લોટના સ્વરૂપમાં સર્વવ્યાપી રાક્ષસ…

જ્યાં જ્યાં નજર આપણી પડે ત્યાં ત્યાં છે આ લલચામણો પદાર્થ

તંદુરસ્તી-મનદુરસ્તી -અભિમન્યુ મોદી

પાસ્તા ખાઈએ એમાં મેંદો… મેગી કે આટા મેગી હોય તો એમાં પણ મેંદો… પુડિંગ કે કેક લઈએ એમાં પણ મેંદો… બ્રેડ અને બિસ્કિટમાં તો ઠીક,
સોયા સ્ટિક હોય કે બીજો સુક્કો નાસ્તો આમ આપણા કિચનમાં મેંદાનું ચક્રવર્તી મહારાજ જેવું રાજ છે..

એક સમયે અમેેરિકનો મેંદો બહુ ખાતા- હજુ પણ ખાય છે, પણ ભારતમાં મેંદાનો ઉપાડ ગજબનાક હદે વધ્યો છે. અનેકાનેક બીમારીઓનું કારણ છે આ મેંદો. આખા દેશના સ્વાસ્થ્યનો આંક આ મેંદો એકલે હાથે નીચે લઈ આવ્યું છે.

મેંદો કે જે ‘રિફાઇન્ડ લોટ’ તરીકે પણ ઓળખાય છે તે ખાસ કરીને ભારતમાં ઘણાં ઘરોમાં મુખ્ય આહાર બની ગયો છે. હોટેલમાં પંજાબી શાક સાથે જે રોટલી કે નાન આવે છે તે પણ મેંદાની જ બનેલી હોય છે. જો કે તે ઘણા બધા કિવઝીનની વિવિધ રાંધણ વાનગીઓમાં વપરાતો બહુમુખી ઘટક છે. તેના વધુ પડતા વપરાશથી સ્વાસ્થ્ય પર તેની અસરોને લીધે ચિંતા વધી છે.

પાચનતંત્ર પર મેંદાની હાનિકારક અસરોનું પૃથક્કરણ થવું જોઈએ અને એનાં સંભવિત લાંબા ગાળાનાં પરિણામો તરફ એક નજર નાખવી જોઈએ…

મેંદો વિવિધ પ્રકારના ખોરાકમાં જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે પકવાનના ઉદ્યોગમાં ઉપયોગમાં લેવાતો લોટ બ્રેડ, પેસ્ટ્રી, કેક અને કૂકીઝની તૈયારીમાં મુખ્ય ઘટક તરીકે કામ કરે છે, જે આ ઉત્પાદનોને તેમની લાક્ષણિક પ્રકાશ અને રુંવાટીવાળું ટેક્સચર-પોત આપે છે. એટલું જ નહીં, સમોસા-પકોડા જેવાં વિવિધ ડીપ-ફ્રાઈડ ડીશમાં- ઘણા તળેલા નાસ્તામાં પણ લોટ પ્રાથમિક ઘટક છે. તે ઘણીવાર ઇન્સ્ટન્ટ નૂડલ્સ, પાસ્તા અને કેટલાક નાસ્તાના અનાજ જેવા પ્રોસેસ્ડ ખોરાકમાં પણ હોય છે.

પાચનતંત્ર પર કેવી છે આની અસર:
મેંદો તેના ઓછા પોષક તત્ત્વો- ફાઇબરનો અભાવ અને મિનરલ્સની અછત માટે જાણીતું છે. આ ઊણપ પાચનતંત્ર પર પ્રતિકૂળ અસર કરી શકે છે. એનાથી કબજિયાત, ઈત્યાદિ જઠરને લગતી સમસ્યા થાય છે. ફાઇબરની ગેરહાજરી આંતરડા માટે જોઈતી અને જરૂરી એવી હિલચાલને અવરોધે છે, જેના કારણે પાચન પ્રક્રિયામાં વિક્ષેપ પડે છે.

કેવી થાય છે લાંબા ગાળાની આડઅસર?

વજન વધે છે : મેંદો એ ઉચ્ચ કેલરીવાળો પદાર્થ છે અને તેના વધુ પડતા સેવનથી વજન વધી શકે – સ્થૂળતા આવવી…

ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર: રિફાઇન્ડ લોટ ઇન્સ્યુલિનના પ્રતિકારક તત્ત્વ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જે સમય જતાં ટાઇપ ૨ ડાયાબિટીસનું જોખમ વધારે છે.

કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર સમસ્યા: મેંદાનો લોટ બ્લડ સુગર સ્તર વધારી શકે છે, જે હૃદય રોગ જેવી કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર સમસ્યાઓ તરફ દોરી જાય છે.

તાજેતરનાં વર્ષોમાં, પ્રોસેસ્ડ ફૂડ અને ફાસ્ટ ફૂડની લોકપ્રિયતાને કારણે ભારતમાં રિફાઈન્ડ લોટનો વપરાશ વધ્યો છે. બ્રેડ, પેસ્ટ્રી અને નાસ્તામાં મોટાભાગે ઉચ્ચ સ્તરનો શુદ્ધ લોટ હોય છે, જેનો આપણે ત્યાં દૈનિક વપરાશ વધુ છે. આમ ખપત વધતાં મેંદાનું ઉત્પાદન વધતું જાય છે. સૌથી વધુ મેંદાનો વપરાશ નાનાં બાળકો કરી રહ્યાં છે.

કયા કયા રોગ થવાની વધુ સંભાવના ?

ડાયાબિટીસ:
મેંદામાં શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ ઇન્સ્યુલિન સ્પાઇક્સનું કારણ બની શકે છે. એ સંભવિતપણે ડાયાબિટીસનું જોખમ વધારી શકે છે.

પાચન સંબંધી વિકૃતિઓ:
રિફાઇન્ડ લોટનો ક્રોનિક વધુ વપરાશ ઇરિટેબલ બોવેલ સિન્ડ્રોમ (ઈંઇજ) અને ઇન્ફ્લેમેટરી બોવેલ ડિસીઝ (ઈંઇઉ) જેવા પાચન સંબંધી વિકૃતિ વધારી શકે છે.

સ્થૂળતા: લોટમાં રહેલી ખાલી કેલરી સ્થૂળતામાં વધારો કરી શકે છે અને આવી સ્થૂળતા અનેક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા નોતરે છે
આમ આવો અખાદ્ય ખોરાક ગણાતો મેંદો આપણા આહાર સાથે ઊંડે ઊંડે સંકળાઈ ગયો હોવાથી એનો સંયમિત ઉપયોગ લાંબા ગાળાની સ્વાસ્થ્ય સમસ્યામાંથી આપણને ઉગારે છે. આપણા પ્રાચીન આયુર્વેદ ગ્રંથો મેંદાના ખોરાકને અભક્ષ્ય ખોરાક ગણે છે.આમ છતાં પણ આપણે એ હાનિકારક ખોરાક રોજ હોશે ને હોશે લઈએ છીએ. મેંદાનો વપરાશ એક વ્યસન છે,જે કરોડો ભારતીયોનું આયુષ્ય ટૂંકાવે છે માટે મેંદાથી જેટલાં દૂર રહો એ એટલું ઉત્તમ…!