હઠીલો ત્વચા રોગ સોરાયસીસ

વિશેષ – રાજેશ યાજ્ઞિક

૨૯ ઓક્ટોબરે વિશ્વ સોરાયસીસ દિવસ ઉજવવામાં આવ્યો. આમ તો ઉજવવામાં આવ્યો એમ કહેવું અજુગતું લાગે, કેમકે આ એક હઠીલો રોગ છે, જે લોકોને ભારે પરેશાન કરે છે. સોરાયસીસ ચામડીના રોગની એવી સ્થિતિ છે જેમાં શરીર ખૂબ જ ઝડપથી ત્વચાના કોષો ઉત્પન્ન કરે છે, જેના કારણે કોષો ત્વચા પર ભીંગડાંની જેમ એકઠા થાય છે. સોરાયસીસ એ ચામડીનો રોગ છે જે સામાન્ય રીતે ઘૂંટણ, કોણી, થડ અને ખોપરી ઉપરની ચામડી પર ખંજવાળ, ભીંગડાંવાળું કે પેચીસ જેવી સ્થિતિનું કારણ બને છે.

સોરાયસીસ એ એક સામાન્ય, લાંબા ગાળાનો (ક્રોનિક) રોગ છે જેનો કોઈ ઈલાજ નથી. તે પીડાદાયક હોઈ શકે છે, ઊંઘમાં દખલ કરી શકે છે અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું મુશ્કેલ બનાવે છે. આ સ્થિતિ ચક્રમાંથી પસાર થવાનું વલણ ધરાવે છે, થોડા અઠવાડિયા અથવા મહિનાઓ માટે ભડકતી રહે છે, પછી થોડા સમય માટે શમી જાય છે. સોરાયસીસ માટે આનુવંશિક વલણ ધરાવતા લોકોમાં સામાન્ય કારણ મળતાં જ ચેપ, કટ અથવા દાઝવું અને અમુક દવાઓનો સમાવેશ થાય છે.

સોરાયસીસના સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

એક પેચી ફોલ્લીઓ જે વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ દેખાવમાં વ્યાપકપણે બદલાતી રહે છે, જેમાં ડેન્ડ્રફ જેવા સ્કેલિંગની ફોલ્લીઓથી લઈને શરીરના મોટા ભાગ પર મોટા પ્રમાણમાં ફાટી નીકળે છે.

ફોલ્લીઓ રંગમાં પણ ભિન્ન હોય છે, જે ભૂરા અથવા કાળી ત્વચા પર ગ્રે સ્કેલ સાથે જાંબલી રંગના અને સફેદ ત્વચા પર ચાંદીના સ્કેલ સાથે ગુલાબી અથવા લાલ હોય છે.
સામાન્ય રીતે બાળકોમાં જો એ હોય તો નાના-નાના માપના જોવા મળે છે
શુષ્ક, તરડાયેલી ત્વચા જેમાંથી રક્તસ્ત્રાવની પણ સંભાવના રહેલી છે.

ખંજવાળ, બળતરા અથવા દુખાવો

ચક્રીય ફોલ્લીઓ જે થોડા અઠવાડિયા કે મહિનાઓ સુધી ભડકે છે અને પછી શમી જાય છે
સોરાયસીસના પણ વિવિધ પ્રકારો હોય છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

પ્લેક સોરાયસીસ

પ્લેક સોરાયસીસ એ સોરાયસીસનો સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે. સોરાયસીસ ધરાવતા લગભગ ૮૦% થી ૯૦% લોકોને પ્લેક સોરાયસીસ હોય છે.

ઊલટું સોરાયસીસ

આ પ્રકાર તમારી ત્વચાના ફોલ્ડ્સમાં દેખાય છે. તે ભીંગડા વિના પાતળી તકતીઓનું કારણ બને છે.

ગટ્ટેટ સોરાયસીસ

ગટ્ટેટ સોરાયસીસ સ્ટ્રેપ્ટોકોકલ ચેપને કારણે ગળામાં દુખાવો પછી દેખાઈ શકે છે. તે નાના, લાલ, ડ્રોપ-આકારના ભીંગડાવાળી ફોલ્લીઓ જેવો દેખાય છે અને ઘણીવાર બાળકો અને યુવાન વયસ્કોને અસર કરે છે.

