ટકા કરતાં થોડી વધારે છે, તેને નાણાકીય અને ભૌતિક બચત વચ્ચે વિભાજિત કરવામાં આવે છે. નેટ ફાઇનાન્શિયલ સેવિંગ્સનું અનુમાન ખરેખર એકંદર બચત અને ઘરગથ્થુ ઉધાર/ જવાબદારીઓ વચ્ચેના તફાવતના રૂપે લગાવવામાં આવે છે.

ભૌતિક સંપત્તિમાં બચત
વર્ષ ૨૦૨૨-૨૩માં ભૌતિક સંપત્તિના રૂપમાં બચત રૂ. ૩૪.૮ લાખ કરોડ હતી, જ્યારે સોના અને ચાંદીના દાગીનામાં તે રૂ. ૬૩.૩૯૭ કરોડ હતી, જે વર્ષ ૨૦૧૧-૧૨ પછી સૌથી વધુ હતી, જ્યારે તે રૂ. ૩૩.૩૬૫ કરોડ હતી. હકીકતમાં, કોરોના રોગચાળાના અઢીથી ત્રણ વર્ષમાં રિયલ એસ્ટેટ પ્રવૃત્તિઓ લગભગ અટકી ગઈ હતી. કદાચ તેથી જ વર્ષ ૨૦૨૨-૨૩માં તે ફરીથી પૂરજોશમાં શરૂ થઇ. જેના કારણે ઘરની બચતનો મોટો હિસ્સો રિયલ એસ્ટેટમાં ગયો.

૨૦૨૨ થી સોનાની કિંમતમાં પણ સારો વધારો જોવા મળી રહ્યો છે, આનાથી ઘણી બચત સોનાની ખરીદીમાં ગઈ. રિયલ એસ્ટેટ પ્રત્યે લોકોનું તાજેતરનું વલણ ૨૦૧૪ સુધીના તેમના વર્તનનું પુનરાવર્તન છે, જ્યારે બચતનો મોટો હિસ્સો ઝડપી નફો અને નાણાકીય રોકાણો મેળવવા માટે રિયલ એસ્ટેટમાં લગાવવામાં આવતો હતો અને ફાઇનાન્શિયલ ઇન્વેસ્ટમેન્ટનું મહત્વ અને તે જે પ્રવાહિતા પ્રદાન કરે છે તેની અવગણના કરવામાં આવી હતી. આ જ કારણે ૨૦૧૪ થી ૨૦૨૨ સુધી લગભગ ૮ વર્ષ સુધી તેમની બચતનો મોટો હિસ્સો રિયલ એસ્ટેટમાં અટવાઈ ગયો, કારણ કે આ સમયગાળા દરમિયાન રિયલ એસ્ટેટના ભાવમાં ભાગ્યે જ કોઈ ફેરફાર થયો હતો.

૨૦૧૪માં ખરીદેલી મોટાભાગની મિલકતોને નુકસાન થયું હતું. હકીકતમાં રોકાણકારોએ તેમની ભૂતકાળની ભૂલોમાંથી શીખવાની જરૂર છે અને રિયલ એસ્ટેટ અને સોના જેવી ભૌતિક સંપત્તિના તાજેતરના પ્રદર્શનથી પ્રભાવિત થવાની જરૂર નથી.

લોકડાઉન અને નાણાકીય
રોકાણમાં વધારો
વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧ માં ઉચ્ચ નાણાકીય બચત, કોરોનાને કારણે લાદવામાં આવેલા લોકડાઉનને આભારી હોઈ શકે છે, જ્યારે ખર્ચના માધ્યમો મર્યાદિત હતા. હોટેલ્સ, હોલિડે શોપ્સ અને કાપડ મોટાભાગે બંધ હતા, જેના કારણે લોકોની વધુ બચત થઈ હતી. આ બે વર્ષોમાં, જ્યારે લોકો મોટાભાગે તેમના ઘરો સુધી સીમિત હતા, ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવામાં ભારે ઉછાળો જોવા મળ્યો, જેમાં ડીમેટ ખાતાઓની સંખ્યા માર્ચ ૨૦૨૦ માં ૪૦ મિલિયનથી વધીને ઓગસ્ટ ૨૦૨૨ માં ૧૦૦ મિલિયન થઈ ગઈ.

આ સમયગાળા દરમિયાન મ્યુચ્યુઅલ ફંડમાં પણ રોકાણ વધ્યું હતું. નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૧-૨૨ માં પણ કોવિડ -૧૯ ના બીજા તબક્કાને કારણે નાણાકીય બચત ઊંચી રહી, જોકે નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧ કરતાં તે ઓછી હતી, કારણ કે લોકડાઉનમાં થોડી થોડી છૂટ આપવામાં આવી હતી અને વપરાશ વધી રહ્યો હતો. ઘણા લોકોએ કોરોના કાળ દરમિયાન સ્ટોક રોકાણ અને મ્યુચ્યુઅલ ફંડમાં રોકાણ કરવાનું શરૂ કર્યું, પરંતુ જ્યારે રોગચાળો દૂર ગયો, ત્યારે લોકોમાં વેકેશન, ખોરાક અને મનોરંજન પ્રવૃત્તિઓમાં ભારે વધારો જોવા મળ્યો. લોકો બેચેનીમાંથી બહાર નીકળવા માટે તલપાપડ હતા, કારણ કે તેઓ ૨ વર્ષથી વધુ સમયથી ઘરમાં બંધ હતા અને આ બધી વસ્તુઓ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ હતો. લોકોના બેફામ ખર્ચને કારણે ઘણા ડીમેટ ખાતા નિષ્ક્રિય થઈ ગયા અને એસઆઇપી બંધ થઈ ગયા.