પાણી ઉકાળીને પીવું ફાયદાકારક છે

આરોગ્ય પ્લસ -રાજેશ યાજ્ઞિક

દુનિયામાં કહેવાય છે કે ‘જળ જ જીવન છે.’ એક રીતે એ સાચું પણ છે. કેમકે જે રીતે ઓક્સિજન વગર જીવન અશક્ય છે, તેવી રીતે જળ વિનાનું જીવન પણ અશક્ય છે. જીવસૃષ્ટિના જીવનચક્રમાં જળની ભૂમિકાથી આપણે અજાણ નથી. મનુષ્ય શરીરમાં જળનો હિસ્સો લગભગ ૬૦ ટકા જેટલો છે. તેના ઉપરથી જ સમજાય છે કે જળ આપણા માટે કેટલું અગત્યનું છે. પરંતુ જો આ જળ શુદ્ધ ન હોય તો જીવન માટે સંકટ પણ ઊભું થઇ શકે છે. ખાસ કરીને વ્યક્તિ જયારે બીમાર હોય અથવા ચોમાસા જેવી ઋતુ હોય ત્યારે પાણીની અશુદ્ધિ હાનિકારક સાબિત થઇ શકે છે. તેના માટે પાણી ઉકાળીને પીવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. જૈન ધર્મમાં તો કાયમ ઉકાળેલું પાણી પીવું હિતાવહ હોવાનું કહેવાયું છે. જોકે આ નિર્દેશ જેટલો ધાર્મિક છે, તેટલો જ વૈજ્ઞાનિક પણ છે જ.

તમે જે પાણી પીઓ છો તે હંમેશાં સ્વચ્છ અને સલામત હોય છે તેવું કહેવું મુશ્કેલ છે. જો કે પાણી સ્વચ્છ દેખાતું હોય તો પણ, તે અદ્રશ્ય જીવો અને તત્ત્વો દ્વારા દૂષિત હોઈ શકે છે. કેટલાક સૌથી સામાન્ય દૂષકો કે જે ઘણીવાર પાણીમાં જોવા મળે છે તેમાં વાયરસ, બેક્ટેરિયા અને પ્રોટોઝોઆનો સમાવેશ થાય છે જે તમને ખરેખર બીમાર બનાવી શકે છે. અન્ય દૂષણોમાં આયર્ન, પારો અને સીસા જેવી ભારે ધાતુઓ, જંતુનાશકો જેવા રસાયણો અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સનો સમાવેશ થાય છે.

ઉકળતા પાણીથી તમે રોગ પેદા કરતા વાઈરસ, બેક્ટેરિયા અને પ્રોટોઝોઆથી છુટકારો મેળવી શકો છો, પરંતુ ઉકાળેલા પાણીથી રસાયણો, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને ભારે ધાતુઓ પર કોઈ અસર નહીં થાય. એક રીતે, એવું કહેવું ખોટું નથી કે ઉકાળેલું પાણી તેને સુરક્ષિત બનાવે છે, તમે જે પાણીનો વપરાશ કરશો તેમાં કોઈ ખતરનાક સુક્ષ્મસજીવો નહીં હોય. શિગેલા, કોલેરા, ઇ.કોલાઇ સાલ્મોનેલા અને કોલિફોર્મ જેવા બેક્ટેરિયા દ્વારા પાણી દૂષિત હોઈ શકે છે. આ તમામ બેક્ટેરિયા ગંભીર પાણી જન્ય બીમારીઓ તરફ દોરી શકે છે. આ ચેપ એટલા ગંભીર છે કે જો તમે તેમની સમયસર સારવાર ન કરાવો, તો તેનાથી મૃત્યુનું પણ જોખમ રહેલું છે. જો કે, આપણે જયારે પાણી ઉકાળીએ છીએ, ત્યારે આ બેક્ટેરિયા મરી જાય છે કારણ કે તેઓ આટલા ઊંચા તાપમાને ટકી શકતા નથી.

બેક્ટેરિયાની જેમ, વાયરસ પણ ઊંચા તાપમાનનો સામનો કરી શકતા નથી. આ સુક્ષ્મસજીવો પ્રકૃતિમાં પ્રોટીન છે, અને ઊંચા તાપમાને, તેઓ વિકૃત થઈ જાય છે. સામાન્ય વાઇરસ કે જે પાણીને વારંવાર દૂષિત કરે છે તેમાં સાર્સ (કોરોના વાયરસ આ પ્રકારમાંથી એક છે), હેપેટાઇટિસ, નોરોવાયરસ, રોટાવાયરસ, પોલિઓવાયરસ, કોક્સસેકીવાયરસ (હાથ-પગ-અને-મોં રોગ માટે જાણીતા), અને વાયરલ મેનિન્જાઇટિસનો સમાવેશ થાય છે. ઉકાળેલું પાણી તમને આ તમામ જીવલેણ ચેપથી બચાવે છે. ઉકાળેલું પાણી પરોપજીવી પ્રોટોઝોઆ જેવા કે ગિઆર્ડિયા, ક્રિપ્ટોસ્પોરીડિયમ, એન્ટામોએબા હિસ્ટોલિટીકા, ગોન્ડી અને સાયક્લોસ્પોરા કેયેટેનેન્સીસથી પણ દૂષિત થઈ શકે છે. આ તમામ પ્રોટોઝોઆન્સ આંતરડાના ચેપનું કારણ બની શકે છે જેમાં ઉબકા, ઊલટી અને ઝાડા વગેરે જેવી સમસ્યા સર્જાય છે. જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો તેઓ મૃત્યુનું કારણ બની શકે છે.

માનો કે ના માનો, પીવાના પાણીને શુદ્ધ કરવાની સૌથી સરળ અને સસ્તી રીતોમાં ઉકળતું પાણી છે. ઉકાળેલું પાણી પીવાથી તમારી સલામતી અને સુખાકારી સુનિશ્ર્ચિત થશે. કેટલાક લોકો દલીલ કરે છે કે એક મિનિટ માટે પાણી ઉકાળવું પૂરતું સારું છે, જ્યારે અન્ય લોકો કહે છે કે તમારે ૫ મિનિટ માટે પાણી ઉકાળવું જોઈએ. કેટલાક એવું પણ કહે છે કે તમારે ઓછામાં ઓછા ૧૦ થી ૨૦ મિનિટ સુધી પાણી ઉકાળવું જોઈએ. સેન્ટર ફોર ડિસીઝ કંટ્રોલ એન્ડ પ્રિવેન્શન જણાવે છે કે તમારે પાણીને માત્ર ૧ મિનિટ માટે ઉકાળીને વાપરવું જોઈએ. જો તમે ૬,૫૦૦ ફૂટથી વધુની ઉંચાઈ પર સ્થિત હો, તો તમારે મહત્તમ ૩ મિનિટ સુધી પાણી ઉકાળવું જોઈએ.