ન કહેવાય, ન સહેવાય તેવી કબજિયાતનીસમસ્યાને કેવી રીતે દૂર રાખશો ?

આરોગ્ય એક્સપ્રેસ – કવિતા યાજ્ઞિક

વ્યસ્ત જીવનશૈલી અને ફાસ્ટ ફૂડના ટે્રન્ડને કારણે આપણે ઘણીવાર આપણા સ્વાસ્થ્યને નજરઅંદાજ કરવા લાગીએ છે. જેની અસર આરોગ્ય પર જોવા મળે છે. આ વજન વધવાની સાથે પાચન સંબંધી સમસ્યાઓનું મુખ્ય કારણ છે. જેમાં કબજિયાતની સમસ્યા પણ સામેલ છે. આયુર્વેદ અનુસાર, જો તમને અઠવાડિયામાં ત્રણ વખતથી ઓછા આંતરડાની ગતિ થાય છે, તો તમને કબજિયાતની ગંભીર સમસ્યા થઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે એમ કહેવાય છે કે મોટાભાગના રોગનું મૂળ પેટમાં હોય છે, તે આ પેટની સમસ્યાને કારણે જ. કબજિયાતની સમસ્યા અન્ય અનેક રોગને જન્મ આપી શકે છે તેમ કહેવાય છે.
કબજિયાતનાં મુખ્ય કારણો : મુખ્યત્વે કબજિયાતની સમસ્યા આપણી જીવનશૈલી અને ખાનપાન સાથે જોડાયેલી છે. આમ જોવા જઈએ તો, કબજિયાત કોઈ રોગ નથી, પરંતુ તે શરીરમાં અન્ય ખામીઓને કારણે થઈ શકે છે, ચાલો જાણીએ કેવી રીતે?

ઓછા ફાઈબરવાળા ખોરાકનો વપરાશ: ફળો, શાકભાજી અને અનાજમાં ફાઈબર પૂરતી માત્રામાં જોવા મળે છે. તે બે પ્રકારના હોય છે: દ્રાવ્ય અને અદ્રાવ્ય. બંને પેટ માટે ઉપયોગી છે. દ્રાવ્ય ફાઇબર પાણી સાથે મળીને જેલ બનાવે છે અને પાચનને વધારે છે. તે જ સમયે, અદ્રાવ્ય ફાઇબર સ્ટૂલને જાડું અને ભારે બનાવે છે, જેના કારણે સ્ટૂલ ઝડપથી બહાર આવે છે. ફાઇબરની આ પ્રવૃત્તિ આંતરડાની ગતિને સામાન્ય રાખવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેથી ફાઇબરનો અભાવ કબજિયાતનું કારણ બની શકે છે, આંતરડાની ગતિમાં ખલેલ પહોંચાડે છે.

પ્રવાહીનું ઓછું સેવન: ફાઇબરને શ્રેષ્ઠ રીતે કામ કરવા માટે પાણી અને અન્ય પ્રવાહીની જરૂર હોય છે. જેમ કે કુદરતી રીતે મીઠાં ફળો, શાકભાજીના રસ અને સૂપ વગેરે. આ સ્ટૂલને નરમ પાડે છે અને તેને પસાર થવામાં સરળ બનાવે છે.
દવાઓ: રોગમાંથી રાહત મેળવવા માટે દવાઓ લેવામાં આવે છે, પરંતુ કેટલીક દવાઓના સેવનથી કબજિયાત પણ થઈ શકે છે. કેટલાક એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ અને પેઇનકિલર્સ કબજિયાતનું કારણ બની શકે છે. તેથી દવાઓ પણ કબજિયાતની સમસ્યા માટેનું કારણ ગણી શકાય.

ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન: સગર્ભા સ્ત્રીઓને ઘણીવાર કબજિયાતનો સામનો કરવો પડે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોનનું સ્તર વધે છે અને મોટિલિન હોર્મોનનું સ્તર ઘટે છે. આને કારણે, પેટથી ગુદા સુધી સ્ટૂલને જવામાં લાગતો સમય (આંતરડાનો સંક્રમણ સમય) વધી શકે છે. આ સિવાય સગર્ભા સ્ત્રીઓ વધુ પડતા આયર્નનું સેવન કરે છે, જેનાથી પણ કબજિયાત થઈ શકે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, વિસ્તૃત ગર્ભાશય સ્ટૂલને બહાર આવતા અટકાવી શકે છે.
હાઇપોથાઇરોડિઝમ: કબજિયાત પણ હાઇપોથાઇરોડિઝમનું એક લક્ષણ છે. શરીરમાં હોર્મોન અસંતુલન માટે હાઇપોથાઇરોડિઝમ જવાબદાર છે. આ અસંતુલન કબજિયાત તરફ દોરી શકે છે.

