ભ્રમરી પ્રાણાયામ ફેફસાંને મજબૂત બનાવે છે

પ્રાસંગિક – દિક્ષિતા મકવાણા

ભામરી પ્રાણાયામ વિશે જાણીએ તે પહેલાં એ મહત્ત્વનું છે કે આપણે યોગ અને પ્રાણાયામ વચ્ચેના મૂળભૂત તફાવતને સમજીએ. યોગ કરતી વખતે વ્યક્તિએ શરીરને સ્ટ્રેચ કરવુ પડે છે, જે સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવે છે, જ્યારે પ્રાણાયામ એ આપણા દિવસને ખાસ કરીને સ્વસ્થ રાખવાનું સાધન છે. યોગ એટલે જોડાવું જ્યારે પ્રાણાયામ એટલે સાતનો યોગ એટલે કે શ્ર્વાસોચ્છવાસને જોડવું, જ્યારે યોગ શરીરને લચીલા બનાવે છે અને શરીરમાંથી તમામ પ્રકારની બિમારીઓ દૂર કરે છે, ત્યારે પ્રાણાયામ આપણા હૃદયને મજબૂત બનાવે છે. તે શ્ર્વાસ લેવામાં મદદ કરે છે અને શ્ર્વાસ લેવાની પદ્ધતિ પર નિયંત્રણ રાખવાનું શીખવે છે. વાસ્તવમાં પ્રાણાયામ યોગનો એક ભાગ છે.

શરીરના જે અંગોને યોગ દ્વારા સ્વસ્થ બનાવી શકાતા નથી, તે ભામરિ પ્રાણાયામને હમિંગ વી શ્રીથિંગ પણ કહેવામાં આવે છે. ખાસ કરીને આ પ્રાણાયામ મગજ શાંત રહેવા માટે કરવામાં આવે છે. તેને સતત કરવાથી આપણા ફેફસાં ખૂબ જ સ્વસ્થ બને છે. તે કરવાથી આપણું શરીર અને મન સંતુલિત રહે છે અને તેમની વચ્ચે ઊંડો તાલમેલ પણ જોવા મળે છે. ભામરી પ્રાણાયામ વાસ્તવમાં ઊંડા શ્ર્વાસ લેવાની એક ટેક્નિક છે. આ કારણે ફેફસાંમાં વધુ ઓક્સિજન પહોંચે છે, જે તમને સ્વસ્થ રાખે છે અને તમારુ કામ તાકાતથી કરી શકો છો. એવું માનવામાં આવે છે કે ફેફસાંને સ્વસ્થ રાખવા માટે આ સૌથી અસરકારક રીત છે.

કેવી રીતે કરવું
ભામરી પ્રાણાયામનો અભ્યાસ એક મહિનામાં સરળતાથી કરી શકાય છે. આ કરવા માટે સૌ પ્રથમ શાંત અને હવાવાળી જગ્યાએ બેસો અને તમારી આંખો બંધ કરો. કારણ કે આ પ્રાણાયામના અભ્યાસ દરમિયાન મોટાભાગે આંખો બંધ રાખવી પડે છે. તેથી આ કરવા માટે સલામત સ્થળે બેસો. સૌ પ્રથમ તમારી તર્જની આંગળીઓને બંને કાન પર રાખો, પછી મોં બંધ રાખીને નાક દ્વારા ઊંડો શ્ર્વાસ લો. શ્ર્વાસને થોડીવાર રોકી રાખો અને પછી ધીમે ધીમે છોડો. શ્ર્વાસ છોડતી વખતે આ પ્રાણાયામનો વધુ સારો લાભ મેળવવા માટે ઓમનો જાપ પણ કરો. આને પાંચથી સાત વાર પુનરાવર્તિત કરો. તમારી આંખો વચ્ચેથી ખોલો, ઝડપથી ઝબકીને આસપાસ જુઓ. પછી તમારી હથેળીઓને જોરશોરથી ઘસો. જ્યારે તે ગરમ થઈ જાય ત્યારે તેને હળવા હાથે આંખ પર હૂંફાળા કોટન બોલની જેમ મૂકો.
તેનાથી આંખોને આરામ મળે છે અને પ્રાણાયામ માટે આપવામાં આવતી થોડી મિનિટોનો અંતરાલ પણ વધારાના લાભો આપે છે. પાંચ મિનિટ પછી આ ફરીથી કરો અને પછી ૧૦થી ૧૫ મિનિટ પછી વધુ એક વાર કરો.

આ ભામરી પ્રાણાયામનો યોગ્ય રીતે અભ્યાસ કરવામાં મદદ કરે છે અને આમાં, શ્ર્વાસ પર જરૂરી નિયંત્રણ પ્રાપ્ત થાય છે. તેના ફાયદા આપણે ઉપરોક્ત ફાયદાઓનો ઉલ્લેખ કરી ચુક્યા છીએ, છતાં ઉપર જણાવેલ ફાયદાઓ સિવાય ભામરી પ્રાણાયામ મન અને મગજને શાંત રાખે છે. હાઈ બ્લડ પ્રેશર પણ ધીમે ધીમે કાબૂમાં આવે છે અને સૂતી વખતે સારી ઊંઘ આવે છે.

જો તમે રાત્રે આને નિયમિત કરો છો તો તમને સારી ઊંઘ આવી શકે છે. જે લોકોને કોઈ વસ્તુ પર ગુસ્સો આવે છે તેમણે આ પ્રાણાયામ ચોક્કસ કરવો જોઈએ. આ ગુસ્સાને શાંત કરવામાં મદદ કરે છે. નિષ્ણાતોના મતે ભામરી પ્રાણાયામ હૃદયમાં અવરોધ પેદા કરતું નથી અને કેટલાક અંશે બ્લોકેજને પણ દૂર કરે છે, જો કે બ્લોકેજ હજી પ્રારંભિક તબક્કામાં હોવુ જોઇએ.

આ બાબતોનું ખાસ ધ્યાન રાખો
જો કે જો ભામરી પ્રાણાયામ ખોટો થઈ જાય તો કોઈ શારીરિક અકસ્માત થવાનો ભય રહેતો નથી. પરંતુ તેને નિયમિત અને યોગ્ય રીતે કરવાથી અકલ્પનીય ફાયદા થાય છે. પરંતુ દરેક પ્રવૃતિ દરેક માટે હોતી નથી, ભલે તે માત્ર શ્ર્વાસોચ્છવાસ પુરતી જ સીમિત હોય, તેથી જેમને કાનમાં કોઈ પણ પ્રકારનું ઈન્ફેક્શન, કાનમાં બળતરા, છાતીમાં દુખાવો અને સગર્ભા સ્ત્રીઓએ પણ ભામરી પ્રાણાયામ ટાળવો જોઈએ.