Ratan Tata Special-6: Pakistan’s GDP કરતા મોટું સામ્રાજ્ય, પણ અબજોપતિની યાદીથી દૂર હતા Ratan Tata

ભારતના દિગ્ગજ ઉદ્યોગપતિ રતન ટાટાનું બુધવારે મોડી રાત્રે અવસાન થયું. રતન ટાટાએ મુંબઈની બ્રીચ કેન્ડી હોસ્પિટલમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા. રતન ટાટા પોતાની પાછળ એક વિશાળ સામ્રાજ્ય છોડી ગયા છે. આ જૂથમાં મીઠાથી લઈને સોફ્ટવેર સુધીની દરેક વસ્તુનું ઉત્પાદન કરતી કંપનીઓનો સમાવેશ થાય છે. ટાટા ગ્રૂપની સંપત્તિ ૪૦૦ અબજ ડોલરથી વધુ છે, જે પાકિસ્તાનના જીડીપી કરતાં વધુ છે. આ વર્ષના અંત સુધીમાં પાકિસ્તાન જીડીપી ૩૪૭ અબજ ડૉલર હોવાનો અંદાજ છે, જ્યારે એકલા ટાટા ગ્રુપનું માર્કેટ વેલ્યુએશન લગભગ ૪૦૦ અબજ ડૉલર એટલે કે ૩૩ લાખ ૫૮ હજાર કરોડ રૂપિયા જેટલું છે.

જો કે, એક રસપ્રદ તથ્ય એ પણ છે કે આટલા મોટા બિઝનેસ સામ્રાજ્યને નિયંત્રિત કરનારા રતન ટાટા ક્યારેય અબજપતિઓની યાદીમાં સામેલ નથી થયા. અમે તમને એનું કારણ જણાવીશું એની પહેલા જાણીએ ટાટા ગ્રુપ કેવી રીતે ચાલે છે. ટાટા ગ્રુપ હોલ્ડિંગ કંપની ટાટા સન્સ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. તેના ઉપર ટાટા પરિવાર સાથે સંકળાયેલા ટ્રસ્ટો છે, જે પરોપકારી કાર્યો કરે છે. આ ટ્રસ્ટોમાં, બે સર દોરાબજી ટાટા ટ્રસ્ટ અને સર રતન ટાટા ટ્રસ્ટ સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તેઓ ટાટા સન્સના સૌથી મોટા શેરધારકો છે. આ બંને ટ્રસ્ટ કંપનીમાં લગભગ ૫૨ ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. ટાટા ગ્રુપની તમામ હોલ્ડિંગ કંપનીમાં ટાટા ટ્રસ્ટનો કુલ હિસ્સો ૬૭ ટકા છે. રતન ટાટા તેમના મૃત્યુ સુધી ટાટા ટ્રસ્ટના અધ્યક્ષ રહ્યા. આવી સ્થિતિમાં તેમના ગયા બાદ તેમની જવાબદારી કોણ નિભાવશે તે મોટો પ્રશ્ન છે.

Ratan Tataના ઉત્તરાધિકારી કોણ બનશે?
રતન ટાટાએ તેમના નિધન પહેલા કોઈ ઉત્તરાધિકારીની નિમણૂક કરી નથી. ટાટા ટ્રસ્ટના આગામી વડા કોણ હશે તેનો નિર્ણય રતન ટાટાએ ટ્રસ્ટી મંડળ પર છોડી દીધો હતો. આથી તેમના નિધન બાદ હવે નવા ચેરમેનની પસંદગી કરવાનું કામ ટ્રસ્ટીઓ કરશે. અંતિમ નામ નક્કી કરવામાં આવે તે પહેલાં એક કામચલાઉ નામ નક્કી કરવામાં આવે તેવી અપેક્ષા છે. રતન ટાટાના સાવકા ભાઈ નોએલ ટાટા (૬૭ વર્ષ)નું નામ તેમના અનુગામી તરીકે ચર્ચામાં છે.