શારીરિક શ્રમનો અભાવ: શારીરિક શ્રમ ન કરવા કે કોઈ કસરત ન કરવાથી પણ કબજિયાત થઈ શકે છે. પેટના સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવવાથી સ્ટૂલ પસાર કરવાનું સરળ બને છે. શારીરિક શ્રમની ગેરહાજરીમાં પેટના સ્નાયુઓ નબળા પડી શકે છે અને કબજિયાત થઈ શકે છે.
હેલ્થ સપ્લિમેન્ટ્સ: આ પણ કબજિયાતનું કારણ બની શકે છે. મુખ્યત્વે આયર્ન અને કેલ્શિયમ સપ્લિમેન્ટ્સ કબજિયાતનું કારણ બની શકે છે
સ્ટે્રસ: તણાવ ઘણી રીતે કબજિયાતનું કારણ બની શકે છે. તણાવ દરમિયાન બહાર આવતા હોર્મોન્સ આંતરડાના ચેપનું કારણ બની શકે છે અને આંતરડાની ગતિમાં વિક્ષેપ પાડે છે. આ સિવાય તણાવ દરમિયાન વ્યક્તિ યોગ્ય આહાર અને પૂરતા પ્રમાણમાં પાણીનું સેવન નથી કરતી અને કસરત પણ નથી કરતી, જેના કારણે કબજિયાત થઈ શકે છે.

મળત્યાગની ઇચ્છાને દબાવવી: મળને રોકી રાખવાથી કબજિયાત થઈ શકે છે. આવું એટલા માટે થાય છે, કારણ કે મળને પકડી રાખવાથી પેટ અને આંતરડાં ધીમે ધીમે આંતરડાની હિલચાલને સંકેત આપવાનું બંધ કરી શકે છે.
આઈબીએસ: ઇરીટેબલ બોવેલ સિન્ડ્રોમ (આઈબીએસ) એ પેટની વિકૃતિ છે જે પેટમાં દુખાવો અથવા અસ્વસ્થતા તેમજ આંતરડાની આદતોમાં ફેરફાર (જેમ કે ઝાડા અથવા કબજિયાત)નું કારણ બની શકે છે જે 3 મહિના કે તેથી વધુ સમય સુધી ચાલે છે. તેથી તે કબજિયાતનું કારણ પણ બની
શકે છે.
અપૂરતી ઊંઘ: આ વ્યસ્ત જીવનમાં કામનું એટલું દબાણ હોય છે કે વ્યક્તિ પૂરતી ઊંઘ લઈ શકતો નથી. પૂરતી ઊંઘ ન મળવાને કારણે પાચનતંત્ર યોગ્ય રીતે કામ કરતું નથી અને કબજિયાત થઈ શકે છે.
કબિજયાતને દૂર રાખવા શું કરી શકીએ?
કબજિયાતને દૂર રાખવા કેટલાક સરળ ઉપાયો આપણા દૈનિક જીવનમાં શામેલ જેવા છે.
યોગ અને વ્યાયામ: નિયમિત યોગ અને વ્યાયામ કરવાથી કબજિયાતની સમસ્યામાં રાહત મળે છે.
પગે ચાલો: આજના જમાનમાં વાહનોના ઉપયોગ અને મકાનોમાં લિફ્ટના ઉપયોગને કારણે ચાલવાની કસરત ઓછી થતી જાય છે. દૈનિક જીવનમાં હલનચલન ઓછું થતું હોવાને કારણે રૂપિયા ખર્ચીને જિમમાં મશીન ઉપર ચાલવા જવાનો વારો આવ્યો છે! આપણા દૈનિક જીવનમાં આપણે ચાલવાની આદત રાખીએ તો તેનાથી કબજિયાત દૂર રાખવામાં ખાસ્સી મદદ મળે છે.

