ધૂમ્રપાનને કારણે પ્રિ-મેનોપોઝ!
સ્વાસ્થ્ય – માજિદ અલીમ
દિલ્હીમાં ૧૧.૬ ટકા મહિલાઓએ પ્રિ- મેનોપોઝનો અનુભવ કર્યો છે, એટલે કે તેઓ ૪૦ વર્ષની થાય તે પહેલાં મેનોપોઝમાંથી પસાર થઈ ચૂકી છે, જ્યારે રાષ્ટ્રીય સરેરાશ ૮.૦૬ ટકા છે. આ વાત એક રાષ્ટ્રવ્યાપી અભ્યાસથી સામે આવી છે, જે મહિલાઓના સ્વાસ્થ્ય અને મનોવૈજ્ઞાનિક અને સામાજિક સ્વાસ્થ્ય પર અકાળ મેનોપોઝની અસરના સંદર્ભમાં હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. આ અભ્યાસ તાજેતરમાં ‘બીએમસી સાયકોલોજી’ જર્નલમાં પ્રકાશિત થયો છે.
આ અભ્યાસ દર્શાવે છે કે જે મહિલાઓ ૪૦ વર્ષની ઉંમર પહેલા મેનોપોઝમાંથી પસાર થાય છે તેઓ ડિપ્રેશન અને અનિદ્રાના લક્ષણો જોવા મળે છે. આ અભ્યાસ કુંડુ દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે, જેઓ પ્રોફેસર સંઘમિત્રા શીલ આચાર્યના માર્ગદર્શન હેઠળ સેન્ટર ઑફ સોશિયલ મેડિસિન એન્ડ કોમ્યુનિટી હેલ્થ, સ્કૂલ ઑફ સોશિયલ સાયન્સ, જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીના પીએચડીની વિદ્યાર્થી છે. લગભગ ૩૧,૪૩૫ મહિલાઓએ આ અભ્યાસમાં ભાગ લીધો હતો, જેમાંથી તમામ ૪૫ વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરની હતી અને તેમની હિસ્ટરેકટમી(ગર્ભાશય ઉચ્છેદન) થઈ ન હતી. રિપોર્ટમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે સિગારેટનું ધૂમ્રપાન અને કોઈપણ સ્વરૂપમાં તમાકુનું સેવન સામાન્ય બની ગયું છે અને તે મહિલાઓના પ્રજનન સ્વાસ્થ્યને નુકસાન પહોંચાડવાનું મુખ્ય કારણ છે. એકંદરે આ અહેવાલ પ્રારંભિક મેનોપોઝની પૂર્વધારણાને નકારીને પ્રિ- મેનોપોઝ પર કેટલીક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માહિતી પ્રદાન કરે છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે જો ૪૦ વર્ષની ઉંમર પહેલા મેનોપોઝ આવે તો તેને પ્રિમેચ્યોર મેનોપોઝ કહેવામાં આવે છે અને ૪૦થી ૪૪ વર્ષની વય વચ્ચે આવતા મેનોપોઝને પ્રારંભિક મેનોપોઝ કહેવામાં આવે છે. પ્રિ- મેનોપોઝનો ભોગ બનેલી મહિલાઓના ડેટા દર્શાવે છે કે આ મામલામાં આંધ્ર પ્રદેશ (૧૭.૨ ટકા) ટોચ પર છે અને આ રાજ્ય તેલંગાણા (૧૬.૮ ટકા), મેઘાલય (૧૩.૪ ટકા), દિલ્હી (૧૧.૬ ટકા) અને મહારાષ્ટ્ર (૧૦.૮ ટકા) પછી આવે છે. ટકા). આ તમામ રાજ્યોમાં પ્રિ- મેનોપોઝ રાષ્ટ્રીય સરેરાશ (૮.૦૬ ટકા) કરતા વધારે છે.
લેખકોના મતે, પ્રિ-મેનોપોઝ નકારાત્મક રીતે સમજશક્તિ સાથે સંબંધિત છે, જ્યારે અનિદ્રા હકારાત્મક રીતે સંબંધિત છે. ધૂમ્રપાન મેનોપોઝના લક્ષણોને વધુ ગંભીર બનાવે છે અને ઊંઘની ગુણવત્તા બગડે છે. ઊંઘમાં ખલેલ સાથે, ધૂમ્રપાનનું વ્યસન પણ હતાશાના લક્ષણોનું કારણ અભ્યાસમાં જણાવ્યું હતું. સક્રિય ધૂમ્રપાન મગજ પર ન્યુરો-ઝેરી અસરો ધરાવે છે, જે સંજ્ઞાત્મક ક્ષતિ, તેમજ વેસ્ક્યુલર ડિસઓર્ડરનું જોખમ વધારે છે. દેશદેશના અભ્યાસો દર્શાવે છે કે ધૂમ્રપાન એ આપણી ઉંમર સાથે સંજ્ઞાત્મક પતન માટેનું મુખ્ય પરિબળ છે. તેથી એવું માની શકાય છે કે ધૂમ્રપાન અકાળ મેનોપોઝ, અનિદ્રા અને ડિપ્રેશનનું કારણ બને છે.
ધૂમ્રપાન કરવાથી એડ્રેનલ એન્ડ્રોજનમાં વધારો થાય છે, જે એન્ટિ-એસ્ટ્રોજેનિક અસર ધરાવે છે અને પરિણામે એસ્ટ્રોજનના કાર્યોને ઘટાડે છે. આનો અર્થ એ છે કે સામાન્ય સ્ત્રીનું હોર્મોનલ સંતુલન ખોરવાઈ જાય છે અને તેના કારણે સ્ત્રીના શરીરની આખી સિસ્ટમ બગડી જાય છે. જ્યારે ધૂમ્રપાન પ્રિ- મેનોપોઝ સાથે ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા કરે છે, ત્યારે હોર્મોનલ અસંતુલન નબળી ઊંઘ, હતાશાના લક્ષણો અને આખરે સંજ્ઞાત્મક પ્રક્રિયા પર અસર થાય છે તેમ અભ્યાસમાં જણાવ્યું હતું. પ્રિ- મેનોપોઝના વિષય પર વધુ જાગૃતિ અને સંશોધનની જરૂર છે. આ અભ્યાસ ભારપૂર્વક ભલામણ કરે છે કે તમાકુના ઉપયોગની નકારાત્મક અસરો વિશેની માહિતી સાર્વજનિક કરવામાં આવે અને સ્ત્રીઓ તેમના સ્વાસ્થ્ય વિશે માહિતગાર નિર્ણયો લે, એમ કહેવામાં આવ્યું છે. મેનોપોઝ સમયે ઉંમર અને મનોવૈજ્ઞાનિક સુખાકારી વચ્ચે શું સંબંધ છે તે નક્કી કરવા માટે વિવિધ પદ્ધતિઓ અને ઉપચારો પર વધુ સંશોધનની જરૂર છે. સ્વસ્થ જીવન માટે જાગૃતિ અને શિક્ષણ એ મહત્વનું સાધન છે.