પસ્ટ્યુલર સોરાયસીસ

પસ્ટ્યુલર સોરાયસીસમાં તકતીઓની ટોચ પર નાના, પરુ ભરેલા બમ્પ્સ હોય છે.

એરિથ્રોડર્મિક સોરાયસીસ
આ એક ગંભીર પ્રકારનો સોરાયસીસ છે જે તમારી ત્વચાના મોટા વિસ્તાર (૯૦% થી વધુ)ને અસર કરે છે. તે વ્યાપક ત્વચાના વિકૃતિકરણ અને ત્વચાના ઉતરવાનું કારણ બને છે.

સેબોપ્સોરિયાસિસ

આ પ્રકાર સામાન્ય રીતે તમારા ચહેરા અને માથાની ચામડી પર ચીકણા, પીળા સ્કેલ સાથે બમ્પ્સ અને તકતીઓ તરીકે દેખાય છે. આ સોરાયિસસ અને સેબોરેહિક ડરમાટીસ વચ્ચેનો ક્રોસ છે

નેઇલ સોરાયસીસ

નેઇલ સોરાયસીસમાં ત્વચાના વિકૃતિકરણ, ખાડા અને તમારી આંગળીઓ અને પગના નખમાં ફેરફાર થાય છે.

તબીબી નિષ્ણાતો સોરાયસીસનું ચોક્કસ કારણ જાણી શકવા હજી સુધી અસમર્થ રહ્યા છે, પણ મોટે ભાગે એવા તારણ પર આવ્યા છે કે આ રોગ ચેપી નથી. વિજ્ઞાનીઓના મત મુજબ આ સ્થિતિ સંભવત: નીચેના પરિબળો વચ્ચે આંતરપ્રક્રિયાનો સમાવેશ કરે છે:

જીનેટિક્સ

સોરાયસીસ ધરાવતા લગભગ એક તૃતીયાંશ લોકોમાં આ રોગનો અનુવાંશિક ઇતિહાસ હોવાનું જણાઈ આવ્યું છે, અને સંશોધકોએ આ સ્થિતિ સાથે સંકળાયેલ અનુવાંશિક સ્થાનની ઓળખ કરી છે. સમાન જોડિયા બાળકોનો અભ્યાસ સૂચવે છે કે જો બીજા જોડિયામાં આ વિકૃતિ હોય તો જોડિયામાં સોરાયસીસ થવાની શક્યતા ૭૦% છે. બિન-સમાન જોડિયા માટે જોખમ લગભગ ૨૦% છે. આ તારણો સોરાયસીસના વિકાસમાં અનુવાંશિક સંવેદનશીલતા અને પર્યાવરણીય પ્રતિભાવ બંને સૂચવે છે. સોરાયસીસ એક મજબૂત વારસાગત ઘટક ધરાવે છે, અને તેની સાથે ઘણા જનીનો સંકળાયેલા છે, પરંતુ તે જનીનો એકસાથે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે અસ્પષ્ટ છે.

જીવનશૈલી

રોગને વકરાવતા કારણોમાં ક્રોનિક ચેપ, તણાવ અને મોસમ અને આબોહવામાં ફેરફારનો સમાવેશ થાય છે. અન્ય પરિબળો કે જે સ્થિતિને વધુ ખરાબ કરી શકે છે તેમાં ગરમ પાણી, સોરાયસીસ ત્વચાના જખમને ખંજવાળવું, ત્વચાની શુષ્કતા, વધુ પડતા દારૂનું સેવન, ધૂમ્રપાન અને સ્થૂળતાનો સમાવેશ થાય છે.જોકે, ધૂમ્રપાન અથવા આલ્કોહોલનો દુરુપયોગ બંધ કરવાની અસરોનો હજુ સુધી અભ્યાસ કરવાનો બાકી છે.