નોએલ ટાટા ૪૦ વર્ષથી ટાટા ગ્રૂપ સાથે સંકળાયેલા છે અને કંપનીઓના બોર્ડમાં વિવિધ હોદ્દા પર રહી ચૂક્યા છે. તેઓ ટ્રેન્ટ, ટાટા ફાઇનાન્સિયલ લિમિટેડ, વોલ્ટાસ અને ટાટા ઇન્વેસ્ટમેન્ટ કોર્પોરેશનના ચેરમેન છે. ઉપરાંત, તેઓ ટાટા સ્ટીલ અને ટાઇટન કંપની લિમિટેડના વાઇસ ચેરમેન અને સર રતન ટાટા ટ્રસ્ટ અને સર દોરાબજી ટાટા ટ્રસ્ટના બોર્ડમાં ટ્રસ્ટી તરીકે સેવા આપે છે. નોએલ ટાટાની કાર્યકારી ભૂમિકા ઓગસ્ટ ૨૦૧૦ થી નવેમ્બર ૨૦૨૧ સુધી ટાટા ઈન્ટરનેશનલ લિમિટેડના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર તરીકે રહી છે. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન તેમણે કંપનીનું ટર્નઓવર ૫૦૦ મિલિયન ડોલરથી વધારીને ૩ અબજ ડોલરથી વધુ કર્યું. તેમણે અગાઉ ટ્રેન્ટ લિમિટેડનું પણ સંચાલન કર્યું હતું, જે ૧૯૯૮માં એક સ્ટોરથી વધીને આજે ૭૦૦થી વધુ સ્ટોર્સ સુધી પહોંચી ગયું છે.

યુ.કે.ની યુનિવર્સિટી ઓફ સસેક્સના સ્નાતક, તેમણે ઇન્સિડમાંથી આંતરરાષ્ટ્રીય એક્ઝિક્યુટિવ કોર્સ પૂર્ણ કર્યો છે. તેઓ સિમોન અને નવલ એચ. ટાટાના પુત્ર છે. આ વર્ષની શરૂઆતમાં, ટાટા ગ્રૂપે નોએલ ટાટાના બાળકો લીઆ, માયા અને નેવિલ ટાટાને સર દોરાબજી ટાટા ટ્રસ્ટ અને સર રતન ટાટા ટ્રસ્ટ સહિત પાંચ ચેરિટી ટ્રસ્ટના બોર્ડમાં નિયુક્ત કર્યા હતા. આ નિમણૂકોને તત્કાલિન ચેરમેન રતન ટાટા દ્વારા મંજૂરી આપી હતી અને ૬ મેથી અમલમાં આવી હતી. ઐતિહાસિક રીતે, ટાટા ટ્રસ્ટનું નેતૃત્વ ટાટા પરિવાર અને પારસી સમુદાય સાથે સંકળાયેલું છે. રતન ટાટાનો કાર્યકાળ છેલ્લો સમય હતો, જ્યારે કોઈ વ્યક્તિએ ટાટા સન્સ અને ટાટા ટ્રસ્ટના ચેરમેન બંને ભૂમિકાઓ સંભાળી હતી.

ટાટા ટ્રસ્ટના બાયલોઝમાં ૨૦૨૨માં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જે મુજબ આ ભૂમિકાઓ હંમેશાં અલગ-અલગ લોકો પાસે રહેશે. તેની જરૂરિયાત મુજબ માળખાકીય ફેરફારો કરવામાં આવશે. રતન ટાટાના નિધન બાદ ટાટા ટ્રસ્ટના ચેરમેન તરીકે કોણ પદ સંભાળશે તેની અટકળો વધી ગઈ છે. ભારતના સૌથી મોટા બિઝનેસ ગ્રુપમાં સ્થિરતા જાળવવા માટે આ એક મહત્વપૂર્ણ પોસ્ટ છે. હાલમાં, બોર્ડના મુખ્ય સભ્યોમાં ટીસીએસના વડા વેણુ શ્રીનિવાસન અને ભૂતપૂર્વ સંરક્ષણ સચિવ વિજય સિંહનો સમાવેશ થાય છે, જેઓ બંને ટાટા ટ્રસ્ટના ઉપ-પ્રમુખ પણ છે.