તરવાની કસરત: મળની ગતિવિધિ ઝડપી બનાવવા માટે તરવાની કસરત સારી ગણવામાં આવે છે. તરતી વખતે હાથ પગ ઉપરાંત, પેટને પણ સારી એવી કસરત મળે છે, જે કબજિયાતને દૂર રાખવામાં સહાયક બને છે.
જોગિંગ અને સાઈકલિંગ: જો તમારું શરીર અન્ય કોઈ તકલીફોથી પીડાતું ન હોય તો નિયમિત જોગિંગ કે સાઈકલિંગ કરવાથી પણ કબજિયાતમાં રાહત મળે છે. મળત્યાગની ઈચ્છા ન દબાવો: સૌથી પહેલા કરવા જેવું કામ આ છે. જયારે પણ મળત્યાગની ઈચ્છા હોય, તેને દબાવો નહિ. તમે કોઈ એવી જગ્યાએ હો, કે જ્યાં મળત્યાગ માટે યોગ્ય જગ્યા તરત ઉપલબ્ધ ન હોય, તે સિવાય કારણ વગર, મળત્યાગની ઈચ્છાઓને વારંવાર રોકવાથી કબજિયાતની ગંભીર સમસ્યા
સર્જાય છે.
તણાવથી દૂર રહો: યોગ અને વ્યાયામ તણાવથી દૂર રહેવામાં મદદ કરે છે. તણાવગ્રસ્ત વાતાવરણ કે પરિસ્થિતિનો કાયમી ઉકેલ લાવવા પ્રયત્ન પણ કરવો જોઈએ. અને જો તેમ ન થઇ શકતું હોય તો ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં મનને ઉશ્કેરાટ વગર, શાંત રાખવાની આદત કેળવવી જરૂરી છે.

પૂરતી ઊંઘ લો: આજકાલની જીવનશૈલીમાં કબજિયાતના સૌથી મોટા કારણમાંનું એક એટલે અપૂરતી ઊંઘ. મોડે સુધી જાગવું, કામ કરવાના વિચિત્ર કલાકો હોવા, જેવાં અનેક કારણોથી અપૂરતી ઊંઘને કારણે કબજિયાતની સમસ્યા વકરે છે.
વજન નિયંત્રિત રાખો: સ્થૂળતાને કારણે પેટ તણાવગ્રસ્ત બને છે. વજન નિયંત્રિત રહેશે તો તેની અસર પાચનપ્રક્રિયા અને મળત્યાગ ઉપર પણ જોવા મળશે અને કબજિયાતથી દૂર રહી શકાશે.
ભોજન: સવારનો નાસ્તો અને ભોજન કરવાનું ન ચૂકો. ઉપરાંત તે સમયસર કરી લો, સાંજનું ભોજન બને તેટલું વહેલું આટોપી લો. તેનાથી પણ કબજિયાતની સમસ્યામાં રાહત રહે છે. ભોજનની નિયમિતતા કબજિયાતના ઉપચાર માટે ખૂબ જ જરૂરી છે.
ફાઈબરયુક્ત ખોરાકને ભોજનમાં શામેલ કરવું પણ એટલું જ જરી છે. જેમકે પુરુષો માટે દૈનિક 38 ગ્રામ અને મહિલાઓ માટે દૈનિક 25 ગ્રામ જેટલો ફાઈબરયુક્ત આહાર જરૂરી ગણાય છે.

ફળોના રસ અને પાણીની અધિક માત્રા ધરાવતાં ફળોનું સેવન કરવાથી પણ કબજિયાતની સમસ્યામાં રાહત મળે છે.
ફાસ્ટફૂડથી દૂર રહો: પ્રોસેસ્ડ ફૂડ અને ફાસ્ટફૂડથી દૂર રહો. ઝડપી જીવનશૈલીમાં ઘરનું બનાવેલું ભોજન ખાવાને બદલે બહારનું ભોજન લેવાનું ચલણ વધ્યું છે. તેના કારણે પણ કબજિયાતની સમસ્યા સર્જાય છે. જેટલું સાદું અને આરોગ્યપ્રદ ભોજન લેશો તેટલો જ ફાયદો રહેશે.

પાણી પીઓ: પૂરતી માત્રામાં પાણી પીવાથી મળત્યાગમાં આસાની રહે છે. ઓછું પાણી પીવાથી ગંઠાઈ ગયેલું મળ ત્યાગ કરવામાં પેટ પર જોર આપવું પડે છે. આ રીતે નિયમિત રીતે ઓછું પાણી પીવાથી કબજિયાતની કાયમી તકલીફ નિર્માણ થઇ જવાની શક્યતાઓ રહેલી છે.