આ ઉપરાંત, માનવામાં આવતા અન્ય બે કારણો રોગપ્રતિકારક તંત્રની અતિશય પ્રવૃત્તિ ટ્રિગર્સ, જેમ કે તણાવ, હવામાન અને ત્વચાની ઇજાઓ સોરાયસીસના દર્દીઓને ત્વચામાં દેખાઈ આવે તેવા ફેરફાર અને ચળ, બળતરા કે દુખાવાને કારણે ઘણી શારીરિક માનસિક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. સોરાયસીસ સાથે જીવતા લોકોએ ખંજવાળ અને ઘણીવાર પીડાદાયક ત્વચાના જખમનો સામનો કરવો પડે છે. જ્યારે સોરાયસીસના લક્ષણો દેખાય છે અથવા રોજિંદા પ્રવૃત્તિઓમાં દખલ કરે છે, ત્યારે તેઓ માનસિક સમસ્યાઓનું કારણ પણ બને છે. જેમકે:

અકળામણ

આત્મસન્માનમાં ઘટાડો

સામાજિક એકલતા

ચિંતા

નિરાશા અથવા ગુસ્સાની લાગણી

હતાશા અને આત્મહત્યાના વિચારો

ઊંઘમાં મુશ્કેલી

નિષ્ણાતો મુજબ, સોરાયસીસ સાથે જીવતા દર ૪માંથી ૧ વ્યક્તિ ડિપ્રેશનના
લક્ષણો દર્શાવે છે અને લગભગ ૨માંથી ૧ વ્યક્તિ ચિંતાની સમસ્યા ધરાવે છે.

માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ વ્યાપક બળતરાના લક્ષણો તેમજ રોગ સાથે જીવવામાં મુશ્કેલીઓનું પરિણામ હોઈ શકે છે.

વિશ્વ સોરાયસીસ દિવસનો એક ઉદ્દેશ્ય માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે જે સોરાયસીસ સાથે જીવતા લોકોને અસર કરી શકે છે. સોરાયસીસ સાથે જીવવું કેવું છે તે વિશેના અનુભવો અન્યો સાથે વહેંચવાથી આવી પરિસ્થિતિમાંથી પસાર થતાં લોકોના અનુભવોને સામાન્ય બનાવવામાં મદદ મળી શકે છે, જેનાથી તેઓને એ અહેસાસ થાય કે માત્ર તેમને જ આ સમસ્યા નથી.

એ પણ નોંધવા જેવું છે કે, સોરાયસીસની વ્યક્તિના સ્વાસ્થ્ય પર વ્યાપક અસર પડી શકે છે અને આ દિવસને ઉજવવાનો એક આશય લોકોને શિક્ષિત કરવાનો છે. ઉદાહરણ તરીકે, સોરાયસીસ ધરાવતા લોકોને નીચેની પરિસ્થિતિઓનું જોખમ વધારે છે:

રક્તવાહિનીના રોગો

ટાઇપ-૨ ડાયાબિટીસ

માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ

વધુમાં, સોરાયસીસ ધરાવતા ૩માંથી ૧ વ્યક્તિમાં સોરાયટિક સંધિવા તરીકે ઓળખાતા સંધિવાનું ગંભીર સ્વરૂપ વિકસિત થાય છે. લક્ષણો ધીમે ધીમે અથવા ઝડપથી વિકસી શકે છે અને હળવાથી ગંભીર હોઈ શકે છે.

સોરાયસીસનું નિદાન કેવી રીતે થાય છે?

આરોગ્યસંભાળ પ્રદાતા અથવા ત્વચારોગ વિજ્ઞાની તમારી ત્વચાને જોવા અને તમારા લક્ષણોની સમીક્ષા કરવા માટે શારીરિક તપાસ પછી સોરાયસીસનું નિદાન કરશે. તેઓ તમને પ્રશ્નો પૂછશે જેમાં શામેલ હોઈ શકે છે:

શું જૈવિક પરિવારમાં ત્વચાની સ્થિતિનો ઇતિહાસ છે?

તમે પ્રથમ લક્ષણો ક્યારે નોંધ્યા?

શું તમે તમારી ત્વચાની સારવાર માટે કોઈ ઘરેલું ઉપાય અજમાવ્યો છે?

શું આ પહેલીવાર છે જ્યારે તમારી ત્વચા પર રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો છે?

તમે કયા પ્રકારના સાબુ અથવા શેમ્પૂનો ઉપયોગ કરો છો? વગેરે

આવતા અંકમાં આપણે રોગની સારવાર, તે ક્યારે વધુ બળુકો બને છે વગેરે વિશે વાત કરીશું.