જોકે, તેમના પ્રમુખ બનવાની શક્યતાઓ ઘણી ઓછી છે, કારણ કે તેઓ પરિવારની બહારથી આવે છે. જ્યારે નોએલ ટાટા, જે રતન ટાટાના સાવકા ભાઈ છે અને પારસી સમુદાયમાંથી આવે છે, બોર્ડના ટ્રસ્ટી તરીકે કામ કરી રહ્યા છે. તેમને રતન ટાટાના પ્રબળ દાવેદાર તરીકે જોવામાં આવી રહ્યા છે. ૬૭ વર્ષની ઉંમરે, નોએલની નિમણૂક પારસી સમુદાયમાં ટ્રસ્ટના વડા તરીકે પરિવારના સભ્યની પસંદગી સાથે સુસંગત છે. ટાટા ગ્રૂપમાં ચાર દાયકાથી વધુનો તેમનો અનુભવ તેમની સંભવિત ઉમેદવારીને વધુ મજબૂત બનાવે છે.

ટાટા ટ્રસ્ટના ચેરમેનનો નિર્ણય ૧૩ ટ્રસ્ટીની સર્વસંમતિથી લેવામાં આવશે.
જો નોએલ ટાટા ટ્રસ્ટના અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાય, તો તેઓ સર દોરાબજી ટાટા ટ્રસ્ટના ૧૧મા અધ્યક્ષ અને સર રતન ટાટા ટ્રસ્ટના છઠ્ઠા અધ્યક્ષ બનશે, જે પરંપરાને ચાલુ રાખશે જેણે ઘણીવાર પારસીઓને ટોચ પર જોયા છે. નોએલ મજબૂત દાવેદાર છે, પરંતુ અંતિમ નિર્ણય રતન ટાટાના નજીકના વિશ્વાસુ મેહલી મિસ્ત્રી સહિત ૧૩ ટ્રસ્ટીઓ અને વરિષ્ઠ વકીલ ડેરિયસ ખંબાટા જેવા અન્ય પ્રભાવશાળી લોકોમાં સર્વસંમતિથી લેવામાં આવશે, જેઓ ઉત્તરાધિકારની બાબતોમાં રતન ટાટાને સલાહ આપતા હતા. પ્રક્રિયામાં ટાટાની વ્યક્તિગત ઇચ્છાઓને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે તેવી અપેક્ષા છે, જે કાયદાકીય રીતે બંધનકર્તા ન હોવા છતાં, ટ્રસ્ટીઓને એવા નિર્ણય તરફ દોરી શકે છે જે ટ્રસ્ટના ભાવિ માટે તેમની દ્રષ્ટિને માન આપે છે. નવા ચેરમેન અથવા પ્રમુખ અંગેનો નિર્ણય ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તે ટાટા ટ્રસ્ટના ભાવિ અને ટાટા સન્સ સાથેના તેમના સંબંધોને આકાર આપશે. જેને પણ પસંદ કરવામાં આવશે તેણે ટ્રસ્ટના પરોપકારી ધ્યેયો અને ટાટા જૂથના વ્યાપારી હિતો વચ્ચે નાજુક સંતુલન જાળવવું પડશે.

રતન ટાટાના કાર્યકાળમાં ગ્રુપની માર્કેટ મૂડીમાં ૧૭ ગણો વધારો
૧૯૯૧થી ૨૦૧૨ દરમિયાન ટાટા સન્સના ચેરમેન તરીકે રતન ટાટાના કાર્યકાળે ટાટા ગ્રૂપને ભારતીય વારસાગત જૂથમાંથી એક વૈશ્વિક વૈવિધ્યસભર સમૂહમાં પરિવર્તિત કર્યું, જેની બજાર મૂડીમાં ૧૭ ગણો વધારો થયો. રતન ટાટાના કાર્યકાળ દરમિયાન, ટાટા ગ્રૂપની આવક અંદાજે રૂ. ૧૮,૦૦૦ કરોડથી વધીને રૂ. ૫.૫ લાખ કરોડ (૬ અબજ ડોલરથી ૧૦૦ અબજ ડોલર) થઈ હતી. ડિસેમ્બર ૨૦૧૨માં આઇઆઇએમ બેંગ્લોર દ્વારા પ્રકાશિત કરાયેલા પેપર મુજબ, જૂથની માર્કેટ મૂડી લગભગ રૂ. ૩૦,૦૦૦ કરોડથી વધીને રૂ. ૫ લાખ કરોડ (૯.૫ અબજ ડોલરથી ૯૧.૨ અબજ ડોલર) થઈ ગઈ છે.

