એક્ઝિમા – પરેશાન કરતી ત્વચાની બીમારી

હેલ્થ વેલ્થ – રાજેશ યાજ્ઞિક

આપણે હંમેશા વાતાવરણ સંપર્કમાં વિવિધ રીતે રહીએ છીએ. જેના વિના જીવન શક્ય નથી તે શ્વાસ લેવાની પ્રક્રિયાથી લઈને પ્રત્યેક ક્ષણે આપણે આપણી આસપાસના વાતાવરણ સાથે જોડાયેલા રહીએ છીએ. સ્વાભાવિક રીતે તેની અસર આપણી ઉપર સતત થતી જ રહે છે. આપણા આરોગ્ય ઉપર વાતાવરની અસર ચોક્કસ થાય જ છે. શરીરનો જે હિસ્સો સતત વાતાવરણના સંપર્કમાં આવે છે, તે છે આપણી ત્વચા. માટે જ ત્વચાની કાળજી લેવા આપણે અનેક ઉપાયો કરીએ છીએ. આપણે જે વસ્ત્રો પહેરીએ છીએ તેનાથી લઈને આપણો ખોરાક, ત્વચાની સફાઈના સાધનો, સૌંદર્ય પ્રસાધનો વગેરે બધુંજ જેટલું ત્વચાની કાળજી માટે વાપરીએ છીએ તેની પણ અસર આપણી ત્વચાને એટલી જ થાય છે જેટલી વાતાવરણની.
લોકો ત્વચાની અનેક રીતે સંભાળ રાખતા હોવા છતાં ત્વચાની અનેક મુશ્કેલીઓ પણ ઉભી થાય છે. આપણે થોડો સમય પહેલા સોરાયસીસ વિષે ચર્ચા કરી હતી. ત્વચાને પરેશાન કરતી આવી જ અન્ય એક બીમારી છે એક્ઝિમા. ગુજરાતીમાં આપણે તેને ખરજવું કહીએ છીએ. ગજરાતી વિશ્વકોશ મુજબ ખરજવું (એક્ઝિમા) : ચામડીના શોથજન્ય (ઇન્ફ્લેમેટરી) વિકારોનો એક પ્રકાર. તેને કારણે દર્દીને ખૂજલી, લાલાશ, ફોતરી વળવી (સ્કેલિંગ) અને નાની ફોલ્લી અને પાણી ભરેલા ફોલ્લા (પેપ્યુલો-વેસિકલ્સ) થાય છે. તેમાં ચામડીના ઉપલા સ્તરમાં લોહીની નસોની આસપાસ સોજો આવે છે અને લસિકાકોષો-(લીંપફોરસાઇટ્સ)નો ભરાવો થાય છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો ખરજવું એક એવી સ્થિતિ છે જેના કારણે તમારી ત્વચા શુષ્ક, ખંજવાળ અને ખાડાઓવાળી બને છે. આ સ્થિતિ તમારી ત્વચામાં ભેજ જાળવી રાખવા અને તેને બાહ્ય તત્વોથી બચાવવાનું કામ કરવા જેવા તમારી ત્વચાના અવરોધોના કાર્યને નબળી પાડે છે.
ખરજવું એ ત્વચાનો એક પ્રકારનો રોગ છે. આ એક પ્રકારનો ત્વચાકોપ છે. ત્વચાકોપમાં તે તમામ પરિસ્થિતિઓનો સમાવેશ થાય છે જે ત્વચામાં બળતરા પેદા કરે છે. હવામાનમાં ફેરફારને કારણે આ સમસ્યા ઝડપથી સર્જાય છે. કેટલીકવાર તીવ્ર ખંજવાળને કારણે, ચામડીમાંથી રક્તસ્ત્રાવ પણ જોવા મળે છે. ખરજવુંના કિસ્સામાં, ત્વચા સંબંધિત અન્ય ચેપનું જોખમ પણ વધી જાય છે. આ સમસ્યા હાથ, ગરદન, કોણી, ઘૂંટણ, પગની ઘૂંટી, પગ, ચહેરો, ખાસ કરીને ગળા, કાન અને હોઠની આસપાસ અસર કરે છે. કેટલીકવાર તે સ્તનની ડીંટી, સ્તનો, વલ્વા અને શિશ્નની ચામડી પર પણ જોઇ શકાય છે.
ઘણા લોકો એક્ઝિમાની જગ્યાએ ‘એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ’ શબ્દનો પણ ઉપયોગ કરે છે. પરંતુ એક્ઝિમાનો આ એક સામાન્ય પ્રકાર છે. ‘એટોપિક’ શબ્દનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે એ સંદર્ભમાં કરવામાં આવે છે જેમાં રોગપ્રતિકારક પ્રણાલીને કારણે સમસ્યા ઉભી થાય. જેમાં એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ, અસ્થમા, અને તાવનો સમાવેશ થાય છે. ડર્મેટાઇટિસ શબ્દનો અર્થ છે ત્વચામાં ઇન્ફ્લેમેશન (સોજો અથવા લાલાશ આવવી).