જીવનકાળમાં ૯,૦૦૦ કરોડ રૂપિયાનું દાન કર્યું હતું
રતન ટાટા માત્ર એક સફળ ઉદ્યોગપતિ જ નહોતા, પરંતુ તેમણે સમાજના કલ્યાણ પર પણ સમાન ધ્યાન આપ્યું હતું. રતન ટાટાએ આરોગ્યસંભાળ, શિક્ષણ, ગ્રામીણ વિકાસ અને પશુ કલ્યાણ સહિત સામાજિક કલ્યાણની પહેલ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને પરોપકારી હેતુઓ માટે દાન આપ્યું હતું. તેમના દ્વારા દાનમાં આપવામાં આવેલી કુલ રકમ ૧.૨ બિલિયન ડૉલર (લગભગ ૯,૦૦૦ કરોડ રૂપિયા)થી વધુ છે. તે પ્રાણી કલ્યાણ માટે ઘણું બધું કરતા હતા. તેમણે મુંબઈમાં પ્રાણીઓ માટે તમામ આધુનિક સુવિધાઓ સાથે એક હોસ્પિટલ બનાવી, જેનો ખર્ચ રૂ. ૧૬૫ કરોડ થયો, જે પ્રાણીઓ પ્રત્યેની તેમની કાળજી અને પ્રેમ દર્શાવે છે.

રતન ટાટા પોતાની આવકનો મોટો હિસ્સો દાનમાં આપતા હતા
રતન ટાટા ભારતના સૌથી પ્રખ્યાત ઉદ્યોગપતિઓ અને પરોપકારીઓમાંના એક હતા. રતન ટાટાની ૨૦૨૪ની અંદાજિત નેટવર્થ રૂ. ૩,૮૦૦ કરોડ છે. ટાટા સન્સના ભૂતપૂર્વ ચેરમેન તરીકે, તેમનું વાર્ષિક મહેનતાણું રૂ. ૨૫ કરોડ હોવાનું કહેવાય છે. ઉદ્યોગના અન્ય ટોચના અધિકારીઓની સરખામણીમાં આ પ્રમાણમાં સાધારણ છે. તેમની આવકમાં ટાટા સન્સમાં તેમના નાના અંગત હિસ્સામાંથી મળતા ડિવિડન્ડનો પણ સમાવેશ થાય છે. તેમની પાસે અન્ય ઘણી મિલકતો પણ છે, પરંતુ સૌથી પ્રખ્યાત મુંબઈના કોલાબામાં તેમનો સમુદ્ર તરફનો બંગલો છે, જેની કિંમત રૂ. ૧૫૦ કરોડથી વધુ છે. આ સિવાય તેમના કલેક્શનમાં કેટલીક કાર્સ પણ હતી જે તેના ઓટોમોબાઈલ પ્રેમને દર્શાવે છે. ટાટા નેનો પણ તેમની મનપસંદ કારમાંથી એક હતી, તે તેમના દિલની નજીક માનવામાં આવે છે. તાજેતરમાં જ મુંબઈની તાજ હોટલમાં એક ઈવેન્ટ દરમિયાન રતન ટાટા ટાટા નેનોમાં આવ્યા હતા. આ સિવાય ટાટા નેક્સન, મર્સીડીઝ-બેંઝ એસએલ ૫૦૦, લેન્ડ રોવર ફ્રીલેન્ડર, મેસેરાતી કવાત્રોપોર્ટે, શેવરોલે કોર્વેત્ત, હોન્ડા સિવિક અને કેડીલેક એક્સએલઆર તેમના કલેક્શનનો ભાગ હતા.