ખરજવું ઘણીવાર બાળપણમાં વિકસે છે, પરંતુ તે કોઈપણ સમયે શ થઈ શકે છે. જ્યારે ખરજવું બાળપણમાં શ થાય છે, ત્યારે પુખ્તાવસ્થામાં પહોંચતા સુધીમાં તેનું નિરાકરણ થવું સામાન્ય છે. પણ જ્યારે ખરજવું જીવનમાં પાછળથી શ થાય છે, ત્યારે સ્થિતિ ઘણીવાર ક્રોનિક હોય છે. ખરજવું ચામડીના ફોલ્ડ્સ અને ક્રિઝમાં વિકસે છે, જેમ કે ઘૂંટણની પાછળ, ગરદન પર, હાથની ક્રિઝમાં અને ચહેરા પર. ત્વચાના રંગના હિસાબે ખરજવું વિવિધ ત્વચા ટોન પર અલગ રીતે દેખાય છે. હળવા ત્વચા ટોન પર, ખરજવું સામાન્ય રીતે લાલ દેખાય છે. શ્યામ ત્વચા ટોન પર, ખરજવું ફ્લેર-અપ લાલ કરતાં વધુ ભૂરા, જાંબુડિયા અથવા રાખોડી દેખાઈ શકે છે.
ખરજવાંના પ્રકાર
ખરજવાં અનેક પ્રકારના હોય છે. દરેક પ્રકારમાં ટ્રિગર્સ હોય છે જે તમારી ત્વચાના અવરોધ કાર્યને અસર કરી શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ
એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ એ ત્વચાની સ્થિતિ છે જે ત્વચાના વિકૃતિકરણ અને ખંજવાળવાળી ફોલ્લીઓનું કારણ બને છે. તે સામાન્ય રીતે બાળપણમાં શ થાય છે, અને પુખ્તાવસ્થા સુધી ચાલુ રહી શકે છે. એટોપિક ડર્મેટાઇટિસ માટે કોઈ ઉપચાર નથી, પરંતુ સ્થિતિને યોગ્ય કાળજી સાથે સંચાલિત કરી શકાય છે.
કોન્ટેક્ટ ડર્મેટાઇટિસ
કોન્ટેક્ટ ડર્મેટાઇટિસ એ તમારી ત્વચા પર ફોલ્લીઓના પમાં ત્યારે વિકસે છે જ્યારે તમે એવી કોઈ વસ્તુના સંપર્કમાં આવો છો જેનાથી તમને એલર્જી હોય અથવા એવી કોઈ વસ્તુ કે જેનાથી તમારી ત્વચામાં બળતરા થાય છે. ફોલ્લીઓ ફૂલી શકે છે અને ખંજવાળ અને અસ્વસ્થતા હોઈ શકે છે. તમારી ફોલ્લીઓનું કારણ શું છે તે જાણીને ટાળવું તેને પાછા આવવાથી અટકાવવામાં મદદ કરે છે.
ડિસહિડ્રોટિક એક્ઝિમા
ડિસહિડ્રોટિક એક્ઝિમા એ ત્વચાની એ સ્થિતિ છે જે ફોલ્લા અને ખંજવાળનું કારણ બને છે. હજી સુધી નિષ્ણાતો ડિસહિડ્રોટિક એક્ઝિમાના કારણ વિશે ખાતરીપૂર્વક જાણી શક્યા નથી.ટ્રિગર્સમાં એલર્જી, તણાવ અને વારંવાર ભેજવાળા અથવા પરસેવાવાળા હાથ અને પગનો સમાવેશ થઈ શકે છે. અસરકારક સારવારમાં ઘરેલું સારવાર, ઉપચાર અને પ્રિસ્ક્રિપ્શન દવાઓનો સમાવેશ થાય છે.
ન્યુરોોડર્મેટાઇટિસ
ન્યુરોોડર્મેટાઇટિસ એટોપિક જેવું હોય છે. તેની ખંજવાળ, શુષ્કતા અને વિકૃતિકરણ તબીબી સારવાર વિના ભાગ્યે જ રાહત આપે છે. આ બિન-જીવજોખમી, પરંતુ હેરાન કરનારી, ચામડીની સ્થિતિ અમેરિકામાં લગભગ 12% વસ્તીમાં હોવાનો અંદાજ છે.
ન્યુમ્યુલર એક્ઝિમા
ન્યુમ્યુલર એક્ઝિમા એ ત્વચાની દીર્ઘકાલીન સ્થિતિ છે જે તમારી ત્વચા પર ઉભી, ગોળાકાર ફોલ્લીઓનું કારણ બને છે. સિક્કા-આકારના જખમ ઘણીવાર ખંજવાળવાળા હોય છે, કેટલીકવાર સ્પષ્ટ પ્રવાહી નીકળે છે અને ભીંગડા બની શકે છે. સ્થિતિ સામાન્ય રીતે સારવારને સારો પ્રતિસાદ આપે છે, પરંતુ સફળ સારવાર પછી પણ પુનરાવર્તિત થઈ શકે તેવી શક્યતા હોય છે. ત્વચા સંભાળની કેટલીક વ્યૂહરચનાઓ તેની ઉત્તેજિત થતાં અટકાવી શકે છે અને તેને સરળ બનાવી શકે છે.
સેબોરેહિક એક્ઝિમા
સેબોરેહિક એક્ઝિમા વાળ સહિત શરીરને કોઈ ગંભીર નુકસાન પહોંચાડતું નથી. તે ખોપરી ઉપરની ચામડી અને શરીરના અન્ય ભાગો પર લાલ, શુષ્ક, પડવાળા, ખંજવાળ વળી ત્વચા તરીકે દેખાય છે અને તે સામાન્ય છે પરંતુ ચેપી નથી. તેની હાજરીનો અર્થ એ નથી કે ત્વચા અસ્વચ્છ અથવા ચેપગ્રસ્ત છે. દવાઓ લક્ષણોનું સંચાલન કરે છે.
નોંધવું જોઈએ કે એક સમયે એક કરતાં વધુ પ્રકારના એક્ઝિમા પણ હોઈ શકે છે. આપણે આ સમસ્યા વિશે આગળ વધુ ચર્ચા કરીશું. ઉ